«Ադրբեջանական սադրանքներն անխուսափելի են». հայ վերլուծաբանները Բաքվի նպատակների մասին
Էսկալացիա հայ-ադրբեջանական սահմանին
Հայաստանում փորձագիտական շրջանակները կարծում են՝ Ադրբեջանը սադրանք է նախապատրաստում սահմանին։ Վերջին շրջանում Բաքվից հաճախակիացած մեղադրանքները հայկական կողմի գնդակոծությունների վերաբերյալ տեղավորվում են այդ նախապատրաստական աշխատանքի տրամաբանության մեջ։ Պաշտոնական Երևանը ամենօրյա ռեժիմով հերքում է Բաքվի տարածած տեղեկությունները, իսկ հայ վերլուծաբաններն Ադրբեջանի հայտարարություններն անվանում են տեղեկատվական տեռոր։
Միաժամանակ ադրբեջանական մամուլը հայտարարում է «Ղարաբաղում հատուկ գործողության մասին»՝ նպատակ ունենալով ոչնչացնել Լեռնային Ղարաբաղի պաշտպանության բանակը։ Իրավիճակին արձագանքել է հատուկ հանձնարարություններով դեսպան Էդմոն Մարուքյանը՝ ընդգծելով, որ «Ադրբեջանը կազմակերպված և հետևողական կերպով ապատեղեկատվություն է տարածում՝ հերթական սահմանային սադրանքին տեղեկատվական լեգիտիմություն հաղորդելու համար»։
Նա հայտարարել է, որ միջազգային դերակատարները, ովքեր շահագրգռված են Երևանի և Բաքվի միջև խաղաղ բանակցություններով և ԼՂ-ի հիմնախնդրի կարգավորմամբ, պետք է թիրախավորված արձագանքեն՝ Ադրբեջանի սադրանքը կանխելու համար։
Հայ փորձագետների մեկնաբանությունները ստեղծված իրավիճակի վերաբերյալ
Կարեն Հովհաննիսյան, ռազմական փորձագետ
Ադրբեջանի «աքիլլեսյան գարշապարը»
«Ադրբեջանը վարում է նույն քաղաքականությունը, որը վարում էր մինչև 44-օրյա պատերազմը։ Այն ժամանակ էլ նա հայտարարություններ արեց, թե իբր հայկական կողմը խախտել է հրադադարի ռեժիմը՝ դրանով իսկ փորձելով լեգիտիմացնել հնարավոր ռազմական գործողությունները, որոնք ինքը նախատեսում էր իրականացնել։
Այս մարտավարությունը բնորոշ է Թուրքիային՝ և՛ Սիրիայի, և՛ Իրաքի դեպքում, և Ադրբեջանը հետևում է թուրքական օրինակին։
Այժմ Ադրբեջանը նման հայտարարություններով փորձում է լեգիտիմացնել հնարավոր ռազմական գործողությունները, որոնք մտադիր է իրականացնել արդեն Հայաստանի տարածքում, որպեսզի զիջումներ պահանջի թե՛ Լեռնային Ղարաբաղից, թե՛ ողջ Հայաստանից։
Այժմ Ադրբեջանը նպատակներ է հետապնդում Հայաստանի Վարդենիսի ուղղությամբ։ Ադրբեջանը քաջ գիտակցում է, որ Վարդենիսի հարևանությամբ գտնվող Քարվաճառի շրջանը իր «աքիլլեսյան գարշապարն» է։ Իսկ պատերազմի դեպքում նրա ռազմական ձախողումները կսկսվեն հենց այս ուղղությունից։ Այդ իսկ պատճառով նա փորձում է այս փուլում ավելի բարենպաստ դիրքեր զբաղեցնել այստեղ։
Բաքվի միջնաժամկետ խնդիրները
«Այս ժամանակահատվածում Ադրբեջանի նպատակն է վերահսկողության տակ առնել ռազմավարական նշանակություն ունեցող բարձունքները և թիրախավորել հայկական բնակավայրերը։
Բայց դրանք Ադրբեջանի միջանկյալ մտադրություններն են։ Ավելի լուրջ բաներ են սպասվում լայնածավալ ռազմական գործողությունների ընթացքում, որին պատրաստվում են թե՛ Ադրբեջանը, թե՛ Թուրքիան, որոնք տարածքային պահանջներ ունեն Հայաստանից։
Ադրբեջանն ու Թուրքիան չեն սահմանափակվում Հայաստանի տարածքով Նախիջևանի հետ կապ ստանալու մտադրությամբ՝ «միջանցքային տրամաբանությամբ», այսինքն՝ առանց հայկական կողմի վերահսկողության։ Նրանց ցամաքային սահման է պետք։ Սա է նրանց վերջնական նպատակը։
Մնացած ամեն ինչ` սկսած միջանցքից, վերջացրած ռազմավարական բարձունքներով ու Արցախով, միջանկյալ նպատակներ են։ Եվ նրանք չեն ամաչելու Հայաստանում ռուսական ռազմաբազայի առկայությունից։ Նախադեպեր արդեն կան։
Այդ մասին են վկայում Ալիևի՝ բազմիցս հնչեցրած հայտարարությունները, թե «եթե Հայաստանը խաղաղ ճանապարհով չգնա պայմանավորվածությունների իրականացման, մենք գործի կդնենք բռունցքները»։ Ադրբեջանը ցանկանում է իր հարցերը լուծել ռազմական ճանապարհով»։
Սուրեն Սուրենյանց, քաղաքագետ
Սողացող պատերազմը Բաքվի գլխավոր առանձնահատկությունն է
«2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարությունից հետո, որով վերջ դրվեց ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմին, Ադրբեջանը բազմիցս հասել է հաջողությունների՝ օգտագործելով սողացող պատերազմի մարտավարությունը։ Այսպիսով, նա լուծեց հարցը, այսինքն՝ վերցրեց Լեռնային Ղարաբաղի Հադրութի շրջանի Խծաբերդ և Հին Թաղեր բնակավայրերը։
Սադրանքների ու «գազային տեռորի» միջոցով [մարտ ամսվա համար աննախադեպ ցրտին ԼՂ գազամատակարարման դադարեցումը] լուծեց Փառուխ գյուղի հարցը։ Իսկ այս տարվա օգոստոսի սկզբին նույն մեթոդով լուծեց Լաչինի միջանցքի երթուղու փոփոխության հարցը, ինչի կապակցությամբ տեղի հայ բնակիչները ստիպված եղան լքել Բերձոր քաղաքն ու մոտակա գյուղերը։
Կասկածից վեր է, որ Ադրբեջանը կրկին կկիրառի այս մարտավարությունը, որը նրան միշտ հաջողություն է բերում։ Հարմար ժամանակ է ընտրել։ Մի կողմից՝ Ռուսաստանն ամբողջությամբ խրված է ուկրաինական արշավի մեջ և չի կարող տարածաշրջանին անհրաժեշտ ուշադրություն դարձնել։ Մյուս կողմից՝ Հայաստանը դիմադրելու համար մեծ ռեսուրսներ չունի։
Ադրբեջանը զբաղված է տեղեկատվական տեռորով։ Նա հայկական կողմին վերագրում է այն, ինչ հայկական կողմը չի արել, և դա ակնհայտ է։ Դա արվում է շոու բեմադրելու համար՝ Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարի՝ «կանխարգելիչ միջոցառումների պատրաստ լինելու մասին» հայտարարությունների համատեքստում։
Ակնհայտ է, որ Ադրբեջանը հող է նախապատրաստում նոր էսկալացիայի կամ սադրանքների համար, ինչի ականատեսը կլինենք շատ մոտ ապագայում»։
Նոր զիջումներ Հայաստանից
«Ենթադրում եմ, որ Ադրբեջանը կամ դժգոհ է մնացել Եվրոպական խորհրդի ղեկավար Շառլ Միշելի միջնորդությամբ Բրյուսելում կայացած Փաշինյան-Ալիև հանդիպման ընթացքում պայմանավորվածությունների բացակայությունից կամ ուզում է հասնել Ղարաբաղի բանակի լուծարմանը։ Այս պահին դժվար է հստակ ասել, թե ինչ նպատակ է հետապնդում։ Բայց մի բան պարզ է. Բաքուն մի կողմից ճնշում է գործադրում Հայաստանի վրա, մյուս կողմից փորձում է միջազգային խաղացողների հետ միասին բացել «առևտրային ճակատ»։
Չեմ կարծում, որ մենք խոսում ենք մեծ պատերազմի մասին՝ նախապայմանների բացակայության պատճառով։ Ադրբեջանը լուծել է իր հիմնական խնդիրները, և աշխարհաքաղաքական ոչ մի կենտրոնից մեծ պատերազմի թույլտվություն չի ստացել։
Մեծ պատերազմը դեմարշ կլիներ թե՛ Ռուսաստանի, թե՛ Թուրքիայի դեմ, որոնք դա չեն ծրագրել իրենց համար ավելի կարևոր հարցերում լուրջ զբաղվածության պատճառով։ Խոսքը սողացող պատերազմի տրամաբանության մեջ լոկալ սրացումների մասին է։ Ավելի հավանական է, որ Բաքուն կգնա 2-3-օրյա էսկալացիայի, որի միջոցով կպահանջի նոր զիջումներ։
Բացառված չէ, որ այս անգամ սրացումը լինի ոչ թե Արցախում, այլ հենց Հայաստանում։ Ավելին, չնայած նրան, որ հիմնական տեղեկատվական տեռորը գնում է Վարդենիսի ուղղությամբ, էսկալացիան ինքնին կարող է լինել այլ ուղղությամբ՝ կախված նրանից, թե ինչ խնդիր է ուզում լուծել Բաքուն»։
Բաքվի միջանցքային հավակնությունները կորոշվեն ԵԱՏՄ շրջանակներում
«Չեմ կարծում, որ Բաքուն այժմ Մեղրիով միջանցք կպահանջի։ Բաքուն արտատարածքային միջանցք չի ստանա, և ոչ այն պատճառով, որ Հայաստանը դեմ է դրան, քանի որ Երևանը չունի դիմադրության ռեսուրս, այլ այն պատճառով, որ Սյունիքը Փառուխը [գյուղ Լեռնային Ղարաբաղում] չէ։ Սյունիքը ռազմավարական նշանակություն ունի, և տարածքային կամ սահմանային փոփոխությունները Սյունիքում կբերեն ռազմավարական հավասարակշռության փոփոխության ողջ տարածաշրջանում։
Տարածաշրջանային հաղորդակցությունների ապաշրջափակման մասին պայմանավորվածությունների շրջանակում, որոնք ամրագրված են 2020 թվականի պատերազմի դադարեցման նոյեմբերյան հայտարարության մեջ, Ադրբեջանը Հայաստանից պահանջում է «Զանգեզուրի միջանցք»։ Խոսքը այն ճանապարհի մասին է, որն Ադրբեջանը կկապի իր էքսկլավ Նախիջևանի հետ։ Հայաստանի իշխանությունները բազմիցս պատասխանել են, որ պատրաստ են բացել ճանապարհներ, սակայն կտրականապես դեմ են տրամադրված ճանապարհների նկատմամբ ինքնիշխանության կորստին, ինչն էլ ենթադրում է «միջանցք» տերմինը։
Սա ոչ մեկին, այդ թվում՝ խոշոր խաղացողներին ձեռնտու չէ, բխում է միայն Բաքվի շահերից։ Իրանը դեմ է նման փոփոխություններին, Եվրամիությունը դեմ է, Ռուսաստանը համաձայն չէ։
Սա կարող է լինել «ռուսական միջանցք», եթե ճանապարհը մնա Հայաստանի հսկողության տակ, Հայաստանը փոքր մաքսային հսկողություն իրականացնի, իսկ հիմնական վերահսկողական գործառույթները, այդ թվում՝ սահմանային, փոխանցվեն Ռուսաստանի սահմանապահ ծառայությանը։ Սկզբունքորեն այս մասին է խոսվում 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հայտարարության մեջ։
Ադրբեջանը ստիպված չէ ռազմական ճանապարհով լուծել ցանկալի «միջանցքի» հարցը։
Չեմ բացառում, որ Մոսկվան ու Բաքուն այլ կերպ կլուծեն այս հարցը։ Հայաստանը, ըստ երևույթին, տեղեկացված է։ Եթե Ադրբեջանը ԵԱՏՄ-ի հետ ազատ առևտրի համաձայնագիր ստորագրի, ապա այդ ճանապարհը ավտոմատ կերպով կգործի ԵԱՏՄ նորմերի համաձայն, և Ադրբեջանի ցանկությունները մասամբ կիրականանան։ Այսինքն՝ նույն պայմանները, որոնք իրեն պետք են միջանցքի հետ կապված՝ Բաքուն կստանա «այլ սոուսով»։ Ֆորմալ առումով Հայաստանը տարածքային կորուստներ չի ունենա, և կպահպանի ինքնիշխանությունն այդ տարածքի նկատմամբ»։
Էսկալացիա հայ-ադրբեջանական սահմանին
