Ագրոհեղափոխություն Հայաստանում։ Ի՞նչ է դա նշանակում՝ երկու գյուղի օրինակով
Հայաստանում Ագրոհեղափոխություն անվանումով շարժում է սկսվել։ Արդեն երեք տարի է, ինչ երկրի տարբեր շրջաններից երիտասարդների մի խումբ որոշել է փոխել հայկական գյուղերի կյանքը, դրանք դարձնել ժամանակաից և հաձողակ։ Աշխատանքը սկսել են ամենաբարդ գյուղերից մեկում, որոշակի հաջողության հասել և արդեն վարակել իրենց օրինակով այլ երիտասարդների։
Ագրոհեղափոխությունը մասնավոր նախաձեռնություն է և ոչ մի կապ չունի 2018 թվականին Հայաստանում տեղի ունեցած թավշյա հեղափոխության և իշխանափոխության հետ: Ճիշտ է, նոր կառավարությունը հայտարարեց, որ այժմ երկրում պետք է իրականացվի նաև տնտեսական հեղափոխություն: Այս ուղղությամբ որոշ հաջողություններ արդեն ուրվագծվում էին, բայց կորոնավիրուսի պանդեմիան դրանք գործնականում զրոյացրեց:
Կառավարությունը մշակել է հակաճգնաժամային ծրագրեր՝ բիզնեսին և մարդկանց աջակցելու նպատակով: Դրանց մեջ հաշվի են առնվել և գյուղերի խնդիրները: Սակայն դա չի բացառում գյուղի բնակիչներին օգնելու այս «ժողովրդական նախաձեռնության» շարունակական զարգացումը:
Դրախտիկ գյուղի մասին
Դրախտիկ գյուղում վերջին երեք տարիների ընթացքում շատ փոփոխություններ են տեղի ունեցել։ Մարդիկ ասում են, դրախտային պայմաններ են հիմա՝ հատկապես ոչ վաղ անցյալի դժոխք հիշեցնող իրավիճակի համեմատությամբ։
Երևանից 80 կմ հեռավորության վրա գտնվող գյուղը փռված է Սևանա լճի ափին։ Այստեղ բնակվում է 1030 մարդ։
Հենց այստեղ երեք տարի առաջ նախաձեռնող խումբը սկսեց աշխատանքը: Տարբեր մասնագիտությունների երկու տասնյակ երիտասարդներ`գյուղատնտես, մարկեթոլոգ, ծրագրավորող, միավորվեցին մեռնող գյուղերը փրկելու գաղափարի շուրջ: Նրանք իրենց գաղափարն անվանեցին Ագրոհեղափոխություն և որոշեցին սկսել աշխատանքը մեկ գյուղից, դարձնել այն ժամանակակից և հաջողակ, օգտագործելով հենց դրա ներուժը։
Նախագիծն էլ ստացավ «Դրախտիկ երազանքի գյուղ» անվանումը։ Եվ դրա հեղինակները սկսեցին կոտրել տեղի բնակիչների կարծրատիպերը՝ ստիպելով նրանց փոխել իրենց կյանքը և իրավիճակը գյուղում ընդհանուր առմամբ:
«Երազանքի գյուղ Դրախտիկ» նախաձեռնության համահիմնադիր, ծրագրավորող և գործարար Մայիս Մարգարյանը պատմում է․
«Մեր երազանքն էր, մեզ համար մարտահրավեր էր կարծրատիպ կոտրելը, իրավիճակ փոխելը։ Ու որոշեցինք, որ գյուղը պիտի լինի բարդ, ասենք, լքված, մոռացված, ենթակառուցվածքներից զուրկ, բարդ ժողովրդով։ Դրախտիկը դրանով էլ էր համապատասխանում․ այստեղ ապրում են բարդ անցյալով մարդիկ»։
Գյուղի բնակիչների մեծ մասը Հայաստանի Գեղարքունիկի շրջանի Արծվաշեն գյուղից են։ Այն Ադրբեջանի տարածքում՝ էքսկլավ կոչվող, «կղզյակի» վերածված գյուղ էր։ 1992 թ․ ամռանը ադրբեջանական զորքերին հաջողվել է վերցնել Արծվաշենը։ Դրանից հետո գյուղի բնակիչները տեղափոխվել են Գեղարքունիկի շրջանի տարբեր այլ գյուղեր, այդ թվում Դրախտիկ։
Մայիս Մարգարյանն ասում է, որ գյուղը չուներ զարգացման որևէ հեռանկար։ Համենայն դեպս, տեղացիներն այդպես էին կարծում, և հիմքեր ունեին դրա համար.
«Ենթակռուցվածքներ չկան, անգամ տարածաշրջանը ենթակառուցվածքներով հարուստ չէ։ 100-150 կիլոմետրի վրա ոչ բենզալցակայան, ոչ գազալցակայան կտեսնենք, ոչ էլ խանութներ,։ Այսինքն այդքան հատվածում ոչ էլ ճանապարհ կա կարգին։ Այստեղ գյուղերն իրարից հեռու են, բայց մոտ են հայ-ադրբեջանական սահմանին: Հետն էլ անտեսված են ու մոռացված:
Հաջորդ պատճառը անհեռանկար լինելու, մարդկանց տրամադրվածությունն էր։ Իրենք եկել են հարուստ բնակավայրից, բայց առանց միջոցների, վատ վիճակով, տուժած, մինչև հիմա էլ ուշքի չեն գալիս, ոտքի կանգնելու համար, առավել ևս գյուղը կարգի բերելու համար։ Եկել են մի գյուղ, որտեղ ձմեռը մեկու կես մետր ձյուն է դնում, բացի տանձ ու խնձորից ոչինչ չի աճում։ Իրենց ողբերգական անցյալը, հոգեբանական խնդիրներև սարսափելի դժվարեցնում էր մեր աշխատանքը»:
Գյուղ եկած «փրկիչները», նախ փորձեցին գյուղը ճանաչելի դարձնել։ Դրա համար էջ ստեղծեցին Facebook-ում, պատմեցին մարդկանց գյուղի մասին։ Այժմ Դրախտիկի էջն արդեն հինգ հազար հետևորդ ունի։
Նաև սկսեցին արշավներ կազմակերպել, ագրոտուրիզմ զարգացնել, շեշտը դնելով մաքուր օդի, բնության, գյուղացիների հյուրընկալության վրա։ Ու, որքան էլ զարմանալի էր հենց տեղացիների համար, գյուղում շարժ սկսվեց։
«Մեկը ես՝ չհավատացողներից էի։ Բայց իրենց աշխատանքը տեսնելով, հասկացա, որ կարող է առաջընթաց լինել։ Ու միացա, դարձա իրենց թիմից մեկը», — պատմում է Դրախտիկի բնակիչ Անդրանիկ Սահակյանը։
Ինչ է փոխվել Դրախտիկում
«Երազանքի գյուղ Դրախտիկ» թիմի ջանքերով, կամավորների օգնությամբ մաքրվել և բարեկարգվել է գյուղի ափամերձ տարածքը՝ շուրջ 800 մետր։ Դա դարձել է գյուղի զարգացման կարևոր գրավականներից։ Այժմ այստեղ փորձում են ջրային տուրիզմ զարգացնել և դրա համար անհրաժեշտ ափամերձ հատվածի ենթակառուցվածքներ ստեղծել։
Մայիս Մարգարյանի խոսքով, մտադրություն կա գյուղի ափերից մեկում «ճամբարային քաղաք» կառուցել․
«Ռուս ներդրողներ կան, ովքեր շատ լուրջ նախահաշվարկներ էին արել, կորոնավիրուսը, կարանտինը խանգարեց, որ գան և փաստաթղթերը ստորագրեն»։
Գյուղում գործում է յոթ հյուրատուն։ Դրանց աշխատանքին որոշակի չափով ներգրավվում են համագյուղացիները։ Քանի որ նախաճաշի մենյուն, օրինակ, հարևանի թխած հացն է, տնական ձուն, կարագը, պանիրը, մեղրը։
Դրախտիկցի Կարեն Ղալեչյանն էլ միացել է գյուղի զարգացման ծրագրին և, չնայած բոլոր մտավախություններին, բացել է «Երամակ» ձիարշավարանը։ Այստեղ ձիավարություն են սովորեցնում, նաև առաջարկում արշավներ դեպի լեռներ՝ վրանային գիշերակացով։
«Եթե երկու տարում սենց մեծ շրջադարձ եղավ, փոփոխություններ, տաս տարի հետո պատկերացնում եմ Դրախտիկը աշխարհի կենտրոն, եթե աշխարհի կենտրոն չլինի, Հայաստանի կենտրոն կսարքենք», — ասում է Կարենը։
Դրախտիկի բնակիչներն, ի տարբերություն հարևանների, չեն մեկնում՝ փաստում է Մայիս Մարգարյանը․
«Եթե այլ գյուղերում դպրոցի աշակերտների թիվը նվազում է, ապա այստեղ ամեն տարի աճում է։ 2018-ին 148 աշակերտ ունեինք, այս տարի՝ 162: Չեն գնում, երիտասարդները մնում են տեղում, ամուսնանում են»։
Սակայն նախաձեռնության հեղինակներն այդ հաջողությունն իրենց չեն վերագրում։ Շատ համեստ են գնահատում իրենց ներդրումը։ Կարծում են, որ իրենց դեռ հաջողվել է փոխել միայն բնակիչների մեկ երրորդի կյանքի որակը։ Եվ դա նրանց մղում է շարունակել աշխատանքը․ չէ՞ որ նպատակը ողջ գյուղի կյանքը բարեկավելն է՝ այնպես, որ ոչ մեկի մտքով էլ չանցնի Դրախտիկը լքել։
Երեխաների համար ծրագրեր
Արդեն մեկ տարի է Դրախտիկում բացվել է «Գրադարակ» բազմաֆունկցիոնալ գրադարանը։ Սա նույնանուն Մշակութային և կրթական կազմակերպության նախագիծն է: Այն գրադարաններ է ստեղծում երկրի տարբեր գյուղերում, որտեղ երեխաները զբաղվում են ընթերցանությամբ, նրանց համար զարգացնող խաղեր են կազմակեչպում, նաև ֆիլմերի դիտումներ, քննարկումներ, հանդիպումներ հետաքրքիր մարդկանց հետ։
Գյուղում գործում է նաև «Արմաթ» ինժեներական լաբորատորիան։ Այն հիմնադրել է այստեղ Ինֆորմացիոն տեխնոլոգիաների ձեռնարկությունների միությունը։ 2014 թվականից միությունը նման նախաձեռնությամբ է հանդես գալիս Հայաստանի բազմաթիվ բնակավայրերում։ Այստեղ երեխաներն անվճար սովորում են ծրագրավորում, ճարտարագիտություն, ռոբոտաշինություն։
«Գյուղում երեխաներ ունենք, որոնք մաթեմատիկական, տեղեկատվական գիտելիքներ ունեն։ Բայց նրանցից շատերը ֆինանսական հնարավորություն չունեն գյուղից դուրս գալու և ՏՏ կրթություն ստանալու։ Դրա համար «Արմաթը» ինքն է գալիս երեխաների մոտ», — բացատրում է խմբավար Ժենյա Կիրակոսյանը։
«Երազանքի գյուղ Դրախտիկ» թիմի անդամներն ասում են, որ իրենք գյուղում իրականացնում են, առաջին հերթին, «մտքի հեղափոխություն»։
Մայիս Մարգարյանը բացատրում է․ իրենք գումար չեն ներդնում այս գործում, պարզապես իրենց էներգիան ու սահմանափակ ռեսուրսներն ուղղում են դեպի երիտասարդները․
«Իրենք արժանի են, որ զարգանան, շատ բան տեսնեն, բայց միաժամանակ ցույց ենք տալիս մեր օրինակով, թե ինչքան լավ բան է գյուղը։ Պետք է ամեն ինչ անենք, որ մասնագիտությունը նրանց թույլ տա ունենալ ընտրություն, որ նրանք լինեն ժամանակի և տարածության մեջ ճկուն, բայց գյուղը չլքեն»։
Պետական մոտեցում
Համայնքների գծով վարչապետի խորհրդական Ռոբերտ Ղուկասյանն ինքն էլ է նման նախաձեռնությամբ հայտնի դարձել։ Տարիներ առաջ նա նման զարգացման ուղով տարավ Գեղարքունիքի մարզի Կալավան գյուղը։
Համոզված է. այսպիսի շարժումները մեծ ազդեցություն են ունենում փոքր գյուղերի վրա, բայց եթե սկսված գործին չմիանա պետական մտածելակերպն ու աջակցությունը, այն ժամանակի ընթացքում կմարի։ Ասում է, ի վերջո տարբեր խնդիրներ են առաջանալու, որոնք ի զորու է և պետք է լուծի միայն պետությունը․
«Այդ իսկ պատճառով վարչապետի հանձնարարականով նախաձեռնել ենք ժամանակակից հայկական գյուղերի հայեցակարգի ու ռազմավարության մշակումը։ Շուտով հայեցակարգը պատրաստ կլինի, որտեղ ընդգրկված են այդ բոլոր խնդիրները, թե ինչպես անենք, որպեսզի գյուղերում ապրելը լինի հաճելի, և լինի այն կենսամիջավայրը, որտեղ մարդիկ կցանկանան ապրել»։
Զարգացման ծրագրեր
Երկրորդ տարին է, Դրախտիկում բարելավվում են ենթակառուցվածքները, ամենակարևորը հիմնանորոգվում է դեպի Դրախտիկ տանող ճանապարհը։
Մայիս Մարգարյանն ասում է, որ Հայաստանի հյուսիսային մարզերից և Վրաստանից դեպի Արցախ ճանապարհային հոսքերը կանցնեն Դրախտիկի դիմացով, ինչը կաշխուժացնի ենթակառուցվածքների զարգացումը։
Տուրիզմի պետական կոմիտեն, արշավային երթուղիներ պատրաստող կազմակերպությունների հետ շուտով 16 կիլոմետրանոց քայլարշավային երթուղի կկառուցի Դրախտիկից դեպի Կալավան։ Ճանապարհին կտեղադրվեն ցուցանականեր, որոնք կօգնեն զբոսաշրջիկներին չմոլորվել և տեղեկանալ․ մոտակայքում գյուղ կա, ուր կարելի գտնել և գիշերակաց, և սնունդ։
Ինքը` Մայիս Մարգարյանն իր ապագան ևս կապում է Դրախտիկի հետ, չնայած ծնվել և մեծացել է քաղաքում։
«Հետաքրքրված եմ այստեղ բիզնես սկսել։ Երեք տարի փիառ, շուխուռ, փոփոխություններ անելուց հետո, ինչու չէ, կարելի է նաև այդ ամենի պտուղները քաղել։ Բիզնեսն էլ գյուղը զարգացնելու այլ ճանապարհ է, գուցե՝ ավելի լավ ճանապարհ», — ասում է նա։
Սեմյոնովկա գյուղի մասին
«Երազանգի դյուղ Դրախտիկ» նախաձեռնության օրինակին հետևել են և Հայաստանի ամենաբարձրադիր Սեմյոնովկա գյուղում։ Այն գտնվում է ծովի մակերևույթից 2114 մետր բարձրության վրա։ Սեմյոնովկայում փորձում հաշվարկել այս գյուղի առավելություններն ու մշակել զարգացման սեփական մոդելը։
«Նոր Սեմյոնովկա» հասարակական կազմակերպությունում համախմբվել են 26 տարբեր մասնագիտությունների տեր մարդիկ։ Թիմի անդամներից Սևադա Ազիզյանը միակն է, որ Սեմոյոնովկայից է։
«Փորձում ենք հեղափոխություն անել գյուղում, առաջին հերթին, մտածողությունում։ Փորձում ենք ներգրավել մարդկանց համայնքային տարբեր ծրագրերի իրականացման գործում: Զարգացնել տուրիզմը և էկոտուրիզմը, ձմեռային տուրիզմը, տուրիստների հոսքը համայնքում ապահովել տարվա բոլոր եղանակներին», — ասում է Սևադան։
Այս նախաձեռնող խումբն էլ է տարածում գյուղի մասին տեղեկատվությունը Facebook-ում, Սեմյոնովկայի խնդիրների մասին պատմում և աջակցություն հայցում՝ բոլոր ոչ անտարբեր մարդկանցից։ Հետաքրքրությունը գյուղի նկատմամբ աճել է, մարիկ նույնսիկ տներ են այստեղ գնել և տեղափոխվել Սեմյոնովկա ապրելու։
Անցած տարվա ընթացքում նաև զբոսաշրջիկների հոսք է նկատվել դեպի սարերի գագաթին բազմած Սեմյոնովկան։ Եվ գյուղի բնակիչներից Գոհար Պետրոսյանը իր տան մի մասը վերածել է հյուրատան, որտեղ արդեն ընդունել է հյուրեր Չինաստանից, Ռուսաստանից, նաև տեղացի հեծանվորդների ու արշավականների։
«Հանրապետություն մտնող հեծանվորդներն ու քայլարշավների դուրս եկած տուրսիտները այլընտրանքային ճանապարհ չունեն։ Ուզեն թե չուզեն պետք է մտնեն ու անցնեն գյուղով։ Այսօր առաջարկելու շատ բան չունենք, բայց գոնե մեր ծառայությունները կառաջարկենք․ հեծանիվ վերանորոգելու արհեստանոց, սննդի կետեր, հյուրատներ։ Պոտենցիալ է, որ մենք չպետք է բաց թողնենք, հակառակ դեպքում նրանք միայն գյուղի աղբյուրից ջուր են խմելու ու գնան», — ասում է Գոհարը։
Հայաստանում ձմեռը սկսվում և ավարտվում է բարձրադիր Սեմյոնովկայից, ինչը ըստ Սևադա Ազիզյանի նախապայման է ձմեռային տուրիզմի զարգացման համար։ Արդեն իսկ համագործակցում են տուրիստական ընկերությունների հետ, և մի քանի տուր արդեն կազմակերպել են։
«Ձմեռային տուրիզմի առումով Հայաստանում ունենք Ծաղկաձոր ու Ջերմուկ։ Ջերմուկում ձմեռային զբոսաշրջությունը դեռ շատ զարգացած չէ, իսկ Ծաղկաձորի գները խիստ բարձր են։ Մենք մտադիր ենք իրականացնել մեղմ գնային քաղաքականություն, բոլորին հասանելի։ Մտածում ենք ճոպան ունենալ։ Մենք ինքներս կանենք այդ ներդրումները, կաշխատենք ինքներս, որպեսզի շատ ծախս չանենք։ Ու կտեսնենք արդյունքը», — համոզված է Սևադան։
«Մեդիացանցի» աջակցությամբ
