Ռուսաստանի պլանները Հարավային Կովկասում և Արևմուտքի դերը դրանց զսպման գործում. կարծիք
Ռուսաստանի ծրագրերը և Արևմուտքի դերը Հարավային Կովկասում
Իրավիճակը տարածաշրջանում արագորեն փոխվում է, և ոչ անվտանգ ուղղությամբ։ Արևմուտքի և Ռուսաստանի առճակատման ֆոնին Հարավային Կովկասն արդեն բացահայտորեն վերածվում է կռվախնձորի։ Մինչ Ռուսաստանը պատերազմում է Ուկրաինայում, Արևմուտքն ակտիվացնում է իր գործողությունները Հարավային Կովկասում, ինչն առաջացնում է Մոսկվայի խանդը և ստիպում մեծացնել ճնշումը տարածաշրջանի երկրների վրա։ Լավրովի վերջին այցը Երևան կրկին ակտուալ դարձրեց փոքր-ինչ մոռացված «3+3» ձևաչափը, Մոսկվան հիշեցրեց Հայաստանին, որ ՌԴ մասնակցությունը այլընտրանք չունի՝ թե՛ հայ-ադրբեջանական սահմանի դելիմիտացիայի, թե՛ տարածաշրջանում հաղորդակցությունների ապաշրջափակման գործընթացում։
Տարածաշրջանում ստեղծված իրավիճակի, «Հայաստանի վրա ճնշում գործադրելու համակարգի», Արևմուտքի միջնորդության մասին, որը ենթադրում է գործընթացներ միջազգային նորմերի շրջանակներում և թուլացնում Մոսկվայի դիրքերը. երկու հայ վերլուծաբանների մեկնաբանությունները։
Ալեքսանդր Իսկանդարյան, Կովկասի ինստիտուտի տնօրեն, քաղաքագետ
Աշխարհում կայունություն չկա, բայց մենք դրա կարիքը շատ ունենք
Իրավիճակը, որը ներկայումս ձևավորվում է ոչ միայն Հարավային Կովկասում, այլև ողջ հետխորհրդային տարածքում, բացառությամբ նրա արևմտյան մասի (Բելառուս, Մոլդովա և Ուկրաինա), կարելի է անվանել «stand by» իրավիճակ։
Ռուսաստանը մեծապես զբաղված է հակամարտությամբ, ընդ որում՝ հակամարտություն ասվածը դա ոչ միայն բուն պատերազմն է Ուկրաինայում, այլև ընդհանրապես ռուս-արևմտյան հարաբերությունների ձևաչափը։ Իսկ Ռուսաստանը փորձում է այնպես անել, որ չավարտված հակամարտության պայմաններում հիմնական ուղղություններով իր համար լուրջ ռիսկեր չառաջանան ու որոշակի կայունություն պահպանվի։
Ռուսաստանը մի քանի հիմնական ուղղություններ ունի։ Դրանք են հարաբերությունները Չինաստանի հետ, իրավիճակը Կենտրոնական Ասիայում, Չինաստանի հետ հարաբերությունները Կենտրոնական Ասիայի հարցերով, հարաբերությունները Թուրքիայի հետ, իրավիճակը Սիրիայում, որտեղ Թուրքիան նորից իր դերն է խաղում, ինչպես նաև իրավիճակը Հարավային Կովկասում։
Ռուսաստանն այժմ չի ցանկանում որևէ այլ տեղ բարդ իրավիճակներում ներքաշվել, բացի Ուկրաինայից։ Եվ Ռուսաստանն այս ուղղությամբ աշխատում է Հարավային Կովկասում, այդ թվում՝ Ադրբեջանի ու Թուրքիայի հետ։
Ճնշում համագործակցության փոխարեն
Չկա «3+3» ձևաչափ, բայց կա Հայաստանի վրա ճնշումների համակարգ։ Դա ադրբեջանա-թուրքական տանդեմի ճնշումն է, ռուս-ադրբեջանական ֆորմատը, ռուս-թուրքական ֆորմատը։ Սկզբունքորեն քաղաքականության մեջ այլ կերպ չի էլ լինում։
Տարածաշրջանային խնդիրների լուծման «3+3» ձևաչափն առաջ է քաշել Թուրքիան։ Այն ենթադրում է մի կողմից Թուրքիայի, Իրանի և Ռուսաստանի, մյուս կողմից՝ Հայաստանի, Ադրբեջանի և Վրաստանի մասնակցությունը դրան։
Մեկ այլ հարց է, թե որքանով է ստացվում: Առայժմ մենք տեսնում ենք, որ չի ստացվում։
Այն մասին, որ Հայաստանի տարածքով՝ Մեղրիով ճանապարհ է լինելու, որը կապելու է Ադրբեջանը իր էքսկլավ Նախիջևանի հետ, և այն մասին, թե ինչ կերպ է այն գործելու, քննարկվում է Ղարաբաղում 2020 թվականի պատերազմից ի վեր։ Եվ սա 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության միակ կետն է, որն անդրադառնում է ոչ թե Լեռնային Ղարաբաղում ռազմական գործողությունների դադարեցմանը, այլ ինչ-որ ապագայի։ Խոսքը հաղորդակցությունների մասին է, սակայն գործը տեղից չի շարժվել։
Կողմերի դիրքորոշումներն այն աստիճան տարբեր են, այնքան են ներառված բուն ղարաբաղյան խնդրի համատեքստում և այնքան համալիր խնդիրների են բախվում, որ շատ դժվար է լուծել այդ հարցը։
Իսկ Լավրովը չի կարող գալ պատրաստի լուծմամբ ու ինչ-որ մեկին պարտադրել այն։ Այդ որոշումը պետք է կայացնեն բոլորը, առաջին հերթին՝ Հայաստանը, Ադրբեջանը և Թուրքիան։
Հովսեփ Խուրշուդյան, «Ազատ քաղաքացի» քաղաքացիական նախաձեռնությունների աջակցման կենտրոնի ղեկավար, քաղաքական վերլուծաբան
Արևմուտքի միջնորդությունը թուլացնում է Ռուսաստանի դիրքերը
Ոչ ոք չի կարող ավելի լավ պատմել Մոսկվայի ծրագրերի մասին, քան ինքը՝ Լավրովը։ Դարձյալ կա հին միտումը՝ փորձը տարածաշրջանից դուրս մղելու Արևմուտքին, որն ունի իր քաղաքական և տնտեսական լծակները։ Այդ լծակներից մեկը և բոլորովին նորը հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների կարգավորման հարցում ԵՄ միջնորդությունն է, որին Ռուսաստանը խանդով է վերաբերվում։
Մասնավորապես, Եվրամիությունն այժմ հանդես է գալիս որպես միջնորդ Ադրբեջանի հետ սահմանների դելիմիտացիայի և հաղորդակցությունների ապաշրջափակման հարցում։
ԵՄ միջնորդությունը կարող է հանգեցնել Ռուսաստանի զգալի թուլացման, քանի որ այս երկու խնդիրներն էլ Ռուսաստանը մտադիր է օգտագործել որպես լծակ ինչպես Հայաստանի, այնպես էլ Ադրբեջանի դեմ։
Օրինակ՝ սահմանազատման դեպքում ամեն սանտիմետրի, ամեն դիրքի վերաբերյալ բանակցելու են Ռուսաստանի հետ, որը տրամադրելու է քարտեզները։ Բնականաբար, նա քարտեզները կտրամադրի ոչ թե միանգամից, այլ մաս առ մաս՝ յուրաքանչյուր մասի համար պահանջելով ինչ-որ բան երկու կողմերից։ Այդպիսին են Ռուսաստանի ծրագրերը։
ԵՄ միջնորդությունը զգալիորեն թուլացնում է այդ հեռանկարը, քանի որ գործընթացը կգնա միջազգային նորմերով, ընթացակարգային զարգացումների համապատասխան, այդ թվում՝ Եվրոպայի ներսում տեղի ունեցած սահմանազատման փորձի հիման վրա։
Նույնը վերաբերում է հաղորդակցությունների ապաշրջափակմանը։ Ռուսաստանը փորձում է հնարավորինս մասնակցել այս գործընթացին, այդ թվում՝ ուղեկցորդական ծառայությունների մատուցման ձևով։
Ադրբեջանի խնդրանքով նա պլանավորում է ադրբեջանական բեռներն ուղեկցել Հայաստանի տարածքում։ Հայաստանը սրանում շահագրգռված չէ, քանի որ ռուսական զորքերը (ԱԴԾ) նույն անալոգիայով չեն ուղեկցելու հայկական բեռները Նախիջևանի տարածքում։ Այնտեղ ռուսական զորքեր չկան, և Ադրբեջանը չի համաձայնի նրանց տեղակայմանն այնտեղ։
Ռուսաստանի մտադրությունների շարքում է նաև ՀԱՊԿ ռազմական բլոկի օգտագործումը սեփական նպատակների համար։ Հունիսի 10-ին Երևանում ՀԱՊԿ ԱԳ նախարարների խորհրդի գագաթնաժողովում Մոսկվան բարձրացրեց այս կազմակերպության խաղաղապահ ուժերի, համագործակցության ինչ-որ նոր ձևաչափերի և փոխգործակցության խորացման հարցը։ Սակայն այս ամենը գործնականում սաբոտաժի է ենթարկվում, առաջին հերթին՝ Ղազախստանի կողմից։
Հայաստանը նույնպես դիմադրում է և պարզ հասկացնում է, որ Դոնբասին որևէ խաղաղապահ առաքելությամբ զորքեր չեն տրամադրվելու։
Ռուսաստանը փորձում է կասեցնել Արևմուտքի առաջխաղացումը, Թուրքիան հաշիվ չէ
Արևմուտքի ներգրավվածությունը զգալիորեն թուլացնում է Ռուսաստանը։ Եվ պատահական չէ, որ Ռուսաստանը նորից հիշեց 3+3 ֆորմատի մասին, որից կարծես թե հրաժարվել էր Ուկրաինայում թուլացումից հետո և արևմտյան պատժամիջոցների ծանր բեռի տակ։
Բայց ոչ, Ռուսաստանը կրկին առաջ է տանում այս գաղափարը՝ ունենալով մեկ նպատակ՝ կանխել Արևմուտքի տարածաշրջանում հայտնվելը:
Մոսկվան Թուրքիային չի համարում Արևմուտք։ Թուրքիան էլ ինքն իրեն Արևմուտք չի համարում։ Թուրքիան մանևրում է, փորձում է իր կտորը խլել բոլորից։ Թուրքիան ինքը անհանգստացած է, որ Ռուսաստանի պարտությունից և ոչ միայն Ուկրաինայի, այլև կոնսոլիդացված Արևմուտքի փաստացի հաղթանակից հետո ողջ տարածաշրջանը սահուն կերպով կանցնի Արևմուտքի վերահսկողության և ազդեցության տակ, ինչը զգալիորեն կթուլացնի իր դիրքերն ու մանևրելու հնարավորությունները տարածաշրջանում։
Արևմուտքին հակադրվելիս, Արևմուտքի վրա ճնշում գործադրելիս Թուրքիան միշտ հույսը դրել է Ռուսաստանի վրա։ Բայց երբ չլինի ուժեղ Ռուսաստան, Թուրքիան չի կարողանա հույսը դնել որևէ մեկի վրա և ստիպված կլինի ենթարկվել միջազգային կանոններին, ինչը նա կտրականապես չի ցանկանում։
Նույնն է տարածաշրջանում Թուրքիայի կամակատար Ադրբեջանի դեպքում, որի նախագահը մայիսի 27-ին քաղաքացիների հետ հանդիպման ժամանակ հայտարարեց, որ աշխարհակարգը փոխվում է, միջազգային իրավունք չի լինելու, բոլոր հարցերը լուծվելու են ուժով, իսկ Ադրբեջանը շարունակելու է զինվել ու ապրել այնպես, ինչպես ուզում է:
Արևմուտքը կոշտացնում է իր դիրքորոշումները Ադրբեջանի վերաբերյալ
Հայաստանն այժմ մանևրելու բավական մեծ ունակություն է ցույց տալիս։
Սա տեղի է ունենում Արևմուտքի առաջարկների և ադրբեջանական ագրեսիան կանխելու անվտանգության որոշ երաշխիքների շնորհիվ։ Այո, դրանք ամենաիդեալական, համապարփակ, անվերապահ ու 100 տոկոսանոց երաշխիքներ չեն, բայց դրանք կան։
Մենք տեսանք, թե ինչպես Արևմուտքը՝ ԱՄՆ-ն և ԵՄ-ն, շատ կոշտ արձագանքեցին Լեռնային Ղարաբաղի Փառուխ գյուղի վրա Ադրբեջանի հարձակմանը։ Ավելին, առաջին անգամ նրանց արձագանքը հասցեական էր․ Ադրբեջանին մեղադրեցին պայմանավորվածությունները խախտելու մեջ։ Նույնիսկ պատերազմի ժամանակ Արևմուտքի կողմից նման արձագանք չէր եղել։
Սա նշանակում է, որ Արևմուտքի դիրքորոշումն Ադրբեջանի նկատմամբ գնալով կոշտանում է, չնայած այն հանգամանքին, որ Ադրբեջանը, թվում է թե, շատ կարևոր գործընկեր է այժմ դառնում էներգետիկ ոլորտում։
Սա նշանակում է, որ Ադրբեջանի պատասխանատվությունը միջազգային հանրության առաջ չի չեղարկվել։ Սա նշանակում է, որ Արևմուտքը Ադրբեջանին վերաբերվում է ոչ միայն որպես ավտորիտար ռեժիմ, այլև որպես անընդմեջ պայմանավորվածությունները խախտող ռեժիմ։
Օրինակ՝ ԵՄ խորհրդի ղեկավար Շառլ Միշելն իր կոշտ հայտարարության մեջ փաստացի մեղադրել է Ադրբեջանին այն բանի համար, որ Ալիևը Բրյուսելում համաձայնության է գալիս մի բանի շուրջ, իսկ իր երկրում ճիշտ հակառակն է հայտարարում։
Պակաս կոշտ չէր մարտի 10-ին Եվրախորհրդարանի ընդունած բանաձևը Ադրբեջանի վերահսկողության տակ հայտնված տարածքներում հայկական մշակութային ժառանգության վերաբերյալ։ Բանաձևում չի օգտագործվել միայն «ցեղասպանություն» բառը։ Բայց եթե ամփոփենք Ադրբեջանի հասցեին հնչած բոլոր մեղադրանքները, ապա հեշտությամբ կարող ենք եզրակացնել, որ Ադրբեջանը նպատակաուղղված կերպով իրականացնում է մշակութային ցեղասպանություն։
Մենք ունենք նաև Հաագայի միջազգային դատարանի միջանկյալ որոշումը, որում Ադրբեջանը մեղադրվում է հայերի նկատմամբ պետական մակարդակով էթնիկ այլատյացության մեջ։
Պատահական չէ նաև ԵՄ հատուկ ներկայացուցիչ Տոյվո Կլաարի հայտարարությունն այն մասին, որ ոչ ոք չի կարող որոշել ԼՂ-ի ճակատագիրը առանց Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության։ Նմանատիպ հայտարարությամբ է հանդես եկել նաև Հայաստանում ԱՄՆ դեսպան Լին Թրեյսին։
Մի խոսքով, Ադրբեջանի և Ռուսաստանի գլխին ամպեր են կուտակվում տարածաշրջանում նրանց քմահաճ և ագրեսիվ քաղաքականության պատճառով։
Արևմուտքը հասկացնում է, որ աշխարհակարգը չի փոխվել, գոյություն ունի միջազգային իրավունք, և Արևմուտքը հետևողականորեն կիրականացնի այն, այդ թվում՝ մեր տարածաշրջանում։
ԵՄ-ն և ԱՄՆ-ն պարզ հասկացնում են Ադրբեջանին, որ նրա ագրեսիվ էքսպանսիոնիստական տրամադրությունները ոչ մի աջակցություն չեն ստանա, ավելին՝ խոսորեն կճնշվեն։
Ռուսաստանի ծրագրերը և Արևմուտքի դերը Հարավային Կովկասում
