Հուլիսյան սրացումը «սառեցրեց» բանակցային գործընթացը: Հայ փորձագետները Ադրբեջանի հետ սահմանին իրադարձությունների մասին
Իրավիճակը հայ–ադրբեջանական սահմանին հուլիսի 12-16–ին տեղի ունեցած լուրջ սրացումից հետո կայունացել է։ Ղարաբաղում զորքերի շփման գծում ևս հրադադարի ռեժիմը սովորականից ոչ ավելին է խախտվում։ Սակայն ներկայիս իրավիճակը դժվար է նույնիսկ փխրուն խաղաղություն անվանել։ «Վառոդի տակառը» կարող է բռնկվել ցանկացած պահի, հենց կողմերից մեկն աննշան ակտիվանա սահմանին։
Ինչո՞ւ է սրացումը տեղի ունեցել ոչ թե Ղարաբաղում, այլ հայ–ադրբեջանական սահմանին։ Ինչպե՞ս է այն ազդելու բանակցային գործընթացի վրա, և արդյո՞ք հնարավոր է բանակցել տվյալ պայմաններում։ Ի՞նչ դեր է սրացման մեջ խաղացել պաշտոնական Անկարան։
JAMnews–ի հարցերին պատասխանել են Լեռնային Ղարաբաղի նախագահի խորհրդական Դավիթ Բաբայանն ու քաղաքական վերլուծաբան Հակոբ Բադալյանը։
● Հայաստանը չի հավակնում Ռուսաստանի ռազմական միջամտությանը Ադրբեջանի հետ կոնֆլիկտին
Լսելի լռություն սահմանին
Հուլիսյան սրացումը, որը սկսել են անվանել նաև «տավուշյան» և «թովուզյան»՝ ըստ հայկական մարզի և ադրբեջանական շրջանի անվանումների, ամենաարյունալին էր 2016 թ–ի ապրիլյան քառօրյա պատերազմից հետո։
Ճիշտ է, այն ժամանակ ռազմական գործողություններն ավելի ակտիվ էին ղարաբաղյան շփման գծում։ Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանին այս չափ լուրջ մարտական գործողություններ ծավալվել են շատ տարիներ շատ առաջ՝ ղարաբաղյան հակամարտության ակտիվ փուլում (1991-1994 թթ․), հրադադարի մասին համաձայանգրի ստորագրումից առաջ։
Ըստ պաշտոնական տվյալների՝ հուլիսյան սրացման ընթացքում Հայաստանը կորցրել է 5 զինծառայող, Ադրբեջանը հայտարարել է 12 զոհի մասին։
Կողմերը հաղորդում էին նաև հակառակորդի մեծ քանակությամբ ռազմական տեխնիկայի խոցման մասին։ Հայաստանի պաշտպանության նախարարությունն անգամ խոցված ադրբեջանական անօդաչու թռչող սարքերի ցուցահանդես էր կազմակերպել։
Այժմ իրավիճակը բոլոր լոկալ թեժ կետերում կայունացել է։ Կրակոցներ հնչում են, սակայն չեն գերազանցում այդ վայրերի համար արդեն սովորական դարձած չափը։ Ռազմական դիմակայությունից հետո Երևանն ու Բաքուն անցան հայտարարությունների մակարդակով «փոխհրաձգության»։
Սակայն գլխավոր հարցը, թե ինչու սրացման կենտրոն դարձավ Հայաստանի հյուսիս–արևելքը, դեռևս հսատակ պատասխան չունի։ Քաղաքական մեկնաբան Հակոբ Բադալյանը հիշեցնում է, որ սա, այնուամենայնիվ, առաջին բախումը չէ սահմանի այդ հատվածում։ Ավելի փոքր մասշտաբով, բայց մարտեր այստեղ ընթացել են նաև 2014-2015 թթ–ին։ Ներկայիս սրացումը փորձագետը կապում է աշխարհաքաղաքական գործընթացների և Ռուսաստանի վրա Ադրբեջանի միջոցով ազդելու Թուրքիայի ցանկության հետ․
«Երբ խոսքը գնում է հայ–ադրբեջանական սահմանի մասին, ապա պետք է փնտրել Ռուսաստանի հետ կապված խնդիր, որը Թուրքիան փորձում է լուծել Ադրբեջանի միջոցով։ Եվ այս անգամ այդ առումով մենք տեսանք տարբեր կողմերի աննախադեպ ներգրավվածություն»։
Իրավիճակի սրացման մեջ Թուրքիայի դերն է տեսնում նաև ԼՂՀ նախագահի խորհրդական Դավիթ Բաբայանը․
«Ոչ մի բախում, ոչ մի լոկալ պատերազմ տեղի չի ունեցել առանց Թուրքիայի անմիջական մասնակցության։ Մենք տեսնում ենք, թե ինչ զորավարժություններ են այժմ անցկացվում Ադրբեջանի սահմանին։ Եվ հայտարարվել է, որ զորավարժություններ են նախատեսված նաև օգոստոսին։ Այդ ամենը տավուշյան իրադարձությունների շարունակությունն է»։
Թուրքիայի աննախադեպ հռետորաբանությունը
Հուլիսի 12–ին առաջին կրակոցներից և իրավիճակի սրացումից անմիջապես հետո պաշտոնական Անկարան տարբեր մակարդակներով կոշտ հայտարարություններ արեց։ Թուրքիայի Անվտանգության խորհուրդը հայտարարությամբ հանդես եկավ, որում նշվում էր, որ «Հայաստանը պետք է հրաժարվի իր ագրեսիվ դիրքորոշումից և լքի Ադրբեջանի օկուպացված տարածքները։ Թուրքիան սատարելու է ցանկացած որոշում, որը եղբայրական ադրբեջանցի ժողովուրդը կընդունի իր արդար պայքարում»։
Երկրի պաշտպանության նախարար Հուլուսի Աքարն ավելի հեռուն գնաց և հայտարարեց է, որ Թուրքիան ու նրա բանակը պատրաստ են բոլոր հարցերով սատարել Ադրբեջանին։ Երևանում սա ընկալվեց որպես ուղղակի սպառնալիք։ Եվ Հայաստանի վարչապետը հայտարարեց, որ Ադրբեջանին սադրել է կոնֆլիկտ հրահրել երրորդ կողմը, և դա Թուրքիան է։
Ինչո՞ւ Անկարան, որը նախկինում գոնե ձևական չեզոքություն պատրանք էր ստեղծում, այժմ լիարժեք աջակցություն հայտնեց Բաքվին և կոշտ քննադատության ենթարկեց Երևանին։ Հակոբ Բադալյանը Թուրքիայի այդ արձագանքն աննախադեպ է անվանում, սակայն սպասելի՝ հայկական իշխանությունների համար․
«Հայաստանը Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության [ռազմական դաշինք, որը գործում է Ռուսաստանի առաջնորդությամբ, և որին անդամակցում է Հայաստանը — JAMnews] պատասխանատվության գոտի է։ Եվ կատարվածը պետք է դիտարկել հենց ռուս–թուրքական հարաբերությունների համատեքստում»։
Փորձագետը նշում է, որ 2020 թ–ի սկզբից ռուս–թուրքական հարաբերությունները շատ լարված են։ Մասնավորապես, կողմերը բացահայտ բախում են ունեցել Սիրիայում և Լիբիայում․
«Հայաստանի խնդիրն է թույլ չտալ, որ երկիրը տարբեր պետությունների միջև հարաբերություններ պարզելու թատերաբեմ դառնա»։
Այս իրավիճակում Հայաստանը դատապարտել է իր սահմաններին մոտ Ադրբեջանի և Թուրքիայի զինված ուժերի մասնակցությամբ մասշտաբային զորավարժությունները։
«Դա վկայում է այն մասին, որ Ադրբեջանի ղեկավարությունն իր սադրիչ գործողություններով խոչընդոտում է իրավիճակի լիցքաթափման և խաղաղ գործընթացի վերսկսման ուղղությամբ միջազգային միջնորդների ջանքերին և դրանով իսկ իր վրա պատասխանատվություն է վերցնում հետագա ապակայունացման հետևանքների համար», — կարծում է Հակոբ Բադալյանը։
Դավիթ Բաբայանը համարում է, որ այդ զորավարժություններն ուղղակի սպառնալիք են Հայաստանի համար․
«Ցանկացած այդպիսի զորավարժություն նպատակ ունի։ Այս դեպքում թիրախը Հայաստանն է։ Տարեցտարի աճում է մասնակցող կոնտինգենտի քանակն ու սպառազինության որակը»։
Բաբայանը կարծում է, որ Հայաստանն ինքնուրույն չի կարող ամբողջությամբ ապահովել իր անվտանգությունը․
«Ոչ մի երկիր ունակ չէ նման բան անել։ Այդ պատճառով էլ ձևավորվում են ռազմական դաշինքները։ Հայաստանը պետք է ուժեղացնի իր դերքերն ու խորացնի համագործակցությունն իր դաշնակիցների հետ»։
Թուրքիան ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի անդամ է և վերջին տարիներին ջանքեր է գործադրում՝ ավելի ակտիվ մասնացություն ունենալ ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման հարցում։ Երևանը բանակցությունների այլ ձևաչափ չի տեսնում, քան Մինսկի խումբն է՝ ի դեմս երեք համանախագահ երկրների․ Ռուսաստանի, ԱՄՆ–ի և Ֆրանսիայի։
Հուլիսյան իրադարձությունները «սառեցրել են» բանակցությունները
Սրացումը հայ–ադրբեջանական սահմանին հանգեցրել է ոչ միայն մարդկային կորուստների, այն լուրջ հարված է հասցրել նաև բանակցային գործընթացին։ Ըստ էության, 2016 թ–ից հետո Ղարաբաղի շուրջ բանակցություններն այդպես էլ չեն վերադարձել լիարժեք հունի մեջ։ Կողմերը հանդիպել են ԱԳ և երկրների ղեկավարների մակարդակով, սակայն նույնիսկ կարգավորման սկզբունքները չեն քննարկվել, որևէ փաստաթղթի մասին՝ խոսելն անգամ ավելորդ է։
ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները հակամարտության մասնակիցներին կոչ են անում հնարավորինս արագ վերադառնալ բանակցությունների սեղանի շուրջ, սակայն թե երբ դա տեղի կունենա, պարզ չէ։ Դավիթ Բաբայանը վստահ է, որ վերջին բախումներն անորոշ ժամանակով սառեցրել են բանակցային գործընթացը․
«Այժմ համակարտության կարգավորման շուրջ որևէ քննարկման սպասել չարժե։ Սակայն պետք չէ կարգավորման տակ ինչ–որ վերջնական արդյունք հասկանալ։ Կողմերն իրարամերժ դիրքորոշում ունեն։ Եվ դժվար է ենթադրել, որ կհաջողվի փոխհամաձայնության գալ։ Դե ֆակտո հակամարտությունը մեզ համար լուծված է։ Եվ ստատուս քվոյի պահպանումը խնդրի լուծման տարբերակներից մեկն է»։
Տերմինները, տեղանունները, մտքերը և գաղափարները պատկանում են հրապարակման հեղինակին և պարտադիր չէ, որ համընկնեն JAMnews-ի կամ նրա առանձին աշխատակիցների կարծիքների և գաղափարների հետ: JAMnews-ն իրավունք է վերապահում հեռացնել հրապարկումների վերաբերյալ արված այն մեկնաբանությունները, որոնք կգնահատվեն որպես վիրավորական, սպառնալիք պարունակող, բռնություն հրահրող կամ այլ պատճառներով էթիկապես անընդունելի
