Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ռազմական սրացման պատճառներն ու առիթները։ Մեկնաբանություններ

Հայաստանում և Ադրբեջանում քննարկում են նոյեմբերի 16-ի ռազմական լուրջ սրացումը՝ հրետանու, զրահատեխնիկայի և տարբեր տրամաչափի հրաձգային զենքի կիրառմամբ։ Հայկական և ադրբեջանական կողմերն իրադարձությունները տարբեր կերպ են գնահատում՝ այն մասին, թե ով է սկսել ռազմական գործողություններն ու ինչպես են դրանք ընթացել։

Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարել է․ «Սահմանային վեճերի մասին խոսակցություններն անհեթեթ են և անիմաստ: Չկա սահմանային վեճ, կա Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի նկատմամբ ագրեսիա: Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանները հստակ են դեռ Խորհրդային Միության ժամանակներին ընդունած իրավական պարտադիր ուժ ունեցող համաձայնություններով»։

Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևն այսպես է գնահատել օրվա իրադարձությունները․ «Այսօր սահմանին կատարվել է հերթական սադրանքը Հայաստանի կողմից, ինչին էլ համապատասխան պատասխան է տրվել։ Ադրբեջանական կողմից կան վիրավորներ։ Սահմանային իրավիճակի համար ողջ պատասխանատվությունը կրում է Հայաստանի ռազմաքաղաքական ղեկավարությունը»։

Իսկ ինչի՞ հետ են կապում ռազմական գործողությունները Հայաստանի փորձագիտական շրջանակները, ինչպե՞ս են իրավիճակը գնահաում ադրբեջանցի փորձագետները։ Մի քանի վարկած երկու կողմերից։

• Ռազմական գործողություններ Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանին։ Միջամտելու կոչ Ռուսաստանին
• Հայաստանի սահմանին լարված իրավիճակ է, պաշտպանության նախարարը պաշտոնանկ է արվել։ Ի՞նչ է կատարվում
• Հայաստանից Ստեփանակերտ տանող ճանապարհը կրկին բաց է նռնակի հետ կապված միջադեպից հետո

Մեկնաբանություն Երևանից

Հայաստանի փորձագիտական շրջանակներում կարծում են, որ նոյեմբերի 16-ի սրացումն Ադրբեջանի հերթական փորձն էր երկրին ստիպելու այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցք» տրամադրել։ Խոսքը ճանապարհի մասին է, որը կմիացնի Ադրբեջանը դրա էքսկլավ Նախիջևանի հետ։ Եվ նախագահ Ալիևը բացահայտ նշում էր, որ եթե Հայաստանը «միջանցք» չտրամադրի, Ադրբեջանն այն կբացի ուժով։

Հայկական կողմն Արցախում ռազմական գործողությունների դադարեցման մասին փաստաթղթի ստորագրումից անմիջապես հետո հայտարարում է, որ ամբողջությամբ կողմ է տարածաշրջանային ճանապարհների բացման մասին դրա դրույթի հետ։ Սակայն Հայաստանի իշխանությունը կոշտ ձևով հայտարարում է, որ մտադիր չէ «միջանցք» տրամադրել, այսինքն՝ կորցնել ինքնիշխան վերահսկողությունը որևէ ճանապարհի նկատմամբ, որը կտրամադրվի հարևան երկրներին։

Այդ պատճառով էլ ռազմական գործողությունները Հայաստանի սահմանների արևելյան ուղղությամբ շատերը կապում են հենց սրա հետ։

Ավելին՝ հայ փորձագետներն այդ գործոնը միակը չեն համարում Ադրբեջանի համար, որպեսզի այն ուժ կիրառի և ստիպի զիջումների գնալ։

Հայաստանում հիշում են նաև Ադրբեջանի հետ սահմանազատման և սահմանագծման մասին փաստաթղթի, ինչպես նաև խաղաղության մասին համաձայնագրի նախապատրաստվող ստորագրման մասին խոսակցությունները, որոնք վերջերս տարածվում էին։ Խոսքն այս երկու փաստաթղթերի ստորագրման մասին էր՝ Արցախում հրադադարի մասին հայտարարության ստորագրումից մեկ տարի անց։ Սակայն այստեղ էլ հայկական կողմը հերքում էր նման պայմանավորվածության մասին պնդումները, և ստորագրումն արդյունքում չկայացավ։

Երրորդ վարկածը, թե ինչու է Ադրբեջանը ռազմական գործողություններ սկսել, Հայաստանում կապում են ժողովրդավարության հարցերով գագաթնաժողովին ԱՄՆ հրավերի հետ։ Այն կայանալու է դեկտեմբերի 9-10-ը, առցանց ձևաչափով։

Այս վարկածը քննարկվում է հայկական փորձագիտական շրջանակների կողմից, քանի որ ռազմական գործողությունները սկսվել են, կարելի է ասել, ժամեր անց հայկական կողմի այն հայտարարությունից, որ երկիրը գագաթնաժողովին մասնակցելու է, և այն ներկայացնելու է հենց ինքը՝ վարչապետը։ Իսկ այս միջոցառումն ակնհայտ հակառուսական է, քանի որ Բայդենը հայտարարել է․

«Ամերիկան կրկին պատրաստ է ստանձնել առաջատար դերն աշխարհում, և այսուհետ այն առանց տատանումների զբաղեցնելու է ավելի կոշտ դիրքորոշում ավտորիտար երկրների նկատմամբ, այդ թվում՝ Ռուսաստանի և Չինաստանի»։

«Հանուն ժողովրդավարության» գագաթնաժողովին հրավիրվածների թվում Հարավային Կովկասից միայն Վրաստանն է։ Ամերիկյան Politico ամսագրում հրապարակված ցանկում չկա ո՛չ Ադրբեջանը, ո՛չ Թուրքիան, ո՛չ Իրանը, ո՛չ էլ Ռուսաստանը։

Հայկական կողմը թերևս կռահում էր ռուսական կողմի բացասական վերաբերմունքը և երկար ժամանակ չէր արձագանքում այդ հրավերին։ Չէր հաղորդվում, թե արդյոք որևէ մեկը մասնակցելու է միջոցառմանը, և ով է ներկայացնելու երկիրն այն դեպքում, եթե հրավերն ընդունվի։

Եվ ադրբեջանական կողմից ռազմական ակտիվ գործողությունների մեկնարկից հետո կարծիք կա, որ Ադրբեջանն էսկալացիայի «թույլտվություն է ստացել» ԱՄՆ-ի գագաթնաժողովին Հայաստանի մասնակցության մասին հայտարարությունից հետո։

Մեկնաբանություն Բաքվից

Ըստ քաղաքական վերլուծաբան Աղշին Քերիմովի՝ Ադրբեջանը ձգտում է կտրել ցամաքային կապն Արցախի և Հայաստանի միջև։

«Այս մասին կարելի է դատել հայկական մամուլում տարածված տեղեկություններից։ Ըստ այդ հաղորդագրության, եթե Ադրբեջանը գրավի М2 մայրուղուն հարող բարձունքը, վերահսկողություն կստանա ճանապարհի նկատմամբ, որը կապում է Զանգեզուրն ու Ղարաբաղը Հայաստանի հետ։

Ժամ առ ժամ աճում է վստահությունն առ այն, որ բանակն ունակ է դրան, ներկա պահին օպերատիվ առավելությունն Ադրբեջանի կողմն է։

Հոգեբանական լարվածությունը Հայաստանի Զինված ուժերում, որի պատճառն ադրբեջանական բանակի ուժն է, նրանց ստիպում է լքել իրենց դիրքերը։ Հայաստանի պաշտպանության նախարարությունն արդեն հայտարարել է երկու դիրքերի կորստի մասին։

Ադրբեջանն այդպիսի արդյունքի է հասել իր ռազմական հաշվեկշռի միայն փոքր ուժի կիրառմամբ։ Հայկական կողմը հասկանում է, որ եթե գործարկվի թեկուզ միջին ուժը, դա կարող է լիովին այլ արդյունքների բերել։

Այս ամենից ելնելով՝ կարելի է երկու եզրակացություն անել․

1. Հայկական ուժերի նկատմամբ Ադրբեջանի գերակայությունը Ղարաբաղի տարածքներում, որտեղ տեղակայված են ռուս խաղաղապահները, նոր մակարդակ է բարձրանում։

2. Զանգեզուրի միջանցքի բացումն անխուսափելի է դառնում, քանի որ, գրավելով Զանգեզուրից Երևան տանող ճանապարհի շահեկան բարձունքները, Ադրբեջանը Հայաստանին ստիպում է կատարել եռակողմ հայտարարության այդ պայմանը»։