Խոսքի ազատությունը Ադրբեջանում

Փոփոխություններ ԶԼՄ-ներում

Նախագահ Իլհամ Ալիևն առաջարկել է փոփոխություններ մտցնել «Զանգվածային լրատվամիջոցների մասին օրենքում»: 2015թ.-ը սկսվեց այդ փոփոխության իրականացմամբ: Որոշումը պարզ էր. այն մեդիա կառույցը, որը մեկ տարվա ընթացքում երկու անգամ պատասխանատվության է ենթարկվել դատարանի որոշմամբ, կդադարեցնի իր գործունեությունը:

Առաջին քաղբանտարկյալը

Հունվարին «Ադրբեջանի ազգային ճակատ» կուսակցության երիտասարդական կոմիտեի անդամ Էլվին Աբդուլլաևի դեմ մեղադրանք առաջադրվեց թմրանյութերի հետ կապված հոդվածներով, որոնք ենթադրում էին քրեական պատասխանատվություն: Մայիսի 1-ին նա 6 տարով ազատազրկվեց: Էլվինը հայտարարեց, որ իր ձերբակալությունը կապված է facebook սոցցանցում իր ակտիվ դիրքորոշման հետ, իսկ ավելի կոնկրետ՝ կառավարության դեմ կտրուկ արտահայտություններով:

Խադիջա Իսմայիլի պարգևները

2015թ. փետրվարի 13-ին լրագրող Խադիջա Իսմայիլի դեմ (ձերբակալվել էր նախորդ տարվա դեկտեմբերին ինքնասպանության հասցնելու կասկածանքով) առաջադրվեցին լրացուցիչ մեղադրանքներ «վատնում», «հարկերից խուսափում», «պաշտոնական դիրքի չարաշահում» և «անօրինական ձեռնարկչատիրական գործունեության» հոդվածներով:

Սեպտեմբերի 1-ին Խադիջա Իսմայիլը դատապարտվեց 7,5 տարվա ազատազրկման:

2015թ. Աննա Պոլիտկովսկայայի անվան մրցանակ Շվեդիայի «Ազատ մամուլ» Ազգային մամուլի ակումբի կողմից, Բարբարա Գոլսմիթ/Փեն ակումբի միջազգային մրցանակ «Ստեղծագործական ազատության» համար, Human Rights Watch իրավապաշտպան կազմակերպության կողմից Էլիսոն դես Ֆորջերսի պատվավոր մրցանակ. սրանք միայն մի քանիսն են այն պարգևների, որոնք Խադիջան ստացել է ազատազրկման մեջ գտնվելու ընթացքում:

«Ազատություն ռադիոկայանը» և «Մեյդան TV-ն»՝ նշանակետի տակ

Սեպտեմբերի 28-ին «Ազատություն ռադիոկայանի» հետ համագործակցող լրագրող Իսլամ Շիխալին հարցաքննվեց Ադրբեջանի Գերագույն դատախազութան՝ ծանր հանցագործությունների գծով գլխավոր քննչական վարչությունում: Նա հայտարարեց, որ հարցաքննվել է Մեյդան TV-ի գործով տարվող քննության շրջանակում: Սեպտեմբերի 26-ին իրավապահ մարմինների աշխատակիցները խուզարկություն անցկացրին Իսլամ Շախալիի վարձակալած բնակարանում:

Մեյդան TV-ն նույնպես հայտնվեց այն կառույցների շարքում, որոնք 2015թ. ճնշման տակ ընկան՝ կապված խոսքի ազատության հետ: Նազիմ Աղաբեկովը՝ Մեյդան TV-ի տնօրեն Էմին Միլլիի աներորդին, մեղադրվեց թմրանյութերի վաճառքի մեջ: Միլլին հայտարարեց, որ այդ դեպքը քաղաքական պատվեր է և կապված Միլլիի՝ Մեյդան TV-ում գործունեության հետ:

Նմանատիպ սցենար կրկնվեց նույն հեռուստաընկերության ևս մեկ աշխատակցի՝ Գյունել Մովլուդի հետ:

Հոկտեմբերի 13-ին նրա երկու եղբայրները՝ Ռաջի և Վեքիլ Իմանովները ձերբակալվեցին ոստիկանության կողմից: Հայտնի դարձավ, որ նրանց մոտ մարիխուանա են գտել: Ներկա պահին եղբայրները ազատազրկված են 3 ամիս ժամկետով:

Գյունել Մովլուդը իր հերթին նույնպես հայտարարել է, որ իր եղբայրների ձերբակալությունը կապ ունի իր՝ Մեյդան TV-ում գործունեության հետ:

Սեպտեմբերին փողոցում զբոսնելիս ձերբակալվեց Այթաջ Ահմեդովան: Մի քանի օր հետո Բաքվի օդանավակայանում սահմանային ծառայության աշխատակիցների կողմից Կիևից վերադառնալիս ձերբակալվեցին ևս մի քանի լրագրողներ՝ Սևինջ Վագիֆգըզըն, Այթան Ֆարհադովան և Իզոլդա Աղաևան: Լրագրողներին տեղափոխեցին Կազմակերպված հանցավորությանն դեմ պայքարի գլխավոր վարչություն և հարցաքննեցին Մեյդան TV-ում գործունեության վերաբերյալ, չնայած որ նրանց կանչել էին որպես վկաներ՝ Մինգեչևիրի դեպքերի վերաբերյալ վկայություն տալու համար: Առավոտյան նրանց ազատ արձակեցին:

Սեպտեմբերի 16-ին անհետացավ Մեյդան TV-ի-ի մեկ այլ լրագրող՝ Շիրին Աբասովը: Չնայած Ներքին գործերի նախարարության մամուլի ծառայության պետի տեղակալը հայտարարեց, որ այդ հարցի վերաբերյալ տեղեկատվություն չունի, բայց ավելի ուշ պարզվեց, որ լրագրողը ձերբակալվել է ՆԳՆ Կազմակերպված հանցավորության դեմ պայքարի Գլխավոր վարչության կողմից «ահաբեկման ճանապարհով շորթում իրականացնելու» հոդվածով: Ավելի ուշ տեղեկատվություն հայտնվեց, որ ոստիկանությանը դիմադրություն ցույց տալու համար լրագրողի դեմ սահմանել է պատիժ՝ 30 օր վարչական կալանքի տեսքով:

Լեյլա և Արիֆ Յունուսներ

Օգոստոսի 13-ին Բաքվի Ծանր հանցագործությունների գծով դատարանում վճիռ կայացրեց Լեյլա և Արիֆ Յունուսների գործով: Դատարանի որոշմամբ՝ Լեյլա Յունուսը դատապարտվեց 8,5, իսկ Արիֆ Յունուսը՝ 7 տարվա ազատազրկման:

Առողջական խնդիրների պատճառով նոյեմբերի 12-ին Արիֆ Յունուսը ստորագրությամբ ազատ արձակվեց և ենթարկվեց տնային կալանքի: Ազատ արձակվելուց անմիջապես հետո նա լրագրողներին ասաց, որ Լեյլա Յունուսն ամեն օր ծեծի է ենթարկվում և պահվում է հրեշավոր պայմաններում: Նա ևս մեկ անգամ հաստատեց իր հայտարարությունն այն մասին, որ իրենց ձերբակալությունը և դատապարտումը քաղաքական պատվեր էր՝ կապված Լեյլա Յունուսի իրավապաշտպան գործունեության հետ:

Դեկտեմբերի 9-ին Բաքվի վերաքննիչ դատարանը բաց թողեց ազատազրկման մեջ գտնվող իրավապաշտպան Լեյլա Յունուսին և նրան ենթարկեց 8 տարի 6 ամիս պայմանական ազատազրկման՝ 5 տարվա փորձնական ժամկետով: Լեյլա Յունուսը մեղադրվում էր «պետական դավաճանության», «հարկերից խուսափելու», «անօրինական ձեռնարկչատիրական գործունեության», «խարդախության» հոդվածներով:

Լրագրողի սպանություն

2015թ.-ը նշանավորվում է նաև լրագրող Ռասիմ Ալիևի մահով, որը վրա էր հասել ծեծի պատճառով: Օգոստոսի 8-ին նա ծեծի է ենթարկվել ֆուտբոլիստ Ջավիդ Հուսեյնովի հարազատների կողմից:

Ռասիմ Ալիևը մահացել է հիվանդանոցում՝ ներքին արյունահոսության հետևանքով: Ջավիդ Հուսեյնովը ձերբակալվել է: Լրագրողի գրոծընկերները հայտարարել են, որ նրա մահվան գործում բժիշկները ոչ պակաս «դերակատարություն են ունեցել», քան ֆուտբոլիստը: Նրանք պահանջում էին քննություն անցկացնել նաև առողջապահության ոլորտի աշխատակցների ներգրավմամբ: Տեսակետ կա, որ լրագրողին ծեծի ենթարկելու պատճառը եղել է Facebook սոցցանցում նրա հնչեցրած քննադատությունը Ջավիդ Հուսեյնովի հասցեին:

Վերջերս ստեղծվել է Ռասիմ Ալիևի գործի քննությամբ զբաղվող հասարակական խումբ: Խմբի մեջ մտել են հատնի լրագրողներ և իրավապաշտպաններ: Նրանք մտավախություն ունեն, որ մեղավորներին կհաջողվի խուսափել պատասխանատվությունից:

Գրաքննություն

Հուլիսի 22-ին Ադրբեջանում նշվում էր ազգային մամուլի ստեղծման 140-րդ տարեդարձը: Լրագրողների պաշտպանության կոմիտեն 2015թ. իր հաշվետվության մեջ նշեց, որ Ադրբեջանում մեդիա կառույցների մեծամասնությունը «կամ կառավարության սեփականություն են, կամ կառավարամետ»: Անվանարկման մասին օրենքի ընդունումը, արբանյակային ալիքների ազդանշանի «խլացումը», լրագրողների ձերբակալությունը պատճառ են հանդիսացել, որպեսզի կազմակերպությունը Ադրբեջանը ներառի այն 5 երկրների ցանկում, որտեղ իշխում է գրաքննությունը: