«ԼՂ հակամարտությունը չի կարող լուծված համարվել ուժի կիրառման արդյունքում»․ Հայաստանի վարչապետ
Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքը չի կարող կասեցվել ուժի կիրառման միջոցով, Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը չի կարող լուծված համարվել ուժի կիրառման արդյունքում։ Այս մասին հայտարարել է Հայաստաանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի 76-րդ նստաշրջանի ժամանակ ունեցած (նախապես տեսագրված) ելույթի ընթացքում։
Փաշինյանն ընդգծել է, որ հակամարտությունը սպասում է իր արդարացի կարգավորմանը, ու վերահաստատել, որ Հայաստանն անհրաժեշտ է համարում վերսկսել բանակցային գործընթացը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության հովանու ներքո։
Ելույթում վարչապետ Փաշինյանն անդրադարձել է Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորմանն ու Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի իրացմանը, խոսել հայ-ադրբեջանական սահմանի սահմանագծման և սահմանազատման, տարածաշրջանի կոմունիկացիաների բացման, ինչպես նաև խաղաղության հաստատման կարևորության մասին։
Նիկոլ Փաշինյանի ելույթի հիմնական թեզերը, նաև այն մասին, թե ինչ էր ասել նույն ամբիոնց նախօրեին Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը։
Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմի մասին
Ելույթի սկզբում Փաշինյանն անդրադարձ է կատարել 2020 թվականի աշնանը Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ Ադրբեջանի իրականացրած ագրեսիային: Վարչապետն ընդգծել է, որ 44 օր տևած պատերազմը մի քանի հազար մարդու կյանք է խլել, տասնյակ հազարավոր բնակիչներ տեղահանվել են․
«Այսօր որևէ հայ չի ապրում և գործնականում չի կարող ապրել Ադրբեջանի վերահսկողության տակ գտնվող տարածքներում»։
Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմի ընթացքում ադրբեջանական ԶՈՒ-ը միջազգային նորմերի բազմաթիվ կոպիտ խախտումներ են թույլ տվել՝ դիտավորյալ թիրախավորել խաղաղ բնակիչների, կենսական ենթակառուցվածքներ, սպանել, խոշտանգել ռազմագերիների ու քաղաքացիական պատանդների։ Վարչապետ Փաշինյանի խոսքով՝ պատերազմական այս և այլ հանցագործություններ փաստագրված են․
«Այս գործողությունների հետևանքով Լեռնային Ղարաբաղի այն հատվածներում, որոնք հայտնվել են Ադրբեջանի վերահսկողության ներքո, հայ ժողովուրդը ենթարկվել է ամբողջական էթնիկ զտման»:
Նիկոլ Փաշինյանն ընդգծել է, որ զանգվածային ոճրագործությունը կանխարգելել միջազգային հանրությունը չի կարողացել, իսկ արյունահեղությունը կանգնեցնել հնարավոր է դարձել միայն ՌԴ միջնորդական ջանքերի շնորհիվ։
ԼՂ հակամարտության կարգավորման և արցախցիների ինքնորոշման իրավունքի մասին
Հայաստանի վարչապետը վերահաստատել է, որ անհրաժեշտ է Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման բանակցային գործընթացը վերսկսել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության հովանու ներքո։ Նա նաև նշել է, որ համանախագահների միջնորդությամբ իրականացվող շփումները հնարավորություն կտան «ասպարեզ բացել բազմաթիվ կնճռոտ հարցերի պատասխաններ գտնելու համար»:
Փաշինյանն ընդգծել է, որ հակամարտությունը սպասում է իր արդարացի կարգավորմանը․
«Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքը չի կարող կասեցվել ուժի կիրառման միջոցով, և հակամարտությունը չի կարող լուծված համարվել ուժի կիրառման արդյունքում»։
Սահմանագծման ու սահմանազատման մասին
Նիկոլ Փաշինյանը շեշտել է, որ դժվար է պատկերացնել սահմանագծման գործընթացն այն պայմաններում, երբ գրեթե ամենօրյա պարբերականությամբ հայ-ադրբեջանական սահմանին հնչում են կրակոցներ, տեղի են ունենում տարաբնույթ սադրանքներ։
Վարչապետը հիշեցրել է, որ Ադրբեջանի ԶՈՒ-ի ստորաբաժանումները մայիսի 12-ին Սոթք-Խոզնավար հատվածում ներխուժել են Հայաստանի ինքնիշխան տարածք և մինչ օրս չեն լքել այն։
«Այս իրավիճակից դուրս գալու համար մենք առաջարկել ենք հետևյալ գործողությունները. նշված հատվածում թե՛ Հայաստանի, թե՛ Ադրբեջանի զինված ուժերը հայելային հետ են քաշվում խորհրդային ժամանակներից ժառանգված սահմանագծից, այդ սահմանագծի երկայնքով տեղակայվում են միջազգային դիտորդներ, և միջազգային հովանու ներքո մեկնարկում ենք սահմանագծման և սահմանազատման աշխատանքները», — նշել է Փաշինյանն ու հավելել, որ Հայաստանը ցանկացած պահի պատրաստ է կյանքի կոչել այս առաջարկը:
Կոմունիկացիաների բացման մասին
Հղում անելով ՌԴ և Ադրբեջանի նախագահների և իր՝ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ին և 2021 թվականի հունվարի 11-ին ստորագրված եռակողմ հայտարարություններին՝ Փաշինյանը կարևորել է տարածաշրջանային կոմունիկացիաների բացումը։
Հայաստանի վարչապետի խոսքով՝ խնդրի լուծման արդյունքում «տարածաշրջանի երկրները փոխկապակցված կլինեն տրանսպորտային զարկերակներով», ինչպես նաև կստեղծվի հնարավորություն տնտեսական կապերի ձևավորման համար։
«Տարբերակներ կան, որոնք տարածաշրջանային մեկուսացման և թշնամության մթնոլորտի արձանագրման նպատակ ունեն, բայց կան նաև այնպիսի տարբերակներ, որոնք ընդգծում են տարածաշրջանային փոխկապակցվածությունը և թշնամության մթնոլորտի քայլ առ քայլ հաղթահարման միջոց կարող են դառնալ», — ընդգծել է Փաշինյանն ու հավելել, որ Հայաստանը վերջին տարբերակի կողմնակիցն է։
Վարչապետի խոսքով՝ կոմունիկացիաների բացման թեման շատ ավելի մեծ մասշտաբներ կունենա, եթե բացվի նաև Թուրքիան Հայաստանին կապող երկաթուղին։
Ադրբեջանի՝ հայ գերիներին չվերադարձնելու և խաղաղության դեմ քայլերի մասին
Տարածաշրջանում կայուն և հարատև խաղաղության հաստատման համար Հայաստանը պատրաստ է կառուցողական երկխոսության: Վարչապետ Փաշինյանն առաջարկում է օր առաջ ավարտին հասցնել ռազմագերիների, պատանդների, պահվող այլ անձանց վերադարձի գործընթացը, սակայն ասում է՝ Ադրբեջանի գործելակերպն ուղղված է խաղաղության օրակարգի դեմ․
«Ի հեճուկս նոյեմբերի 9-ի հայտարարության 8-րդ կետի՝ Ադրբեջանը ոչ միայն մինչ օրս գերության մեջ է պահում ՀՀ մի քանի տասնյակ քաղաքացիների, այլև նրանցից շատերին շինծու մեղադրանքներով դատապարտել է 6-20 տարի ազատազրկման: Բացի սա՝ կան քաղաքացիներ, որոնց գերեվարված լինելու փաստը Ադրբեջանը մինչ օրս չի հաստատում, չնայած նրանց գերության մեջ լինելու մասին կան հստակ ապացույցներ»։
Որոշ հայ զինվորների գերեվարման տեսանյութերն ադրբեջանցի օգտատերերը հրապարակել են դեռևս 2020 թ․-ի աշնանը։ Ավելի ուշ այդ զինվորների գլխատված կամ գնդակահարված մարմիններն են հայտնաբերվել․
«Մեր գերիներին խոշտանգումների ենթարկելու մասին անհերքելի ապացույցներ ունենք»։
Հայաստանի վարչապետը համոզմունք է հայտնել, որ Ադրբեջանի այս քայլերն արվում են «տարածաշրջանում խաղաղության անհնարինությունն ի ցույց դնելու համար», սակայն ՀՀ-ն հետևողական է լինելու և օգտագործելու է խաղաղության դարաշրջան բացելու բոլոր հնարավորությունները։
«Թշնամության մթնոլորտի խորացման աղաղակող օրինակ է Բաքվում բացված՝ այսպես կոչված «ավարների պուրակը», որտեղ ադրբեջանցի դպրոցականներին էքսկուրսիաների են տանում՝ դիտելու գերեվարված, սպանված կամ արնաքամ լինող հայ զինվորների մանեկենները», — շեշտել է Հայաստանի վարչապետը։
Տարածաշրջանի համար խաղաղ դարաշրջան բացելու մասին
Նիկոլ Փաշինյանը վերահաստատել է իր կառավարության՝ տարածաշրջանի համար խաղաղ զարգացման դարաշրջան բացելու հանձնառությունը։ Հայաստանը գիտակցում է, որ այդ նպատակին հասնելու համար պետք է անցնի դժվարին և երկարատև ճանապարհ, բայց, ըստ վարչապետի, երկիրը պատրաստ է անցնել այդ ուղին երկխոսության, թշնամության մթնոլորտը քայլ առ քայլ հաղթահարելու միջոցով։
Վարչապետ Փաշինյանը նշել է, որ գրեթե ամեն օր տեղի են ունենում իրադարձություններ, որոնց նպատակը խաղաղության օրակարգը դելեգիտիմիզացիայի ենթարկելն է, թշնամության մթնոլորտը խորացնելն ու առավել համակարգված դարձնելը․
«Հրադադարի խախտումները, Հայաստանի և հայ ժողովրդի դեմ արվող ագրեսիվ եւ վիրավորական հայտարարությունները շարունակաբար լարում են մթնոլորտը»։
Ի՞նչ էր ասել Ալիևը նախօրեին
Սեպտեմբերի 23-ին ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի 76-րդ նստաշրջանի շրջանակում ունեցած ելույթի ժամանակ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը հայտարարել էր, թե «Հայաստանը պետք է ընտրություն կատարի տարածաշրջանային համագործակցության և իր հարևանների նկատմամբ տարածքային պահանջների միջև»:
«Հակամարտությունն ավարտված է, ուստի Ադրբեջանն արդեն հայտարարել է Հայաստանի հետ խաղաղ պայմանագրի բանակցություններ սկսելու պատրաստակամության մասին՝ հիմնված սահմանազատման և սահմանագծման, միմյանց ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության փոխադարձ ճանաչման վրա», — ասել էր Ալիևն ու շեշտել, որ հայկական կողմից դրական արձագանքներ դեռ չկան։
Տարածաշրջանի համար նոր հնարավորություններ ստեղծելու համատեքստում Ադրբեջանի նախագահը կարևորել էր տրանսպորտային նախագծերն ու նորից խոսել «Զանգեզուրի միջանցք»-ով Նախիջևանի և Թուրքիայի հետ կապվելու մասին։
Ալիևը ևս մեկ անգամ հնչեցրել էր Ադրբեջանի կողմից շրջանառվող այն թեզը, թե «Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը մնացել է անցյալում, Ադրբեջանն այն լուծել է ռազմաքաղաքական ճանապարհով»։
«Ադրբեջանն այլևս չունի Լեռնային Ղարաբաղ անունով վարչատարածքային միավոր: Նախագահի 2021 թ․-ի հուլիսի 7 -ի հրամանագրով մենք ստեղծեցինք Ղարաբաղյան և Արևելյան Զանգեզուրի տնտեսական գոտիները», — ընդգծել էր Ադրբեջանի նախագահն ու ՄԱԿ-ի անդամ երկրներին և կազմակերպության քարտուղարությանը կոչ արել չգործածել Լեռնային Ղարաբաղ անվանումը։
Ալիևը նաև հայտարարել էր, որ Ադրբեջանը նոր իրողություններ է ստեղծել Հարավային Կովկասում, և բոլորը պետք է դա հաշվի առնեն։
