Ի՞նչ է նշանակում Բայդենի կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը․ կարծիքներ

JAMnews

Երևան

Ի՞նչ է նշանակում Բայդենի հայտարարությունը, ինչո՞ւ է, այնուամենայնիվ, ԱՄՆ նախագահը կիրառել «ցեղասպանություն» բառը քսաներորդ դարի սկզբին Օսմանյան կայսրության հայերի զանգվածային սպանությունների մասին խոսելիս։ Չէ՞ որ մինչ օրս Սպիտակ տունը խուսափում էր այդ եզրից՝ Թուրքիայի հետ հարաբերությունները չփչացնելու համար։

ԱՄՆ նախագահի հայտարարությունն իրավական հետևանքներ չի ունենալու, դա դեռևս միայն խորհրդանշական քայլ է։ Սակայն շատ փորձագետներ իրենց տեսակետներն են արտահայտել այս հարցի մասին, քանի որ Բայդենի հայտարարությունը կարող է ազդել տարածաշրջանում աշխարհաքաղաքական իրավիճակի վրա ընդհանուր առմամբ։

Ինչպե՞ս են իրավիճակը գնահատում Հայաստանի, Ռուսաստանի և Արևմուտքի փորձագետները։

Ինչո՞ւ հիմա, կա՞ն արդյոք ռիսկեր, և ի՞նչ է դա տալու

Այս հարցերին պատասխանել է քաղաքագետ-ամերիկագետ Սուրեն Սարգսյանը․

«Բայդենի կողմից ցեղասպանության ճանաչումը քաղաքական հստակ գնահատական է, որն այսօրվանից համարվում է ԱՄՆ պաշտոնական դիրքորոշումը այս հարցի վերաբերյալ: Սա ճանաչում է և վերջ: […] Կարո՞ղ է վաղը այլ նախագահ հետ կանգնի ճանաչման փաստից: Տեսականորեն՝ այո, բայց դա շատ քիչ հավանական է»։

Փորձագետը թվարկել է այն գործոնները, որոնք, ըստ իրեն, հիմք են դարձել, որպեսզի Բայդենը հենց հիմա անի այդ հայտարարությունը․

«1. ԱՄՆ-ն 30 տարի պնդել է, որ ԼՂ հարցում ռազմական լուծում չկա: Թուրքիայի միջամտությամբ Ադրբեջանը գնացել է ռազմական լուծման:

2. Թուրք-ամերիկյան հարաբերությունները պատմական մինիմումի վրա են:

3. Պատժում են Էրդողանին (պատկերացրեք, սա ինչ նվեր է թուրքական ընդդիմության համար՝ 100 տարի կանխեցինք ճանաչումը, քո պատճառով ճանաչվեց):

4. Էրդողանին պատժում են Սիրիայի, Լիբիայի, Միջերկրական ծովի, քրդերի, Կիպրոսի, Հունաստանի և այլ բաների համար […]

5. Իրավիճակի դասավորվածությունը շատ կարևոր է: ԱՄՆ շահը բնականաբար առաջնային է: Թուրքիային ճնշել պետք է: ԱՄՆ-ն ակտիվանում է արտաքին քաղաքական դաշտում: Ներքաղաքական դիսկուրսում Թուրքիան ծայրաստիճան բացասաբար է ընդունվում: Այս ամենը պարարտ հող է ձևավորում համայնքի ճիշտ աշխատանքի համար, և համայնքն անցնում է գրոհի: Իսկ ընդհանուր աշխարհաքաղաքական միջավայրը բարենպաստ է»:

Քաղաքագետը խոսում է նաև ռիսկերի մասին․

«Կարող է՞ արդյոք Թուրքիան գազազել և ագրեսիվ բաներ անել: Միշտ էլ կարող է: Բայց այստեղ հետևյալ պատասխանը կա: Սա ԱՄՆ նախագահի խոստումն է իր քաղաքացիներին՝ ամերիկահայերին: Հայաստանն այստեղ կապ չունի: Մարդն իր ընտրողին բան է խոստացել ու արել է»։

Այն հարցին, թե սա ինչ կտա Հայաստանին, Սուրեն Սարգսյանը պատասխանում է․

«Սրա [Բայդենի հայտարարության] կապիտալիզացիան անծայրածիր է: Թուրքիայի նկատմամբ ճնշումներից մինչև նախադեպ՝ այլ պետությունների հետ աշխատելու համար: Այսինքն, թուրքերը թիվ մեկ գերտերության կողմից որակվել են Ցեղասպան ժողովուրդ: Մնացածը կախված է մեր ունակություններից ու դիվանագիտությունից»։

Ինչո՞ւ էր ԱՄՆ-ն դանդաղում

Քաղաքական մեկնաբան Հայկ Խալաթյանը կարծում է․

«[Ցեղասպանության փաստի ճանաչմանը] միշտ խանգարել է այն, որ Թուրքիան ԱՄՆ ամենակարևոր դաշնակիցն է տարածաշրջանում։ Այդ պատճառով էլ պաշտոնական Վաշինգտոնը վերջին պահին միշտ հրաժարվել է ճանաչումից։

Հասկանալի է, որ կատարվածի մեջ որոշակի դեր է խաղացել վերջին տարիներին հայ-թուրքական հարաբերությունների կտրուկ վատթարացումը։ Եթե դա չլիներ, չեմ կարծում, որ ԱՄՆ վարչակազմը ճանաչեր ցեղասպանությունը։

Սա հոգեբանական ժեստ է, որը կարևոր է ողջ աշխարհի հայերի համար։ Եվ, առաջին հերթին, ԱՄՆ-ի ազգությամբ հայ քաղաքացիների համար։ Պարզ է, որ այն չի լինելու Թուրքիային ցեղասպանությունը ճանաչել պարտադրող իրադարձություն։ Բայց, նախևառաջ, դա որոշակի ազդակ կլինի թուրքական հասարակության համար, երկրորդ հերթին՝ ազդակ կլինի ԱՄՆ-ից պակաս ազդեցիկ շատ երկրների համար, որոնք ԱՄՆ-ին կարող են ընդունել որպես կողմնորոշման հիմք»։

Հարցը, թե արդյոք հնարավոր է ցեղասպանության ճանաչում Թուրքիայի կողմից, քաղաքագետը բարդ է համարում․

«Ժամանակակից Թուրքիան հայերի, հույների, ասորիների ոչնչացման հանցագործության արդյունք է։ Պարզ է, որ ժամանակակից թուրքերի համար դժվար է խոստովանել և իրենց վրա պատասխանատվություն վերցնել իրենց նախնիների հանցագործությունների համար։ Որոշ հայտնի թուրքեր՝ ճանաչում են։ Օրինակ՝ գրականության Նոբելյան հայտնի մրցանակակիր Օրհան Փամուկը, ինչի պատճառով նա ստիպված է եղել հեռանալ Թուրքիայից։ Մտավորականության այլ հայտնի գործիչներ։ Սակայն հասարակությունը դեռ պատրաստ չէ»։

Գնահատական Ռուսաստանից

Թուրքագետ Վլադիմիր Ավատկովը կարծում է, որ Բայդենի կողմից «ցեղասպանություն» բառի կիրառումն ընդամենը Հարավային Կովկասում ԱՄՆ ազդեցությունն ուժեղացնելու փորձ է․

«Ի դեմս նախագահ Բայդենի՝ ամերիկացիները ճանաչեցին Հայոց ցեղասպանությունը, որն իրականում Ռուսաստանը ճանաչել է արդեն բավականին վաղուց։ Եվ մեզ համար դա պատմական հիշողություն է, որը նրանք առաջ են քաշում՝ Հարավային Կովկասում իրենց ազդեցությունն ուժեղացնելու, ապակայունացմանը նպաստելու, անկայունության աղեղն ընդլայնելու և Անկարայի և Բաքվի միջև փոխգործակցության ամրապնդման համար, սակայն անկասկած նաև՝ Հայաստանի հետ սեփական փոխգործակցության կարգավորման համար»։

Ավատկովը նաև կարծում է, որ Թուրքիան ու ԱՄՆ-ն պլանային կերպով վատթարացնում են երկկողմանի հարաբերությունները․

«Թուրքիայում աճում է Եվրոպայի, ԱՄՆ-ի, ընդհանուր առմամբ Արևմուտքի նկատմամբ հանրային դժգոհությունը։ Իսկ ամերիկացիներն իրենց դաշնակցի նկատմամբ պատժամիջոցներ են սահմանում և չեն խորշում ոչ մի միջոց ձեռնարկել՝ Թուրքիային համոզելու համար՝ գործել ի շահ ԱՄՆ-ի»։

Ի՞նչ են գրում արևմտյան լրատվամիջոցները

The New York Times-ի սյունակագիր Լարա Ջեյքսը կարծում է, որ Բայդենի կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը կարելի է «վարչակազմի համար թեստ համարել՝ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի կառավարության հետ հարաբերությունների մասին հարցով»։

Associated Press—ը գրում է, որ Օվալաձև կաբինետը զբաղեցրած Բայդենի այս որոշումն, «ըստ ամենայնի, Թուրքիայի դիմադրությանը կարժանանա, որը հաջողությամբ այնպես էր անում, որ ԱՄՆ նախորդ նախագահները շրջանցում էին այս հարցը»։ Իսկ Բայդենի և Էրդողանի միջև հարաբերություններն այն ընթացքում, ինչ դեմոկրատ նախագահն աշխատում է Սպիտակ տանը, բավականին սառն էին, չէ՞ որ «ավելի քան երեք ամսում նախագահ Բայդենը նրա հետ այդպես էլ չի խոսել»։

Reuters-ը հրապարակել է Eurasia Group հետազոտական և խորհրդատվական կազմակերպության հիմնադիր Յեն Բրեմերի կարծիքը, ըստ որի՝ Սպիտակ տան որոշումն արտացոլում է ԱՄՆ-ի և Թուրքիայի հարաբերությունների հետագա վատթարացումը, սակայն Անկարայի պատասխանը հավանաբար զուսպ կլինի․

«Էրդողանը […] հազիվ թե ԱՄՆ-ին սադրի այնպիսի գործողություններով, որոնք կհանգեցնեն թուրքական թույլ տնտեսության էլ ավելի վատթարացմանը»։