«Պատմական գագաթնաժողով»․ Երևանն ու Բաքուն Թրամփի միջնորդությամբ փաստաթղթեր ստորագրեցին
Թրամփ-Փաշինյան-Ալիև հանդիպում ԱՄՆ-ում
Վաշինգտոնում կայացել են Թրամփ-Փաշինյան-Ալիև եռակողմ բանակցությունները։ Դրանց ավարտից հետո ԱՄՆ նախագահը շնորհակալություն հայտնեց Հայաստանի և Ադրբեջանի առաջնորդներին երկարատև հակամարտությանը վերջ դնելու գործում ցուցաբերած քաջության համար։
«35 տարի իրենք կռվել են ու հիմա ընկերներ են և ընկերներ են լինելու երկար ժամանակ։ Երկու հրաշալի առաջնորդներին ուզում եմ ողջունել Վաշինգտոն գալու համար»,- ընդգծել է Դոնալդ Թրամփը՝ ստորագրված փաստաթուղթը որակելով «պատմական նշանակության»:
Հայաստանի վարչապետն արձանագրել է՝ բեկումնային առաջընթացը հնարավոր չէր լինի առանց նախագահ Թրամփի անձնական ներգրավվածության ու խաղաղության նկատմամբ վճռական հանձնառության։
Դեռևս մարտ ամսին Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև համաձայնեցված խաղաղության պայմանագիրը դեռևս չի ստորագրվել։ Սակայն Վաշինգտոնում երկու երկրների ԱԳՆ ղեկավարները նախաստորագրել են այն:
«Խաղաղության պայմանագրի նախաստորագրումը ճանապարհ կհարթի մեր երկրների միջև տասնամյակներ տևած հակամարտությանը վերջ դնելու համար և կբացի նոր դարաշրջան»,- շեշտել է Փաշինյանը:
ԱՄՆ նախագահ միջնորդությամբ կայացած բանակցությունների ընթացքում համաձայնություն է ձեռք բերվել նաև հաղորդակցությունների, մասնավորապես՝ Ադրբեջանը Նախիջևանի հետ կապող ճանապարհահատվածի բացման մասին: Այն կկոչվի «Թրամփի երթուղի»՝ TRIPP (Trump Route for International Peace and Prosperity):
Նախագահ Թրամփի փոխանցմամբ՝ հաղորդակցությունների բացման հարցում բացառիկ գործընկերություն է լինելու մինչև 99 տարի ժամկետով և դրանից հետո ևս 99 տարով երկարաձգելու հնարավորությամբ:
Երթուղին, սակայն, չի լինելու արտատարածքային ճանապարհ («Զանգեզուրի միջանցք»), ինչպես պնդում էր Ադրբեջանը: ԱՄՆ նախագահի փոխանցմամբ՝ տարանցիկ գոտին գործելու է ՀՀ ինքնիշխանության հարգմամբ:
Եռակողմ բանակցություններից ժամեր առաջ Սպիտակ տանը հավատարմագրված ադրբեջանցի լրագրող Ալեքս Ռաուֆօղլուն հայտնել էր՝ սպասվում է, որ «Թրամփի երթուղու» շուրջ բանակցությունները կմեկնարկեն հաջորդ շաբաթ: ԱՄՆ բարձրաստիճան պաշտոնյաների ճեպազրույցից նա տեղեկացել էր՝ ամերիկյան վարչակազմը կսկսի աշխատանքային խմբերի ձևավորումը ճանապարհային քարտեզի դետալներն իրագործելու համար:
«Սպիտակ տնից տեղեկացրել են, որ 9 տարբեր օպերատորներ են արդեն այս նախագծին մասնակցելու հետաքրքրություն հայտնել, 3-ը՝ Նահանգներից»,- նկատել է նա:
Վաշինգտոնում ձեռքբերված պայմանավորվածությունների, ապաշրջափակման շուրջ քննարկումների մասին, ինչպես նաև մեկնաբանություններ։
- «Բաքվի նպատակը ՀՀ-ն Ադրբեջանին ենթարկեցնելն է»․ կարծիքներ Երևանից
- «ՀՀ-ի ճանապարհների արտապատվիրակմամբ հետաքրքրված է ոչ միայն ԱՄՆ-ն, այլև ԵՄ-ն»․ Փաշինյան
- «Բաքվում մտածում են ամերիկյան առաջարկի մասին»․ Փաշինյան-Ալիև հանդիպում Աբու Դաբիում
- «ՀՀ-ն կարող է կորցնել ապաշրջափակվող ճանապարհների նկատմամբ վերահսկողությունը»․ կարծիք Երևանից
Ստորագրված փաստաթղթերի մասին
Թրամփ- Փաշինյան-Ալիև եռակողմ հանդիպման արդյունքում ստորագրված փաստաթղթերը դեռևս չեն հանրայնացվել: Դրանց մասին երկրների առաջնորդները հայտնել են բանակցություններին հաջորդած մամուլի ասուլիսի ժամանակ:
Հաղորդվել է, մասնավորապես՝
- Հայաստան-Ադրբեջան խաղաղության համաձայնագրի նախաստորագրման,
- «Թրամփի երթուղու» վերաբերյալ համատեղ հռչակագրի ստորագրման,
- էներգետիկայի, առևտրի և տեխնոլոգիաների, այդ թվում՝ արհեստական բանականության ոլորտներում ԱՄՆ-ՀՀ, ԱՄՆ-Ադրբեջան երկկողմ համաձայնագրերի ստորագրման մասին:
Բացի այդ, Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևն իր խոսքում անդրադարձել է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբին և հայտարարել՝ այսօր ավարտ դրեցինք այդ գործընթացին: Երևանն ու Բաքուն համատեղ դիմել են կառույցի լուծարմա՞ն, թե՞ դրանից դուրս գալու համար՝ դեռ հայտնի չէ:
Թրամփ. «Նրանց անունները մնալու են պատմության գրքերում»
Եռակողմ հանդիպման ավարտին նախագահ Դոնալդ Թրամփը հանդես է եկել հայտարարություններով: Մի քանի անգամ ընդգծել է՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի առաջնորդները զարմանալի, հրաշալի, լավ և խիզախ բան են արել:
«Նրանց անունները մնալու են պատմության գրքերում»,- հայտարարել է Թրամփը:
Թրամփի գնահատմամբ՝ շատերն են փորձել գտնել խնդրի լուծումը, այդ թվում՝ ԵՄ-ն և ՌԴ-ն, սակայն դա նրանց չի հաջողվել:
«Հայաստանն ու Ադրբեջանը հանձնառու են ընդմիշտ դադարեցնելու բոլոր տեսակի կռիվները, բացելու առևտրային և ճամփորդական ուղիները, սկսել դիվանագիտական հարաբերություններ, հարգել միմյանց սուվերենությունն ու տարածքային ամբողջականությունը, ինչը շատ կարևոր է»,- հայտարարել է ԱՄՆ նախագահը։
ՀՀ-ի վարչապետն ու Ադրբեջանի նախագահը բարձր են գնահատել խաղաղության հաստատման ուղղությամբ նախագահ Թրամփի գործադրած ջանքերն ու հայտարարել՝ այսօրվա իրադարձությունը լավագույնս վկայում է այն մասին, որ ԱՄՆ նախագահն արժանի է Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի:
Լրատվամիջոցները՝ «Թրամփի երթուղու» մասին
Reuters-ը նշել է, որ Ադրբեջանը Նախիջևանին կապող ճանապարհը գործարկվելու է Հայաստանի օրենսդրության համաձայն.
«Միացյալ Նահանգները հողը ենթավարձակալության կհանձնի ենթակառուցվածքների կոնսորցիումի՝ կառավարման համար»։
Հայկական Factor TV–ի տեղեկություններով՝ երթուղին կառավարվելու է հայ-ամերիկյան կոնսորցիումի կողմից: ԱՄՆ-ն ֆինանսական ներդրումներ է կատարելու ՀՀ-ի ենթակառուցվածքների ստեղծման հարցում։ Այդ ենթակառուցվածքները ստեղծվելու և կառավարվելու են համատեղ:
Շեշտվում է, որ նշված տարածքի սեփականության իրավունքի օտարում տեղի չի ունենալու, ճանապարհը շարունակելու է հանդիսանալ ՀՀ ինքնիշխան տարածք, որի վրա տարածվում է երկրի օրենսդրությունը:
«Հայաստանի պետական կառույցները իրավունք կունենան այս տարածքում ցանկացած աշխատանք կատարել։ Օրինակ՝ եթե ճանապարհի վրա հանցագործություն տեղի ունենա, Հայաստանի պետական կառույցները մուտք կունենան ճանապարհի վրա և համապատասխան իրավական գործառույթներ կկատարեն, ինչպես ՀՀ-ի այլ տարածքներում»,- ասված է հրապարակման մեջ:
«Պատմական օր ՀՀ-ի, Ադրբեջանի, ԱՄՆ-ի և աշխարհի համար»․ Թրամփ
ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփն իր Truth social հարթակում գրառում էր արել սպասվող հանդիպման մասին և հայտարարել՝ Սպիտակ տանը «պատմական խաղաղության գագաթնաժողով» է կայանալու։ Ընդգծել էր՝ օրը պատմական է լինելու ինչպես Հայաստանի, Ադրբեջանի ու Նահանգների, այնպես էլ ողջ աշխարհի համար։
«Իմ վարչակազմը բավական երկար ժամանակ աշխատել է երկու կողմերի հետ։ Նախագահ Ալիևը և վարչապետ Փաշինյանը կմիանան ինձ Սպիտակ տանը՝ պաշտոնական խաղաղության ստորագրման արարողության համար։ Միացյալ Նահանգները կստորագրի երկկողմ համաձայնագրեր երկու երկրների հետ՝ միասին տնտեսական հնարավորություններ հետապնդելու համար, որպեսզի լիովին բացահայտենք Հարավային Կովկասի տարածաշրջանի ներուժը»,- նկատել էր Թրամփը։
Երևանի «պլան մաքսիմումը» խաղաղության պայմանագրի ստորագրումն էր
Թրամփ-Փաշինյան-Ալիև բանակցությունների մասին այս շաբաթվա սկզբին առաջինը հաղորդել էր ադրբեջանցի լրագրող Ալեքս Ռաուֆօղլուն։ Պաշտոնական Երևանը այդ տեղեկությունը հաստատեց միայն չորեքշաբթի՝ նշելով, որ եռակողմ հանդիպումը «միտված է լինելու տարածաշրջանում խաղաղության, բարօրության և տնտեսական համագործակցության առաջմղմանը»։
Միջազգային մամուլը մինչ հանդիպումը տարբեր տեղեկություններ էր տարածում ստորագրվելիք փաստաթղթի մասին։ Տարբեր կայքեր գրում էին փոխըմբռնման հուշագրի, խաղաղության շրջանակային համաձայնագրի ստորագրման մասին:
Հղում անելով իր աղբյուրներին՝ հայկական Factor TV-ին նշել էր՝ Վաշինգտոնում ստորագրվելու է մի քանի փաստաթուղթ՝
- ԵԱՀԿ Մինսկի խմբից համատեղ դուրս գալու մասին (ՀՀ-ի և Ադրբեջանի ԱԳ նախարարներ),
- «Թրամփի երթուղի» ծրագրի մասին (Թրամփ և Փաշինյան),
- ՀՀ-ԱՄՆ համատեղ ձեռնարկություն ստեղծելու մասին,
- Հայ-ադրբեջանական շրջանակային համաձայնագիր (ՀՀ-ի և Ադրբեջանի ԱԳ նախարարներ):
Հայ փորձագետները չէին բացառել նաև խաղաղության պայմանագրի նախաստորագրման հնարավորությունը: Իշխող «Քաղաքացիական պայմանագրից» հայտարարել էին՝ բուն պայմանագրի ստորագրումը «պլան մաքսիմումն է» և հավելել՝ բանակցությունների արդյունքները ցույց կտան՝ ինչ փաստաթուղթ կընդունվի Նահանգներում:
Ո՞ր հարցերն են մնում չլուծված
Հղում անելով միջազգային մամուլում հրապարակված տեղեկություններին և Սպիտակ տան իր աղբյուրներին՝ «Ազատություն» ռադիոկայանը հրապարակել է այն հարցերի ցանկը, որոնք չի լուծի վաշինգտոնյան հանդիպումը․
- բուն խաղաղության պայմանագրի ստորագրումը,
- խաղաղության պայմանագրի ստորագրման Բաքվի նախապայմաններից մեկը՝ Հայաստանի Սահմանադրության փոփոխությունը (Ադրբեջանը պահանջում է հանել Անկախության հռչակագրին արված հղումը, որտեղ խոսվում է ՀՀ-ի և ԼՂ-ի վերամիավորման մասին),
- տարածաշրջանի բոլոր հաղորդուղիների բացումը (դեռևս խոսվում է միայն Սյունիքով անցնող` Ադրբեջանը Նախիջևանին կապող ճանապարհի ապաշրջափակման մասին),
- Լեռնային Ղարաբաղի հայերի՝ հայրենիք վերադառնալը,
- Բաքվում պահվող հայ գերիների ազատ արձակումը։
Ապաշրջափակո՞ւմ, թե՞ ճանապարհ միայն Ադրբեջանի համար
Հուլիս ամսին հայտնի դարձավ, որ Երևանը Վաշինգտոնից ստացել է տարածաշրջանի հաղորդակցության ուղիների ապաշրջափակման առաջարկ։ Քննարկվում էր ճանապարհն ամերիկյան ընկերության արտապատվիրակելու տարբերակը։ Թե կոնկրետ ինչ գործառույթներ էին վերապահված լինելու ընկերությանը՝ չէր հաղորդվում։
Հայաստանի խորհրդարանական ընդդիմությունն ամերիկյան առաջարկի շուրջ քննարկումներից տպավորություն էր ստացել, որ խոսք է գնում ոչ թե տարածաշրջանի բոլոր հաղորդուղիների ապաշրջափակման, այլ միայն Ադրբեջան-Նախիջևան ցամաքային կապի ապահովման մասին։
Շաբաթներ առաջ կազմակերպված ասուլիսի ժամանակ լրագրողները վարչապետ Փաշինյանից հետաքրքրվել էին՝ բոլոր ճանապարհները միաժամանա՞կ են բացվելու, արդյո՞ք բանակցություններն ընթանում են այդ տրամաբանությամբ: Կառավարության ղեկավարը հարցն անպատասխան էր թողել։ Ամիսներ առաջ՝ 2025 թ․-ի մարտին վարչապետն ուներ այդ հարցի հստակ պատասխանը։
«Ադրբեջանից Հայաստանի Հանրապետության տարածքով Նախիջևանի հետ հաղորդակցությունը տարածաշրջանի հաղորդուղիների թեմայի մեջ ենթաթեմա է, և այստեղ էլ Հայաստանը երբեք խոչընդոտ չի հարուցել»,- գրել էր Փաշինյանը ապաշրջափակման թեմային նվիրված իր հոդվածում:
Հայ փորձագետներն անպատասխան հարցեր ունեն
Լրագրող, վերլուծաբան Թաթուլ Հակոբյանը գրում է․
«Մի քանի հարց ունեմ և վստահ եմ, որ այդ հարցերի շուրջ չկա պայմանավորվածություն.
- երբ կամ եթե մենք հնարավորություն ենք տալիս, որ Ադրբեջանը կապվի Նախիջևանի հետ, մի կողմ եմ թողնում ճանապարհի կարգավիճակը, դրա դիմաց Բաքուն մեզ ի՞նչ է առաջարկում կամ ի՞նչ ճանապարհ է բացում մեր առաջ,
- եթե, օրինակ, Ադրբեջանը մեր առաջ բացում է Երասխից Մեղրի ճանապարհը, ապա մեր բեռների վերահսկողությունն ո՞վ է իրականացնում: Թե՞ մենք Ադրբեջանին ճանապարհ տալիս ենք, քանի որ, ինչպես Ալիևն է ասում՝ իրենք Ադրբեջանից Ադրբեջան են գնում, ինչո՞ւ պիտի մեզ բան տան,
- ամերիկացիներին տրվելիք ճանապարհը առնվազն մի կետում հանդիպելու է ՀՀ-Իրան ճանապարհին… Սրան լուծում տրվել է՞, թե սա արդեն դետալ է, որի շուրջ պետք է պայմանավորվել»:
Քաղաքական վերլուծաբան Հովսեփ Խուրշուդյանը, հիմնվելով նախքան հանդիպումն առկա տեղեկատվության վրա, առանձնացրել է հնարավոր դրական և բացասական հետևանքները։ Խուրշուդյանը նաև հարցեր է բարձրացրել, մասնավորապես՝
• «պարզ չէ, թե որ չափով է ապահովվելու ճանապարհների ապաշրջափակման հայելայնությունը,
• պարզ չէ, թե ինչ պատժամիջոցներ են նախատեսվում ճանապարհների ապաշրջափակման պայմանավորվածությունները (եթե այդպիսիք լինելու են) խախտած կողմի համար»։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube
Թրամփ-Փաշինյան-Ալիև հանդիպում ԱՄՆ-ում
