Թե ինչպես են բախումներն Իսրայելում հանգեցրել Իսրայելի և Պաղեստինի միջև դաժան մարտերի։ Վերլուծություն
Ի՞նչ է կատարվում իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտությունում
Գազայի հատվածում Իսրայելի և պաղեստինցի զինյալների միջև ռազմական գործողությունները սկսվել են Արևելյան Երուսաղեմում մի քանի շաբաթ տևած դաժան բախումներից հետո։
Այդ քաղաքում են գտնվում հուդայականության, իսլամի և քրիստոնեության սրբավայրերը, և այն բազմիցս հակամարտության կենտրոն է դարձել։ Սակայն, այնուամենայնիվ, սա միակ գործոնը չէ, որը հանգեցրել է ներկայիս սրացմանը։
Մասնավորապես, փորձագետները խոսում են կողմերի քաղաքական շահերի մասին, որոնք կարող են ազդած լինել ճգնաժամի զարգացման վրա։
Ներկայացնենք ընթացիկ սրացման հիմնական գործոնները։
Վերջին տեղեկությունները հակամարտության գոտուց, 2021 թ․ մայիսի 13
Նվազագույնը 67 մարդ է սպանվել Գազայի հատվածում մայիսի 13-ի առավոտվա դրությամբ։ Իսրայելի պաշտոնական տվյալներով՝ այնտեղ յոթ մարդ է զոհվել։
Դաժան բախումներ են տեղի ունենում պաղեստինյան և հրեական համայնքների միջև ողջ Իսրայելի քաղաքերում և ավաններում։
Իսրայելցի զինվորականները հաղորդել են, որ մայիսի 12-ին սպանվել է ՀԱՄԱՍ-ի բարձրաստիճան հրամանատար և Գազայի հատվածում մի քանի շենքեր են պայթեցվել, այդ թվում՝ բարձրահարկ։ Ռմբակոծվել է նաև բանկի շենք։ Այս բոլոր շենքերն օգտագործում էր ՀԱՄԱՍ-ը, պնդում է Իսրայելը։
ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենը մայիսի 12-ին հեռախոսազրույց է ունեցել Իսրայելի վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուի հետ։ Դրանից հետո Բայդենը հայտարարել է, որ դաժան մարտերը կարող են շուտով ավարտվել, սակայն իր լավատեսության պատճառները չի նշել, հաղորդում է Reuters-ը։
Գազայի հատվածից արձակված հրթիռը ճեղքում է Թել Ավիվի «երկաթյա գմբեթը»․ տեսանյութն արվել է մայիսի 13-ի վաղ առավոտյան
Rocket interception over Tel Aviv a short while ago. pic.twitter.com/jyFAGvPDyX
— Michael Shuval ?️? (@MichaelShuval) May 12, 2021
Պաղեստինյան ընտանիքների տեղահանում և ցույցեր Ռամադան ամսում
Մուսուլմանների համար սուրբ Ռամադան ամսվա մեկնարկից՝ ապրիլի կեսերից, ամեն գիշեր ոստիկանության հետ բախումներ են տեղի ունեցել։ Պատճառները խոչընդոտներն են, որոնք դրվել են՝ Հին քաղաքում Դամասկոսի դարպասների մոտ հավաքներ թույլ չտալու համար։
Ոստիկանությունը հայտարարում էր կարգուկանոն պահպանելու անհրաժեշտության մասին, պաղեստինցիները՝ հավաքների ազատության սահմանափակման։
Իրավիճակը զգալիորեն վատթարացնում էր վերջին ամիսներին ձգձգվող դատական գործընթացը, որում քննվում էր մի քանի պաղեստինյան ընտանիքների տեղահանման հավանականությունը՝ իսրայելցի բնակիչների համար տեղ ազատելու նպատակով։ Դրա վերաբերյալ դատարանի առաջնային վճիռն արդեն կայացվել էր։
Բռնությունն արագորեն տարածվեց Հին քաղաքի ողջ տարածքի, նախևառաջ՝ Ալ-Աքսա մզկիթի շրջանի վրա։ Իսլամում այն կարևորությամբ երրորդ սրբավայրն է և, միաժամանակ, իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտության առավել ցավոտ կետը։
Երուսաղեմի Հին քաղաքում և մզկիթի տարածքում ոստիկանության հետ բախումների հետևանքով հարյուրավոր պաղեստինցիներ են վիրավորվել։
Երուսաղեմում էթնիկ հրեայի մեքենան քարկոծում են էթնիկ արաբները։ Վարորդին ամբոխի լինչի դատաստանից փրկում է զինված ոստիկանը։ Տեսանյութն՝ Իսրայելի ԱԳՆ Twitter-ից
Jerusalem, a short while ago: A Jewish man narrowly escapes lynching after his car is pelted with rocks. A policeman on the scene stops the violent mob. pic.twitter.com/OmkwkfGPQv
— Israel Foreign Ministry (@IsraelMFA) May 10, 2021
«Կարմիր գիծ»
Իսլամիստական ՀԱՄԱՍ խմբավորումը, որն իրականացնում է Գազայի հատվածի կառավարումը, և Պաղեստինի զինյալների մյուս խմբերը բազմիցս զգուշացրել են Իսրայելին, որ ռազմական գործողությունները Երուսաղեմում «կարմիր գիծ» են։ Նրանք խոստացել են Իսրայելի տարածքը հրթիռակոծել, եթե ոստիկանությունը չդադարեցնի ստուգարշավներն Ալ-Աքսա համալիրում։
Ապրիլի 10-ին հարյուրավոր իսրայելցիներ այդ օրվա ավանդական երթն են իրականացրել։ Այն նվիրված է 1967 թ-ի պատերազմում Իսրայելի հաղթանակին և Արևելյան Երուսաղեմի նկատմամբ վերահսկողություն սահմանելուն։
Յուրաքանչյուր տարի այս երթը երկու համայնքների միջև լարվածության աղբյուր է դառնում։ Սակայն այս անգամ այն առանձնահատուկ դեր է խաղացել․ դրանից հետո ՀԱՄԱՍ-ն ու «իսլամական ջիհադի» խմբերը սկսել են հրթիռակոծել Երուսաղեմն ու դրա մերձակայքը։
«Իսրայելը կրակ վառեց Երուսաղեմում և Ալ-Աքսայում, և հուրը հասավ Գազա, այդ պատճառով էլ այն պատասխանատվություն է կրում հետևանքների համար», — հայտարարել է ՀԱՄԱՍ-ի առաջնորդ Իսմայիլ Խանիան։
Մի քանի ժամ անց իսրայելցի զինվորականների ինքնաթիռները Գազայի հատվածի թիրախների պատասխան ռմբակոծություն են սկսել։ Միաժամանակ, զինվորականները հայտարարել են, որ «չի կարելի բացառել քաղաքացիական բնակչության շրջանում զոհերն» այդ խիտ բնակեցված տարածքում։
Այդ օրվանից շարունակվում են լարված ռազմական գործողությունները։ Պաղեստինցի զինյալներն արդեն հարյուրավոր հրթիռներ են արձակել Թել Ավիվի և հարակից քաղաքների ուղղությամբ, իսկ Իսրայելն օդից հարյուրավոր հարվածներ է հասցրել Գազայի հատվածին։
Սրացման հետևում կանգնած կողմերի քաղաքական շահերը
ՀԱՄԱՍ-ն ընդդեմ Պաղեստինի նախագահ Մահմուդ Աբասի
ՀԱՄԱՍ-ը, հնարավոր է, սրացումը դիտարկում էր որպես Պաղեստինի նախագահ Մահմուդ Աբասին մարգինալացնելու հնարավորություն, որի հետ այս խմբավորումը մրցակցում է ազդեցության համար և որպեսզի իրեն Երուսաղեմում պաղեստինցիների միակ պաշտպան ներկայացնի, գրում է Reuters-ը։
Այս մասշտաբի նախորդ սրացում Գազայի հատվածում տեղի է ունեցել 2014 թ-ին։ Իսրայելի զինվորական հրամանատարը 2021 թ-ի փետրվարին ճեպազրույցի ժամանակ հայտարարել է, որ այս ընթացքում ՀԱՄԱՍ-ը մոտ 7 000 հրթիռ է կուտակել, 300 հակատանկային և 100 զենիթային հրթիռ։ Եվս 6 000 հրթիռ են հավաքել «Իսլամական ջիհադի» ռազմականացված խմբավորումները։
Պաղեստինի կողմից այս լուրը ոչ հերքվել է, ոչ հաստատվել։
Գազայի հատվածում տարիներ շարունակ արտաքին աշխարհը սահմանափակ հասանելիություն ունի։ Շրջափակումն իրականացնում է Իսրայելը, այս միջոցները սատարում է նաև Եգիպտոսը․ հիմնական փաստարկն այն է, որ ՀԱՄԱՍ խմբավորման գործողությունները տարածաշրջանային անվտանգության սպառնալիք են ստեղծում։
Քաղաքական ճգնաժամն Իսրայելում
Որոշ իսրայելցի մեկնաբաններ ասում են, որ ՀԱՄԱՍ-ը նույնպես կարող է պահը հարմար համարել Իսրայելի վրա հարձակման համար, քանի որ երկիրը քաղաքական ճգնաժամում է։ Վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուի հակառակորդները փորձում են կառավարություն ձևավորել, որը նրան պաշտոնանկ կանի։
Նեթանյահուն վարչապետի պաշտոնն է զբաղեցնում արդեն 12 տարի, և նրա կուսակցությունը կրկին առավելություն է ստացել 2021 թ․ մարտի 23-ի խորհրդարանական ընտրություններում։ Սակայն Նեթանյահուն ընտրություններից հետո այդպես էլ չի կարողացել իշխող կոալիցիա ստեղծել և կառավարություն ձևավորել օրենքի սահմանած ժամկետում՝ մինչև մայիսի 5-ը։
Արդյունքում՝ Նեթանյանուն նախագահին է փոխանցել նախարարների կաբինետի ձևավորման մանդատը։ Ներկա պահին նախագահը քնարկումներ է անցկացնում քաղաքական կուսակցությունների հետ։
Ճգնաժամից երկու հեռանկարային տարբերակ կա․
- Այս քննարկումների ընթացքում կուսակցությունները վարչապետի նոր թեկնածու են ընտրում, և նա 28 օր է ստանում կոալիցիոն կառավարություն ձևավորելու համար։
- Կնեսետի (խորհրդարանի) ցրման և նոր խորհրդարանական ընտրությունների նշանակման մասին որոշում է կայացվում։
Նեթանյահուի դեմ հակակոռուպցիոն գործընթացը
Որոշ փորձագետներ Իսրայելում և դրա սահմաններից դուրս խոսում են այն մասին, որ Նեթանյահուին, հնարավոր է, շահեկան էր սրացումը Երուսաղեմում և ռազմական գործողությունները, քանի որ դա հասարակության ուշադրությունը շեղում է նրա դեմ կոռուպցիայի և հասարակության վստահությունը չարաշահելու համար մեղադրանքով դատական գործընթացից։
Բենիամին Նեթանյահուի դեմ գործընթացը սկսվել է 2020 թ-ի մայիսի 24-ին միանգամից երեք գործով։ Իսրայելական կառավարության գործող ղեկավարն առաջին անգամ է մեղադրյալի աթոռին հայտնվել։
Երուսաղեմը՝ որպես հակամարտության կենտրոն
Քաղաքականությունը, պատմությունն ու կրոնը Երուսաղեմը դարձրել են իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտության կենտրոն։
Երուսաղեմի Հին քաղաքի ամենասրտում բլուր կա, որն աշխարհի բոլոր հրեաներին հայտնի է որպես Տաճարի լեռ՝ հուդայականության ամենասուրբ վայր։ Աշխարհի բոլոր մուսուլմանների համար այն հայտնի է որպես Ազնվագույն սրբություն։
Հնում այստեղ Առաջին, այնուհետև Երկրորդ տաճարներն են եղել։ Ըստ հրեական ուսմունքի՝ այստեղ է հենց խոյանալու Երրորդ տաճարը։
Եվ հենց այդ վայրում են այժմ գտնվում մուսուլմանական սրբավայրերը՝ Ալ Աքսա մզկիթն ու Ժայռի գմբեթը։
Քրիստոնյաները նույնպես Երուսաղեմին վերաբերվում են՝ որպես վայրի, որտեղ Քրիստոսն է քարոզել մարդկանց, մահացել և հարություն առել։
Իսրայելը Երուսաղեմն ընդունում է որպես իր հավերժ և անքակտելի մայրաքաղաք։ Պաղեստինցիներն ուզում են, որ քաղաքի արևելյան հատվածն իրենց ապագա պետության մայրաքաղաքը դառնա։ Իսրայելի կողմից Արևելյան Երուսաղեմի բռնակցումը չի ճանաչում միջազգային հանրությունը։
