“სახელმწიფო არ გვიცნობს” - როგორია უმცირესობათა ჩართულობა პოლიტიკურ ცხოვრებაში
უმცირესობათა ჩართულობა პოლიტიკურ ცხოვრებაში
“აზერბაიჯანულ თემს არ აქვს განცდა, რომ თვითმმართველობებში გამოცხადებული კონკურსები რეალურია და მათთვისაა”, – საჯარო სამსახურებში დასაქმება და კარიერული ზრდა საქართველოში მცხოვრები ეთნიკური უმცირესობებისთვის ჯერ ისევ დიდ პრობლემად რჩება.
JAMnews-ის მიერ კახეთის რვა მუნიციპალიტეტიდან გამოთხოვილი საჯარო ინფორმაციის მიხედვით, რეგიონში, სადაც, 300 ათასზე მეტი ადამიანიდან, 16 პროცენტი ეთნიკურად აზერბაიჯანელია, საჯარო სამსახურში მათი მხოლოდ 2 პროცენტი მუშაობს.
- საქართველოს უმცირესობები: ინტეგრაციის გზაზე არსებული ბარიერების ნგრევა
- როგორ მუშაობს რუსული პროპაგანდა საქართველოს ეთნიკურ უმცირესობებზე?
- რას უყურებენ ქართველი აზერბაიჯანელები?
ამ სტატიაში კახეთის მაგალითზე გიყვებით, როგორია ეთნიკური უმცირესობების ჩართულობა პოლიტიკურ ცხოვრებაში და რა ბარიერები ხვდებათ მათ ამ გზაზე.
უმცირესობები კახეთში
თოზუ გულმამედლი საგარეჯოდან, სოფელ იორმუღანლოდანაა. თოზუ აქტივისტია და ბევრი მიმართულებით მუშაობს.
იორმუღანლოს თემში რვა სოფელია. ეს თემი ეთნიკური აზერბაიჯანელებითაა დასახლებული და მასში საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის მთლიანი მოსახლეობის მესამედი ცხოვრობს.
“სახელმწიფო არ გვიცნობს, არც აინტერესებს ჩვენი პრობლემები”, – გვეუბნება თოზუ, რომლის აქტივიზმი უკვე რამდენიმე წელს ითვლის.
საგარეჯო და ლაგოდეხი კახეთის ის მხარეებია, სადაც ყველაზე მეტი ეთნიკურად არაქართველი ცხოვრობს. 2014 წლის აღწერის თანახმად, საგარეჯოში მცხოვრებთა 33%-ს აზერბაიჯანელები შეადგენენ (ქართველები 66%), ლაგოდეხში კი ეს მაჩვენებელი 23%-ია (ქართველები 71%).
საგარეჯოსა და ლაგოდეხის გარდა, ეთნიკური უმცირესობები ცხოვრობენ ახმეტასა და თელავშიც. ახმეტაში ეს მაჩვენებელი 17%-ს, თელავში კი 8%-ს შეადგენს.
“ეთნიკური უმცირესობების ჯგუფებში არსებობს მთელი რიგი პრობლემები, როგორებიცა: სახელმწიფო ენის ცოდნის დაბალი დონე და უმაღლეს განათლებაზე დაბალი ხელმისაწვდომობა. აგრეთვე, ეს ჯგუფები გამოირჩევიან საზოგადოებრივ და პოლიტიკურ ცხოვრებაში ჩართულობის დაბალი დონით და მეტად განიცდიან სიღარიბეს და უმუშევრობას”, – ვკითხულობთ 2022 წელს გამოცემულ კვლევაში ეთნიკური უმცირესობების ჩართულობის შეფასება საჯარო სამსახურებში.
თოზუ ამბობს, რომ ამას ბევრი მიზეზი აქვს. პირველი და უმთავრესი კი სახელმწიფო რესურსების არათანაბარი გადანაწილება ქვეყანაში მცხოვრებ ჯგუფებზე.
საგარეჯო
თოზუ გულმამედლი გარკვეული პერიოდის განმავლობაში საგარეჯოს მერიაში, სტაჟიორად მუშაობდა. მისი მოვალეობა ადგილობრივების დახმარება იყო, ეხმარებოდა მათ დოკუმენტაციის შევსებაში, განცხადების დაწერაში, მშობლიურ ენაზე აწვდიდა ინფორმაციას.
მაშინ თოზუმ ბევრი რამ აღმოაჩინა:
“იქ მუშაობისას დავინახე, რამდენად არათანაბრად ნაწილდება სახელმწიფო რესურსები [ქართველებსა და აზერბაიჯანელებზე]. როცა ხმამაღლა ვისაუბრე პრობლემებზე, მომხსნეს”, – იხსენებს თოზუ
საგარეჯოს მუნიციპალიტეტში მცხოვრები ეთნიკური უმცირესობების საჭიროებები 2023 წელს “სოციალური სამართლიანობის ცენტრმა” შეისწავლა.
„არცერთი აზერბაიჯანელი არ მუშაობს საკრებულოს ბიუროში, არც რომელიმე კომისიის თავმჯდომარედ ან მის მოადგილედ. არცერთი ეთნიკურად აზერბაიჯანელი არ არის დასაქმებული საგარეჯოს მერიის ადმინისტრაციაში, გარდა სოფლის რწმუნებულებისა და მათი თანაშემწეებისა”, – ამბობს ორგანიზაციის მკვლევარი ქამრან მამადლი.
იგი აკვირდებოდა, რა პოზიციებზე მუშაობენ თვითმმართველობაში დასაქმებული აზერბაიჯანელები. ქამრანი ამბობს, რომ სოფლის რწმუნებულის გარდა საჯარო პოზიციაზე მერიაში მხოლოდ ერთი ადამიანი მუშაობს. ის წვევამდელების ჯარში გაწვევაზეა პასუხისმგებელი.
“სხვა ეთნიკურად აზერბაიჯანელი ადმინისტრაციაში არავინ მუშაობს, ამიტომ საკრებულოში ან მერიაში მიმართვიანობა დაბალია. აზერბაიჯანელების უმრავლესობამ სახელმწიფო ენა არ იცის და თარგმანის რესურსიც არ არსებობს, ამიტომ ვერ შედიან კომუნიკაციაში თვითმმართველობასთან“, – ამბობს ქამრანი.
აზერბაიჯანელი აქტივისტები ამბობენ, რომ მუნიციპალიტეტის საკრებულოსა და მერიაში უმცირესობებიდან თუ ვინმეა დასაქმებული, ყველა დაბალ პოზიციაზე და ნაკლებად არის ჩართული გადაწყვეტილების მიღებაში.
JAMnews-ის მიერ საგარეჯოს მერიასა და საკრებულოდან გამოთხოვილი ინფორმაცია აჩვენებს, რომ ჯამში თვითმმართველობაში სულ 13 აზერბაიჯანელი მუშაობს. მათგან ოთხი მერის წარმომადგენელია აზერბაიჯანულენოვან თემებში, ოთხი კი მათი თანაშემწე.
„ბევრი ახალგაზრდაა აქ, ვისაც დამთავრებული აქვს უნივერსიტეტი, ქართულ ენას ფლობს, მაგრამ ან უმუშევარია, ან თბილისშია. წლები ასე ვცხოვრობდით, არანაირ პროტესტს არ გამოვხატავდით, არანაირი თანამდებობა არ გვაქვს და ახლაც ასე გრძელდება. როცა ვამბობთ, „ეს მეკუთვნის“, ძალიან ღიზიანდებიან და ასეთი ნარატივი აქვთ: როგორ ბედავ ამის თქმას, ვინ ხარ, რომ ამას ითხოვ. შენ მეორეხარისხოვანი ხარ და არ გაქვს უფლება“, – ამბობს თოზუ.
მიუხედავად საჯარო სამსახურში მუშაობის მცდელობის ცუდი გამოცდილებისა, 2021 წელს თოზუ გულმამედლიმ საგარეჯოში ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნებში , სცადა ბედი. არჩევნები წააგო. 39-წევრიან საკრებულოში მხოლოდ ოთხი აზერბაიჯანელი აირჩიეს.
„არჩევნების თემა ასე ლაგდება – დიდი საგვარეულოს წარმომადგენლებს სთავაზობენ ციხიდან ვინმეს გათავისუფლებას და ასე იღებენ ხმებს. მეორე მეთოდია მიწების გაფორმება, მესამე კი თანამდებობის შეთავაზება. თანამდებობის პირებიც ასეთი ხალხია, ვისაც ან დიდი ფული აქვს, ან დიდი საგვარეულო. ქართული ენის ცოდნა, ან სხვა გამოცდილება, არ მოეთხოვებათ. ორი წელია რეგულარულად ვესწრები საკრებულოს შეხვედრებს და არ მახსოვს აზერბაიჯანულენოვან დეპუტატებს თემის რაიმე პრობლემა დაეყენებინოთ”, – ამბობს თოზუ.
“მე ენის პრობლემა არ მაქვს, ყველაფერი კარგადაა და სოფლის პრობლემებზეც სულ ვლაპარაკობ. მაგალითად, სასმელი წყალი, საბავშვო ბაღი”, – გვითხრა საგარეჯოს საკრებულოს დეპუტატმა იორმუღანლოს თემიდან, მეჰდიხან კულიევმა, როცა ვკითხეთ, გაეხსენებინა, ბოლოს რა საკითხი წამოჭრა სხდომაზე.
აქტივისტები ამბობენ, რო უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში ბევრი უთანასწორობაა. მ
„საგარეჯოს მუნიციპალიტეტში 29 საბავშვო ბაღია და აქედან, იორმუღანლოს თემში (სადაც რვა სოფელი შედის), მხოლოდ ერთი. ეს ბაღიც 30 ბავშვს თუ გასწვდება, მაშინ როცა თემში 30 ათასამდე ადამიანი ცხოვრობს”, – ამბობს ქამრანი.
კითხვაზე, რამდენად აქტიურობენ ადგილობრივები, ქამრანი ამბობს, რომ ეს მცდელობები ძალიან დაბალია:
„მოსახლეობის მნიშვნელოვანი ნაწილი საერთოდ არ საუბრობს პრობლემებზე. ძალიან ძლიერია უნდობლობა. ამბობენ, რომ არც ელოდებიან პრობლემების მოგვარებას. არიან ახალგაზრდა აქტივისტები, რომლებიც ცდილობენ ადვოკატირებისა და თვითორგანიზების პროცესები დაიწყონ, თუმცა თვითმმართველობის წარმომადგენლები ხშირად ამ პროცესებს ხელს უშლიან“.
სხვა მუნიციპალიტეტები
მკვლევრები ამბობენ, რომ პოლიტიკური ცხოვრებაში ჩართულობის კუთხით, უმცირესობებით დასახლებულ ყველა მუნიციპალიტეტში ერთნაირი მდგომარეობაა.
JAMnews-მა მოიკვლია თვითმმართველობებში დასაქმების მაჩვენებელი და აღმოაჩინა, რომ თელავის თვითმმართველობაში ჯამში მხოლოდ ცხრა აზერბაიჯანელი მუშაობს, (ორი საკრებულოში, შვიდი მერიაში).
ნუგზარ ბეჟანოვი თელავის თვითმმართველობაში სამსახურს წლები ეძებდა.
“ხან ამბობდნენ, თქვენ ენა კარგად არ იცითო, ხან რა მიზეზს მიდებდნენ. ენა კი არა, ზოგმა ორჯერ–ორი არ იცის, მაგრამ მუშაობს. არა მხოლოდ მერიაში, არამედ სხვა სახელმწიფო სტრუქტურებში დასაქმება რთულია. თითქმის არავინ მუშაობს თვითმმართველობაში აზერბაიჯანელი და რომც მუშაობდეს, აზრი არ აქვს, მაინც არ გაითვალისწინებენ მის აზრს“, – ამბობს იგი.
ქამრან მამედლი იხსენებს, რომ არათუ გადაწყვეტილების მიმღებ პოზიციაზე, ლაგოდეხის მერიაში აზერბაიჯანელი სტაჟიორადაც არ აიყვანეს:
„შერიგების სამინისტროს 1+4 პროგრამის კურსდამთავრებულებისთვის ცალკე სტაჟირების პროგრამა ჰქონდა გამოცხადებული. გარკვეული კურსის გავლის შემდეგ, ახალგაზრდებს შეეძლოთ სახელმწიფო სტრუქტურებში სტაჟიორად მუშაობა. ლაგოდეხიდან ერთ–ერთმა ახალგაზრდამ გაიარა პროცესი ზუსტად, მაგრამ ლაგოდეხის მუნიციპალიტეტმა უპასუხა – კოვიდია და ვერ აგიყვანთო. არადა პანდემია უკვე სრულდებოდა. არადა, იმავე პერიოდში, სხვადასხვა უწყებამ აიყვანა ახალგაზრდები“.
ეს პროგრამა საჯარო სამსახურში ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლობის წახალისების ერთ-ერთ მექანიზმადაა განხილული სამოქალაქო თანასწორობისა და ინტეგრაციის 2021-2030 წლების სახელმწიფო სტრატეგიაში.
“აღნიშნული პროგრამა ემსახურება ახალგაზრდების კონკურენტუნარიანობისა და კვალიფიკაციის ამაღლებას. თუმცა, რამდენადაც პროგრამა არ უზრუნველყოფს სტაჟირების შემდგომ დასაქმების ხელშეწყობას, შეიძლება ითქვას, რომ აღნიშნული ინიციატივის გავლენა საჯარო სამსახურში ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლობის ზრდაზე მხოლოდ ირიბია”, – ვკითხულობთ კვლევაში ეთნიკური უმცირესობების ჩართულობის შეფასება საჯარო სამსახურებში.
კიდევ ერთი მუნიციპალიტეტი, სადაც ეთნიკური უმცირესობა კომპაქტურად სახლობს – ახმეტაა. აქ მცხოვრები ქისტები მუნიციპალიტეტის მცხოვრებთა 17%–ს შეადგენენ.
წამყვან პოზიციებზე არც ქისტები მუშაობენ, თუმცა, კახეთის სხვა მუნიციპალიტეტებთან შედარებით, მეტად არიან ჩართული თვითმმართველობის საქმიანობაში.
„კახეთის რეგიონალური განვითარების ფონდის” აღმასრულებელი დირექტორი, იზა ბექაური ამბობს, ძალიან აქტიურები არიან ქისტი ქალები:
“მე მერიის მრჩეველთა საბჭოს წევრი ვარ და ვხედავ, როგორ აქტიურად არიან ჩართული ქისტები. ახმეტის მუნიციპალიტეტში, პანკისის ხეობის სამი სოფლიდან ორში: დუისსა და ხალაწანში პანკისელი ქალები არიან რწმუნებულებად, რაც ძალიან მახარებს. პანკისელები გამონაკლისები არიან, ძალიან აქტიურები, განსაკუთრებით ქალები”.
უმცირესობები კახეთის თვითმმართველობებში – სტატისტიკა
JAMnews-მა ინფორმაცია თვითმმართველობებში დასაქმებული უმცირესობების შესახებ, კახეთის რვავე მუნიციპალიტეტიდან და კახეთის სახელმწიფო რწმუნებულის ადმინისტრაციიდან გამოითხოვა.
აღმოჩნდა, რომ უმცირესობის არცერთი წარმომადგენელი არ მუშაობს სამხარეო ადმინისტრაციაში, სიღნაღისა და გურჯაანის თვითმმართველობებში. გურჯაანში მხოლოდ ერთი პირია და ისიც ხელშეკრულებით აყვანილი.
დანარჩენ ხუთ მუნიციპალიტეტში კი ჯამში 48 ადამიანია დასაქმებული. მათგან ყველაზე მეტი, 14 ადამიანი მუშაობს ახმეტაში, 13 საგარეჯოში, 9 თელავში, 6 დედოფლისწყაროში და 5 ლაგოდეხში. უმეტესობა მერის წარმომადგენელია სოფელში, ან მისი თანაშემწეა.
საქართველოს საჯარო სამსახურში მოხელის კარიერის მართვის საკანონმდებლო საფუძველს ქმნის 2015 წელს მიღებული კანონი საჯარო სამსახურის შესახებ. აღნიშნული კანონი (მუხლი 9) უზრუნველყოფს თითოეული მოქალაქის თანასწორობას, რომ დაიკავოს საჯარო მოხელის თანამდებობა და ისარგებლოს თანაბარი უფლებებით, მიუხედავად მისი ეთნიკური კუთვნილებისა.
“საკანონმდებლო დონეზე არ არსებობს დამატებითი მექანიზმები, რომლებიც ხელს შეუწყობდა ან წაახალისებდა ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლობის გაზრდას საჯარო სამსახურში”, – ვკითხულობთ კვლევაში ეთნიკური უმცირესობების ჩართულობის შეფასება საჯარო სამსახურებში.
ამ მოსაზრებას ამყარებს კახეთის ადგილობრივი თვითმმართველობებიდან გამოთხოვილი მონაცემებიც და აქტივისტების მონათხრობიც.
„ვფიქრობ, თემს არ აქვს განცდა, რომ თვითმმართველობებში გამოცხადებული კონკურსები რეალურია და მათთვისაა. აზერბაიჯანულ თემში პოლიტიკურად უნდა იაქტიურო, რომ თუნდაც სკოლის დირექტორის თანამდებობა მიიღო. ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნებში ბევრი აზერბაიჯანელი ახალგაზრდა იყო ჩართული: მცოდნე, განათლებული, უნივერსიტეტ დამთავრებული. დაპირება ჰქონდათ, რომ მათგან ვინმეს მერი მრჩევლად აიყვანდა. მეც მქონდა ეს მოლოდინი, თუმცა არ გამართლდა“, – ამბობს თოზუ გულმამედლი.
მასალა მომზადდა ტოლერანტობის და მრავალფეროვნების ინსტიტუტის (TDI) პროექტის “ეროვნული უმცირესობების ინკლუზიური და პლურალისტური გაშუქების გაძლიერება მედიაში” ფარგლებში, ეუთოს ეროვნული უმცირესობების საკითხებზე უმაღლესი კომისრის ოფისის მხარდაჭერით. სტატიაში გამოთქმული მოსაზრებები ეკუთვნის ავტორს და არ წარმოადგენს ეუთოს ეროვნული უმცირესობების საკითხებზე უმაღლესი კომისრის პოზიციას.
