როგორ უთხრის ძირს დემოკრატიას "უცხოური გავლენის კანონი" - მაგალითები რამდენიმე ქვეყნიდან

ჯემნიუსი

უცხო ქვეყნის გავლენის აგენტების კანონი

3 აპრილს ცნობილი გახდა, რომ მმართველმა პარტიამ „ქართულმა ოცნებამ“ უკვე მეორედ დაიწყო კანონპროექტის „უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ“ განხილვა. ბოლოს, 2023 წლის მარტში, კანონპროექტი პარლამენტმა პირველი მოსმენით მიიღო, მაგრამ შემდეგ მოქალაქეების მასობრივი პროტესტის შედეგად უკან გაიწვია.

რუსეთში კანონმა „უცხოური აგენტების შესახებ“ ახალ რეალობას დაუდო სათავე – ამ კანონმა გამოიწვია რუსი აქტივისტების მასიური დისკრიმინაცია და დევნა. მსგავსი პროცესები მიმდინარეობს სხვა ქვეყნებშიც, სადაც ეს კანონი მიიღეს.

მაგალითად, ყირგიზეთში, სადაც ხელისუფლებამ ახლახან მიიღო კანონი უცხოელი აგენტების შესახებ, უკვე თერთმეტი დამოუკიდებელი ჟურნალისტი დაადანაშაულეს უცხოური ვალუტის უკანონო შენახვაში. და ეს მაშინ, როდესაც ხელისუფლება პირობას დებდა, რომ კანონს არ მოჰყვებოდა მედიის და “უცხოეთის წარმომადგენლების” დევნა.

თუ გადავხედავთ სხვადასხვა ქვეყანაში უცხოური გავლენის შესახებ კანონმდებლობის გაჩენისა და გამოყენების მსოფლიო გამოცდილებას, შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლების ფინანსებზე კონტროლის გაჩენა მიუთითებს იმაზე, რომ ქვეყნის პოლიტიკური რეჟიმი ავტორიტარიზმისკენ იხრება.

აქ მოცემულია იმ რამდენიმე ქვეყნის მაგალითი, რომლებმაც მიიღეს უცხოური გავლენის კანონი. მსოფლიო გამოცდილება აჩვენებს, რომ ასეთი კანონები შეიძლება გამოყენებულ იქნას ოპოზიციის დასათრგუნად და მოქალაქეთა უფლებების შეზღუდვისთვის.

რუსეთი

რუსეთში უცხოური აგენტების შესახებ კანონი ყველაზე უარესი სცენარით განვითარდა. 2012 წელს მისი მიღებიდან დღემდე რუსეთში ამ კანონმა რამდენჯერმე განიცადა ცვლილება და დღეს იგი ყველაზე მძლავრი იარაღია, რომელსაც ხელისუფლება იყენებს სამოქალაქო საზოგადოების, მედიისა და დისიდენტების წინააღმდეგ.

თავდაპირველად კანონი მხოლოდ არასამთავრობო ორგანიზაციებს ეხებოდა, შემდეგ მასში უკვე მედია შეიყვანეს, დღეს კი იგი ცალკეულ ფიზიკურ პირებსაც ეხება. დღეს “უცხოეთის გავლენის აგენტი” შეიძლება გახდეს რიგითი რუსი, რომელსაც საზღვარგარეთიდან თანხა ჩაურიცხეს, თუმცა კანონის პირველად ვერსიაში ეს ასე არ იყო. ცოტა ხნის წინ, “უცხო ქვეყნის აგენტებად” VPN პროვაიდერებიც კი გამოაცხადეს.

ფიზიკურ პირს ან ორგანიზაციას, რომელსაც „უცხოური გავლენის აგენტის“ სტატუსს მიანიჭებენ, შეიძლება წაუყენონ ბრალი სხვადასხვა დანაშაულში, მათ შორის ექსტრემიზმში და კონსტიტუციური წესრიგისთვის საფრთხის შექმნაში. 2024 წელს რუსეთის ხელისუფლებამ მიიღო კანონი, რომელიც უფლებას იძლევა „რუსული არმიის დისკრედიტაციის“, ტერორიზმისკენ და სანქციების დაწესებისკენ მოწოდების მუხლით გასამართლებულებს ჩამოერთვათ ქონება.

ამგვარად, კანონი უცხოური აგენტების შესახებ რუსეთში ოპოზიციის ჩახშობისა და სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის მძლავრ ინსტრუმენტად იქცა.

ბელარუსი

2011 წელს ბელორუსის მთავრობამ, პრეზიდენტ ალექსანდრ ლუკაშენკოს ხელმძღვანელობით, მიიღო ცვლილებები, რომლებიც სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობას ითვალისწინებს ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაციებისთვის, რომლებიც იღებენ უცხოურ გრანტებსა და შემოწირულობებს, “თუ ეს ეწინააღმდეგება ადგილობრივ კანონმდებლობას”. მათ ასევე ეკრძალებათ თანხის უცხოურ ბანკებში შენახვა. ამ დარღვისთვის გათვალისწინებულია მიღებული უცხოური თანხის ოდენობის ჯარიმა.

იმავე წელს, სისხლის სამართლის კოდექსში შევიდა ცვლილება, რომელიც აფართოებს სახელმწიფო ღალატის განმარტებას და ითვალისწინებს უცხო სახელმწიფოების ან ორგანიზაციების ნებისმიერი სახის დახმარებას, თუ ამან შეიძლება ზიანი მიაყენოს ბელარუსის ეროვნულ უსაფრთხოებას. ამ ბუნდოვანმა ჩანაწერმა, რომელიც შეიძლება მოარგო ნებისმიერ სამოქალაქო აქტოვობას, კიდევ უფრო გაზარდა რისკები არასამთავრობო ორგანიზაციებისა და სამოქალაქო საზოგადოებისთვის.

ბოლო წლებში ლუკაშენკომ კიდევ უფრო გაამკაცრა სამოქალაქო საზოგადოებაზე კონტროლი და ამ ყველაფერს სწორედ კანონმდებლობის შეცვლით აკეთებდა. 2015 და 2020 წლებში მიღებულ იქნა დადგენილებები, რამაც გაამკაცრა უცხოურ შემოწირულობებზე ანგარიშგება და კიდევ უფრო შეზღუდა დახმარების სფეროები – აიკრძალა უცხოურ დაფინანსების მიღება ამჯერად უკვე ხელოვნების, სამეცნიერო კვლევებისა და ადამიანის უფლებების სფეროებშიც. ჰუმანიტარულ საქმეთა დეპარტამენტს მიენიჭა მეტი უფლებამოსილება, რათა გაეწია ზედამხედველობა უცხოური დაფინანსების გამოყენებაზე – სახელმწიფო თავად აკონტროლებს პროექტებს, რომლებიც უცხოური ფინანსებით ხორციელდება. ანუ მხოლოდ იმ პროექტების განხორციელებაა შესაძლებელი, რომლებიც სახელმწიფოს მიერაა მხარდაჭერილი.

2023 წლის იანვარში ლუკაშენკოს რეჟიმმა, კრემლის ფეხდაფეხ, ფარულად მიიღო კანონი „არამეგობრული ქმედებების საპასუხოდ“ მოქალაქეებისთვის ქონების ჩამორთმევის შესახებ.

ყირგიზეთი

2024 წელს ყირგიზეთის ხელისუფლებამ ასევე მიიღო ეს კანონი, ძირითადად, სწორედ რუსული მოდელის საფუძველზე.

ყირგიზეთში მოქმედ არასამთავრობო ორგანიზაციებს, რომლებიც მიიღებენ საერთაშორისო გრანტებს, მოუწევთ დამატებითი ანგარიშების წარდგენა და ნებისმიერ დროს შესაძლოა დაექვემდებარონ დაუგეგმავ ინსპექტირებას. ამ ორგანიზაციებს ასევე სპეციალურ რეესტრში შეიყვანენ. ამ ორგანიზაციებს მოეთხოვებათ, მათ მიერ წარმოებულ და (ან) გავრცელებულ მასალებს თან დაურთონ განმარტება, რომ ეს მასალები (ინფორმაცია) წარმოებულია და (ან) გავრცელებულია არაკომერციული ორგანიზაციის მიერ, რომელიც ასრულებს უცხო ქვეყნის წარმომადგენლის ფუნქციებს.

ეგვიპტე

2014 წელს პრეზიდენტი აბდელ-ფატაჰ ელ-სისის ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ, ეგვიპტემ აქტიური ბრძოლა დაიწყო ოპოზიციის წინააღმდეგ. ათასობით ოპოზიციური ჯგუფის წევრი, აქტივისტი და არასამთავრობო ორგანიზაციის წარმომადგენელი დააკავეს, ზოგიერთი კი სიკვდილით დასაჯეს. დროთა განმავლობაში სამოქალაქო ორგანიზაციების საქმიანობა თითქმის შეუძლებელი გახდა.

2017 წელს ძალაში შევიდა კანონი, რომელიც გამართლებულია როგორც აუცილებელი ღონისძიება ეროვნული უსაფრთხოების დასაცავად და უცხოური საქველმოქმედო ორგანიზაციების ჩარევის თავიდან ასაცილებლად. თუმცა, პრაქტიკაში, ეს კანონი იქცა იარაღად მთავრობის ხელში, რათა სრულად გაეკონტროლებინა არასამთავრობო ორგანიზაციების საქმიანობა ქვეყანაში.

კანონის თანახმად, ეგვიპტეში ოპერირებისთვის ორგანიზაციებმა უნდა მიიღონ ნებართვა ადმინისტრაციული ორგანოსგან და მიაწოდონ დეტალური ინფორმაცია დაფინანსებისა და საქმიანობის შესახებ. კანონის შეუსრულებლობამ შეიძლება გამოიწვიოს სისხლისსამართლებრივი დევნა და ჯარიმა $55000-მდე.

აქტივისტებმა დაგმეს კანონი, როგორც ჰუმანიტარული საქმიანობის შეზღუდვის მცდელობა. შეერთებული შტატების იმჟამინდელი პრეზიდენტის, დონალდ ტრამპის ადმინისტრაციამ კი, ამ კანონის მიღების შემდეგ ეგვიპტეს მრავალმილიონიანი სამხედრო დახმარება შეუჩერა.

2019 წელს, შიდა და გარე ზეწოლის შედეგად, ეგვიპტის პარლამენტმა შეცვალა კანონი და შეცვალა პატიმრობა 60-350 აშშ დოლარამდე ჯარიმებით.

ნიკარაგუა

2020 წლის დეკემბერში ნიკარაგუას ეროვნულმა ასამბლეამ მიიღო კანონი, რომელიც ავალდებულებს ნებისმიერ ორგანიზაციას, რომელიც იღებს საერთაშორისო დაფინანსებას, დარეგისტრირდეს როგორც საგარეო აგენტი შინაგან საქმეთა სამინისტროში და მიაწოდოს მთავრობას ყოველთვიური დეტალური ანგარიში მისი ხარჯების შესახებ. კანონი ასევე უკრძალავს ნებისმიერს, ვინც რეგისტრირებულია როგორც უცხოელი აგენტი, იმუშაოს საჯარო თანამდებობაზე.

უკვე 2021 წლის თებერვალში, ორგანიზაციებმა, რომლებიც იცავენ ქვეყანაში სიტყვის თავისუფლებას, როგორიცაა მწერალთა მსოფლიო ასოციაციის ფილიალი PEN International და Chamorro Foundation, განაცხადეს, რომ ისინი აჩერებენ თავიანთ საქმიანობას ქვეყანაში განუსაზღვრელი ვადით.

კანონის კრიტიკოსები ამბობენ, რომ მისი მიღება სამოქალაქო საზოგადოებასა და ოპოზიციაზე სრული კონტროლის მოსაპოვებლად ორტეგას ადმინისტრაციის კამპანიის ნაწილია და ეს კონტროლი უფრო იმატებს, რაც უფრო უახლოვდება ქვეყანა ნოემბრის საპრეზიდენტო არჩევნებს.

ავტორი: ჟენია სნეჟკინა

exchange