Nexta - ტელეგრამ-არხი, რომელიც სათავეში ჩაუდგა ბელარუსის პროტესტს. ვინ არიან ისინი?
ეს არის ისტორია უნიკალურ Telegram-არხზე Nexta Live, რომელმაც მოახერხა გამხდარიყო ინფორმაციის მთავარი წყარო ბელარუსსა და მის საზღვრებს გარეთ მცხოვრები ბევრი ადამიანისთვის 2020 წლის 9 აგვისტოს საპრეზიდენტო არჩევნების გაყალბების წინააღმდეგ დაწყებული მასობრივი პროტესტის პირველივე დღეს.
14 აგვისტოს, არხის შემქმნელის, 22 წლის სტეპან სვეტლოვის („პუტილოს“) წინააღმდეგ, სისხლის სამართლის საქმე აღიძრა.
მას 15 წლით თავისუფლების აღკვეთა ემუქრება „საპროტესტო აქციების ორგანიზებისა და ხელისუფლების დამხობისკენ მოწოდებისთვის“.
• რა იქნება ლუკაშენკოს შემდეგ? სულ უფრო მეტი ადამიანი ბელარუსის ქუჩებში
• ბელარუსი: გავრცელდა მომიტინგეების წამებისა და ცემის კადრები, დაიწყო საყოველთაო გაფიცვა
• სვეტლანა ტიხანოვსკაია – ბელარუსის პრეზიდენტობის ყველაზე უჩვეულო კანდიდატი
არხი ყოველდღიურად ასობით შეტყობინებას აქვეყნებს, ყველაზე ხშირად, ეს არის პატარა ვიდეოები ქვეყნის სხვადასხვა წერტილიდან ადგილზე მიმდინარე მოვლენების მოკლე აღწერით.
ამ ვიდეოების ავტორები ადგილობრივი მცხოვრებლები არიან და სულ უფრო და უფრო მეტი ასეთი ავტორი ერთვება არხის მუშაობაში.
2020 წლის აგვისტოს დასაწყისში, Nexta-ს აუდიტორია 300 ათას ადამიანს შეადგენდა – ამ პუბლიკაციის გამოქვეყნების მომენტში კი უკვე ორ მილიონს გადააჭარბა. 10-მილიონიანი ბელარუსისთვის ეს წარმოუდგენლად დიდი აუდიტორიაა.
Telegram-არხმა, ასევე, აქტიურად დაიწყო აქციების კოორდინირება – იტყობინებოდა სად ხდებოდა სპეცრაზმის კონცენტრირება და საით უნდა წასულიყვნენ მომიტინგეები.
ჟურნალისტები და რედაქტორები ბელარუსსა და მის ფარგლებს გარეთ აღნიშნავენ, რომ Nexta არ ატარებს გამოქვეყნებული ინფორმაციის უმცირეს შემოწმებასაც კი და ამრიგად, შესაძლოა, მასშტაბური დეზინფორმაციის წყარო გახდეს.
რამდენი ადამიანია Nexta Live-ის გუნდში? საიდან იღებენ ისინი ინფორმაციას? ვინ აფინანსებს? პასუხები კითხვებზე.
„უბრალოდ, ორი 22 წლის ბიჭი“ – ვინ დგას Nexta-ს უკან
Nexta წარმოითქმის, როგორც „ნეხტა“ და ბელარუსულ ენაზე „ვიღაცას“ ნიშნავს.
თავდაპირველად, ეს Youtube-არხი იყო. ის 2015 წელს, სკოლის მოსწავლემ, 17 წლის სტეპან სვეტლოვმა შექმნა, რომელიც უფრო ცნობილია სახელით „პუტილო“.
„გამიჩნდა სურვილი, აკუმულირება მომეხდინა მთელი იმ ნაგვის, რომელიც ლუკაშენკოს ბელარუსში ხდება“, – ამბობს ის.
როგორც შეეძლო, თავად ამონტაჟებდა ყოველკვირეულ ახალ ამბებს. არხზე მოთხოვნა გაჩნდა, ვიდეორგოლები თავდაპირველად ათობით ათას ნახვას აგროვებდა, შემდეგ კი მილიონებს.
სტეპან პუტილოთი სპეცსამსახურები დაინტერესდნენ და ის საცხოვრებლად პოლონეთში, ქალაქ კატოვიცეში გადავიდა.
ერთხელ ოჯახის მოსანახულებლად ჩასვლა გადაწყვიტა. ეს 2018 წლის თებერვალში მოხდა – მის სახლში მაშინვე ჩხრეკის ჩასატარებლად მივიდნენ. ამის შემდეგ ის ბელარუსში აღარ ჩასულა და ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ჩავიდეს.
როგორ მუშაობს არხი
გამომწერების რაოდენობით Nexta გლობალურ ტოპ-10-ში შევიდა. იმ შემთხვევაშიც კი, თუკი მისი გამომწერების, დაახლოებით, 70 პროცენტი არის ბელარუსიდან, როგორც თავად პუტილო ვარაუდობს, გამოდის, რომ არხს ქვეყნის მოსახლეობის 15 პროცენტი კითხულობს.
არხზე შესაძლებელია, მართლაც პირდაპირ ეთერში ადევნოთ თვალი მიმდინარე მოვლენებს: როგორ დევნიან პროტესტის გაქცეულ მონაწილეებს, როგორ სხედან ძალოვანები ჩასაფრებაში, როგორ უსტვენენ და ესვრიან სხვადასხვა ნივთს აივნებიდან მილიციელებს.
„ყოველდღიურად ათობით სხვადასხვა სფეროსა და პროფესიის წარმომადგენელი ადამიანი მწერს – მესაზღვრეებიდან დაწყებული, მაღაზიების გამყიდველებით დამთავრებული“, – აცხადებს სტეპან პუტილო ბელარუსულ გამოცემა Tut.by-სთან ინტერვიუში.
მოქმედების თავისუფლებას მასაც და მის პოტენციურ ინფორმატორებსაც აძლევს ის, რომ პუტილო ბელარუსის ფარგლებს გარეთ ცხოვრობს.
როგორც პუტილო ჰყვება, უკვე არსებობს პატარა კორპორაცია – არხი Nexta Live, Youtube-არხი და კიდევ რამდენიმე Telegram-არხი. ამ ყველაფრით დაკავებულია ოთხი ადამიანი.
Nexta-ს ყველა პროექტის მთავარი რედაქტორი, 25 წლის რომან პროტასევიჩიც, პუტილოს მსგავსად, პოლონეთში ცხოვრობს. ის Nexta-ს 2020 წლის დასაწყისში შეუერთდა, როდესაც პუტილომ „სრულფასოვანი მედიარედაქციის“ გაკეთება გადაწყვიტა.
„ჩვეულებრივ დღეებში, არჩევნების დაწყებამდე, დღეში, დაახლოებით, ათასი შეტყობინება გვქონდა, ახლა, წუთში – 180-250. პროტესტის პიკურ მომენტებში, საათში 10 ათასი შეტყობინება მოდის“, – ჰყვება პროტასევიჩი.
ბელარუსის პრეზიდენტის არჩევნების დღეს და პროტესტის პირველ დღეებში, ქვეყანაში ფაქტობრივად არ მუშაობდა ინტერნეტი. ადგილობრივებს მხოლოდ ორი ვარიანტი დარჩათ: სამთავრობო ტელევიზიები და Telegram-ი, რომელთან წვდომის დაბლოკვაც ქვეყნის ხელისუფლებამ ვერ მოახერხა.
მესენჯერი მუშაობას აგრძელებდა „ანტიცენზურის მექანიზმის“ წყალობით, რომლის ჩართვის შესახებაც მისმა მფლობელმა, პაველ დუროვმა განაცხადა.
„თუ ჩვენ არა, მაშინ არავინ გააკეთებს ამას“
პროტესტის შესახებ ინფორმაციის წყაროდან, Nexta Live მალე გადაიქცა კოორდინატორად.
რეალურ დროში იტყობინებოდა, რომელ სადარბაზოებში შეიძლებოდა სპეცრაზმისგან დამალვა და რომელი მხრიდან მოდიოდნენ ძალოვანები.
ქალაქების და რაიონების დონეზე კოორდინაციისთვის შექმნეს ათობით ჩატი.
აქ ქვეყნდებოდა მზა ბროშურები გაფიცვისკენ მოწოდებით, რომლის მხოლოდ დაბეჭდვა იყო საჭირო. გაიცემოდა ინსტრუქციები, როგორ დაეცვათ თავი სპეცრაზმისგან.
„თუ ჩვენ არა, მაშინ არავინ გააკეთებს ამას“ – ასე განმარტა ტრანსფორმაცია პუტილოს კოლეგამ, რომან პროტასევიჩმა.
ვინ უჭერს მხარს ფინანსურად უფასო Telegram-არხს Nexta-ს?
არხის დაფინანსება ბოლომდე ნათელი არ არის.
პროტასევიჩმა გამოცემა The Bell-ს განუცხადა, რომ Nexta-ს „არასოდეს არ მიუღია გრანტი ან მხარდაჭერა, რომელიმე მესამე ორგანიზაციის ან ქვეყნის მხრიდან“.
თავად პუტილომ თქვა, რომ ყველა ხარჯს რეკლამა ფარავს – რომელიც Nexta Live-ზე ძალიან ცოტაა. ამას გარდა, მან თქვა, რომ „უნივერსიტეტში სტიპენდიას იღებს“.
დეზინფორმაციის საფრთხე
ზოგიერთი პროფესიონალი ჟურნალისტი შიშობს, რომ ისეთი რესურსები, როგორიც არის Nexta, შესაძლოა, გამოყენებული იყოს გადაუმოწმებელი ინფორმაციის გასავრცელებლად.
მაგალითად, ოპოზიციური ვებგვერდის, Tut.by-ს თანამშრომელი ანა კალტიგინა მიიჩნევს, რომ ნებისმიერი ინფორმაცია უნდა გადამოწმდეს, რასაც Nexta არ აკეთებს.
ასევე, ის ამბობს, რომ „მედია არ შეიძლება დაკავებული იყოს რევოლუციის ორგანიზებით, ეს სრულიად სხვა საქმეა“.
Nexta-ს მთავარი რედაქტორი, რომან პროტასევიჩი აღიარებს, რომ მისი რესურსის მუშაობაში ხარვეზები ხდება.
ის პროფესიონალი ჟურნალისტია, მაგრამ მიაჩნია, რომ კრიტიკულ პირობებში, რომელშიც საზოგადოება ბელარუსში აღმოჩნდა, თავისუფალი ინფორმაციის გავრცელება ყველაზე მნიშვნელოვანია.
