"გაჩნდა იმედი, რომ ადამიანები შეიცვლებიან". ქართველი ტრანსგენდერები სოლიდარობასა და სიძულვილზე
2020 წლის 30 აპრილს დილით, როდესაც საქართველოში კორონავირუსის ეპიდემიის გამო საგანგებო მდგომარეობა მოქმედებდა და თბილისის ქუჩები თითქმის ცარიელი იყო, მერიის შენობასთან ორი ქალი მივიდა. თითოეულს ხელში ლიმონათის ორი ბოთლი ეჭირა. ერთში ბენზინი ესხა, მეორეში – არაყი, სიმხნევისთვის.
ისინი მადონა და გაბრიელა იყვნენ, ტრანსგენდერი ქალები.
პირველმა ბენზინი მადონამ გადაისხა და შემდეგ სანთებელას მოუკიდა.
გაბრიელა ამბობს, რომ იგივეს გაკეთება მხოლოდ იმიტომ ვერ მოასწრო, რომ პოლიციელმა შეაჩერა.
მადონა გადარჩა, თუმცა მეორე ხარისხის დამწვრობით რამდენიმე კვირა მკურნალობდა საავადმყოფოში.
პროტესტის ამ უკიდურესი ზომით ტრანსგენდერმა ქალებმა ხელისუფლების მხრიდან ყურადღების მიქცევა სცადეს.
„ჯერ მე დავწერე ჯგუფში (ტრანსგენდერი თემის მხარდამჭერი ფეისბუკ-ჯგუფი), რომ თავის დაწვა მინდოდა, მერე მადონა შემეხმიანა… დაანონსებული გვქონდა თავის დაწვა. ჟურნალისტებსაც ველოდებოდით,“ – იხსენებს გაბრიელა 30 აპრილს.
• ცხოვრება სიძულვილის გარემოში. რას ჰყვებიან ლგბტ ადამიანების მშობლები
გაბრიელა სახლიდან თორმეტი წლის წინ წამოვიდა. მას შემდეგ ოჯახთან ურთიერთობა არ ჰქონია. მას მხოლოდ ტყუპისცალი ძმა კითხულობდა, რომელიც სამი წლის წინ გარდაიცვალა.
ახლა გაბრიელა სრულიად მარტოა.
ბინას თბილისში ქირაობს და სექს-სამუშაოთი ყოველდღიურად ნაშოვნი ფულით იხდის ქირის თანხას. პანდემიის დაწყებასთან ერთად, მისი ყოველდღიური შემოსავალი გაქრა.
„კომენდანტის საათი რომ შემოიღეს, ქუჩაშიც ვერ გავდიოდი და სახლშიც ვერ ვმუშაობდი -კლიენტები ვერ დადიოდნენ. სახლებში გამოგვამწყვდიეს. არავინ არ გვაქცევდა ყურადღებას. ძალიან მძიმედ ვიყავით. ყველანაირი შემოსავალი გაგვიქრა,“ – ამბობს ის.
გაბრიელას ისტორია უნიკალური არ არის, ის ძალიან ჰგავს ათეულობით სხვა ქართველი ტრანსგენდერი ქალის ამბავს.
ტრანსგენდერები ყველაზე მოწყვლადი და დაჩაგრული ჯგუფია საქართველოში.
მათ მიმართ ყველა ფეხის ნაბიჯზე ირღვევა უფლებები – საკუთარი იდენტობის გამო უჭირთ დასაქმება, ვერ იღებენ განათლებას, ვერ ეუფლებიან პროფესიას, მუდმივად არიან ფიზიკური ძალადობის ობიექტები, ბევრი მათგანი საზოგადოებრივი ტრანსპორტითაც კი არ სარგებლობს ზიზღისა და აგრესიის შიშით.
სწორედ ამის გამო, ტრანსგენდერთა დიდი ნაწილი სექს-მუშაკად მუშაობს ან სხვა ყოველდღიურად ანაზღაურებად საქმეს ასრულებს, რომ თავი ირჩინოს და ბინის ქირა იხადოს.
პანდემიის დროს სახლში გამოკეტილებს მათ სხვებზე მეტად გაუჭირდათ.
„ქირას რომ ვეღარ ვიხდიდი, დიასახლისმა ბინის დაცლა მომთხოვა. დავრჩი ქუჩაში, არავის და არაფრის იმედად,“ – ჰყვება ანა, რომელიც სალონში მუშაობს, თმებს აგრძელებს. მისი სალონი თითქმის ოთხი თვე იყო დაკეტილი პანდემიის გამო.
სოლიდარობა და ფეისბუკ-ჯგუფები
დღეს, როდესაც კარანტინმა ჩაიარა, ტრანსგენდერები ამბობენ, რომ მათი თემი შიმშილისგან სამოქალაქო აქტივისტებმა გადაარჩინეს.
„სახელმწიფოს ხელიდან ჩვენ დღეს ყველანი ახლა მკვდრები უნდა ვიყოთ,“ – ამბობს გაბრიელა.
ტრანსგენდერების დასახმარებლად ფეისბუკ-ჯგუფები შეიქმნა, სადაც ადამიანები ფულის და სხვა დახმარების მობილიზებას ახდენდნენ.
ერთ-ერთი ასეთი ჯგუფი სამოქალაქო აქტივისტმა და „პარტიზანული მებაღეობა თბილისის“ მოხალისემ, ნატა ფერაძემ შექმნა. მან 27 ტრანსგენდერი ქალი შეაგროვა და მათთვის ფულის, პროდუქტების და სხვა საჭირო ნივთების შეგროვება დაიწყო.
„ზოგი ერთ ლარს რიცხავდა. მთავარი იყო სოლიდარობა,“ – ამბობს ის.
ფერაძის თქმით, ტრანსგენდერები პანდემიის დროს კარანტინის წესებს არ არღვევდნენ, სახლში გამოიკეტნენ.
„გოგოები თავიდანვე ძალიან შეგნებულად მოიქცნენ და სრულიად უფულოდ დარჩნენ,” – ჰყვება ნატა ფერაძე.
თანასწორობის მოძრაობისა და ქალთა ინიციატივების მხარდამჭერი გუნდის საველე ოფიცერმა, ნატა ტალიკიშვილმა თავის მხრივ კიდევ 73 ტრანსგენდერი ქალი შეაგროვა, რომელსაც დახმარება სჭირდებოდა.
„ლოქდაუნის დღეებში ვერ ავუდიოდით მუშაობას. ერთი მხრივ, ძალადობის ფაქტებიც გახშირდა, მაგრამ მხოლოდ ძალადობა არ არის პრობლემა. შეიძლება ადამიანს თავში არავინ ურტყამდეს, მაგრამ მშიერს ამოხდეს ქუჩაში სული“.
მალე ამ პროცესში არასამთავრობო ორგანიზაციები და ასევე რელიგიური კონფესიების წარმომადგენლები ჩაერთნენ.
მაგალითად, საქართველოს ბაპტისტურ-ევანგელისტურმა ეკლესიამ ტრანსგენდერებს სხვადასხვა პროდუქტები გაუგზავნა და დროებითი საცხოვრებლებიც შესთავაზა.
თუმცა, ყველასათვის განსაკუთრებით მოულოდნელი მართლმადიდებელი სასულიერო პირის დახმარება იყო. ქართული ეკლესია მკაცრად კონსერვატიული ინსტიტუტია, რომელიც განსაკუთრებული არალოიალობით სწორედ ლგბტ თემის ადამიანების მიმართ გამოირჩევა.
როგორც ნატა ფერაძე ამბობს, მას დაუკავშირდა მართლმადიდებელი ბერი, რომელმაც ანონიმურად დარჩენა ისურვა და ტრანსგენდერებისთვის პროდუქტები და სხვადასხვა ნივთები გადასცა.
“იცით, რა დამემართა?! – იხსენებს ტრანსგენდერი ქალი ანა ამანათს, რომელიც მას მართლმადიდებელი სასულიერო პირისგან გამოუგზავნეს, – ახლაც მბურძგლავს.
წარმოიდგინეთ, სიგარეტიც კი იდო და შოკოლადები. ამ ამბავმა მომცა რწმენა, რომ ცხოვრება ღირს და იმედი უნდა გქონდეს, რომ ადამიანები შეიცვლებიან. ამ ერთმა პარკმა ჩემთვის ვიღაცის ას პარკს გადაუჯოკრა,“ – ამბობს ანა.
ფეისბუკ-ჯგუფებში შეგროვილი თანხებით ტრანსგენდერებმა ერთი თვის ბინის ქირა გადაიხადეს, მიიღეს საკვები, ჰიგიენის საშუალებები.
თუმცა, გარკვეული დროის შემდეგ სამოქალაქო რესურსი ამოიწურა და სახელმწიფოს ჩართულობა გახდა საჭირო.
სახელმწიფოსგან თემის ზოგიერთმა წარმომადგენელმა მხოლოდ ერთჯერადი დახმარებები მიიღო – ძირითადად, პროდუქტების და ჰიგიენური საშუალებების სახით.
სამოქალქო აქტივისტების ორგანიზებით ტრანსგენდერი ქალები ადამიანის უფლებათა საკითხებში პრემიერ-მინისტრის მრჩეველს, ლელა აქიაშვილს შეხვდნენ.
მათი საუბარი რამდენჯერმე შედგა ონლაინ ფორმატში. ნატა ფერაძე, რომელიც შეხვედრებში მონაწილეობდა, ამბობს, რომ „პრემიერის მრჩეველი მონდომებული ჩანდა და პასუხისმგებლობით მიუდგა საკითხს“, თუმცა რეალურად ვერაფერი შეცვალა და ვერც რაიმე კონკრეტული დახმარება აღმოუჩინა ქალებს:
„ალბათ პირველი შემთხვევა იყო, რომ პრემიერის მრჩეველი და ტრანსგენდერი ქალები ერთად ისხდნენ ონლაინ შეხვედრაზე. თუმცა, მხოლოდ ის მოახერხა, რომ მთავრობამ წითელ ჯვართან დაგვაკავშირა, საიდანაც გოგოებმა ერთჯერადი დახმარება მიიღეს. სხვა არანაირი ნაბიჯი არ გადადგმულა. საბოლოო ჯამში, ტრანსგენდერმა ქალებმა პანდემია გადალახეს ისე, რომ სახელმწიფო მათ პრაქტიკულად საერთოდ არ დახმარებია,“ – ამბობს ნატა ფერაძე.
ადამიანის უფლებათა საკითხებში პრემიერ-მინისტრის მრჩეველი ლელა აქიაშვილი ამბობს, რომ სახელმწიფო ტრანსგენდერებს სისტემურად ვერ დაეხმარა, რადგან მათი მონაცემები არ ჰქონდა:
„გასაგები მიზეზების გამო, ისინი იდენტობის გამჟღავნებას და მონაცემების გაზიარებას ერიდებიან. ამ ყველაფერმა ძალიან გაართულა სისტემური მხარდაჭერა. პანდემიისას კიდევ ერთხელ გამოჩნდა, თუ როგორი სიფრთხილით ეკიდებიან ტრანსგენდერი ადამიანები პირადი მონაცემების გაზიარების საკითხს,“ – ამბობს აქიაშვილი.
საკუთარი მონაცემების დამალვის მიზეზი ტრანსგენდერებს საქართველოში მართლაც ბევრი აქვთ, თუმცა ეს პირველ რიგში, სწორედ იმის გამო ხდება, რომ სახელმწიფო მათ უფლებებსა და სიცოცხლეს სათანადოდ ვერ იცავს, ამბობენ არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლები.
ტრანსგენდერი ადამიანების მიმართ ფიზიკური ძალადობა საქართველოში ძალიან ხშირია.
საქართველოში სიძულვილის მოტივით ბოლო წლებში სამი ტრანსგენდერი ქალი დაიღუპა:
საბი ბერიანი 2014 წლის 10 ნოემბერს მოკლეს. თავდამსხმელმა მას ჯერ დანით ცხრა ჭრილობა მიაყენა, შემდეგ კი მის საცხოვრებელ ბინას ცეცხლი წაუკიდა.
2016 წლის 4 თებერვალს თავის საცხოვრებელ ბინაში გარდაცვლილი იპოვეს ტრანსგენდერი ქალი ბიანკა შიგუროვა. დაღუპვის მიზეზად გაზის გაჟონვა დასახელდა.
2016 წლის 22 ნოემბერს, თითქმის ორმოცდღიანი კომის შემდეგ გარდაიცვალა ტრანსგენდერი ქალი ზიზი შეყილაძე, რომელიც დანით დაჭრეს თავსა და ყელში.
არც თუ იშვიათად, მოძალადეები თავად პოლიციელები არიან. მაგალითად, მაისში ტრანსგენდერი ქალი სესილი ცომაია ამტკიცებდა, რომ კომენდანტის საათის დროს პოლიციის თანამშრომლებმა სასტიკად სცემეს – ფეისბუკზე მან სხეულის დაზიანების ფოტოებიც გამოაქვეყნა.
საქართველოს სახალხო დამცველმა ნეგატიურად შეაფასა პანდემიის პერიოდში ტრანსგენდერი ადამიანების უფლებრივი მდგომარეობა.
სახალხო დამცველის მოადგილის, ეკატერინე სხილაძის თქმით, მხარდაჭერა, რომელიც ტრანსგენდერმა თემმა სახელმწიფოსგან მიიღო, არ იყო ეფექტური.
ტრანსგენდერები, როგორც ერთ-ერთი ყველაზე მოწყვლადი ჯგუფი, ხელისუფლებამ ანტიკრიზისული ეკონომიკური გეგმის მიღმა დატოვა.
„ეს ადამიანები სოციალური მხარდაჭერის და ეკონომიკური გაძლიერების ანტიკრიზისული გეგმის მიღმა აღმოჩნდენ, ხოლო დახმარება, რომელიც მათ მიიღეს ფრაგმენტული და ერთჯერადია, რაც ვერ აგვარებს საფუძველს იმ პრობლემების, რომელიც ამ თემში არსებობს. სახელმწიფო პოლიტიკა უფრო მეტად უნდა გააქტიურდეს ამ ადამიანების მხარდაჭერის და მათი უფლებების დაცვის მიმართულებით,“ – ამბობს სხილაძე.
არასამთავრობო ორგანიზაცია „თანასწორობის მოძრაობის“ სოციალური მუშაკი ირა სილანტევა ამბობს, რომ ტრანსგენდერები ფაქტობრივად არ არსებობენ სახელმწიფოსთვის. მათი უფლებები არ არის დაცული არსად – არც ქუჩაში, სადაც ისინი ხშირად ხდებიან დაცინვის და ძალადობის მსხვერპლნი და არც საკუთარ სახლებში, საიდანაც მშობლები ხშირად უბრალოდ აგდებენ მათი გენდერული იდენტობის გამო.
„სახელმწიფო მათ არ სთავაზობს ჰორმონალური თერაპიის სერვისს, ენდოკრინოლოგის და ფსიქოლოგის მომსახურებას, თავშესაფრებს და რაც მთავარია პირადობის მოწმობაში სქესის შეცვლის საშუალებას. ტრანსგენდერი ქალების სექს-სამუშაოში ჩართულობის მთავარი მიზეზი სწორედ ის არის, რომ მათ დღისით გამოჩენის უფლება პრაქტიკულად არ აქვთ,“ – ამბობს სილანტევა.
მისი თქმით, არსებობს რამდენიმე მთავარი პრობლემა, რომელთა მოგვარება მნიშვნელოვნად შეამსუბუქებდა ტრანსგენდერთა ყოფას:
„პირველ რიგში, ეს არის პირადობის მოწმობაში სქესის შეცვლის უფლება. ისინი არიან ქალები და პასპორტში უწერიათ მამაკაცი. ეს ჩანაწერი ძალიან ართულებს მათ დასაქმებას,“ – ამბობს სილანტევა.
ასევე, მნიშვნელოვანი პრობლემაა შესაბამისი კანონმდებლობის შექმნა და ტრანსგენდერთა დაცვა მოძალადე ოჯახებისგან.
„მაგალითად, მოძალადე ოჯახს შეუძლია სახლიდან გამოაგდოს ტრანსგენდერი და ის ფაქტობრივად ქუჩაში რჩება, მას კანონი ვერ დაიცავს. შეიძლება ერთი თვით გადაიყვანონ მსხვერპლთა თავშესაფარში და ამით მორჩება ყველაფერი. რესოციალიზაციის არანაირი პოლიტიკა არ არსებობს,“ – სილანტევა.
ქალთა ინიციატივების მხარდამჭერი ჯგუფის სოციალური მუშაკი ქეთი ხუციშვილი, რომელიც ასევე დიდი ხანია თემის პრობლემებზე მუშაობს, ამბობს, რომ ოჯახების მიერ ტრანს-იდენტობის მქონე ადამიანების გარიყვა ერთ-ერთი მთავარი პრობლემაა.
ოჯახებიდან ადრეულ ასაკში გარიყული ტრანსგენდერი ადამიანები ფაქტობრივად განწირულნი არიან სექს-მუშაკობისთვის და მძიმე ცხოვრებისთვის:
„როდესაც ადამიანი ადრეულ ასაკში აცნობიერებს საკუთარ იდენტობას და მას ოჯახი განდევნის, ის ავტომატურად კარგავს განათლების მიღების შანსს. როდესაც ადრეულ ასაკში განათლებაზე წვდომა შეზღუდული გაქვს, შემდეგ ყველაფერი მიუწვდომელი ხდება“.
თუმცა, ქეთი ხუციშვილის თქმით, არასწორია ტრანსგენდერულ იდენტობასა და სექს-მუშაკობას შორის ტოლობის ნიშნის დასმა:
„ჩვენ ყველა ტრანსგენდერ ქალს არ ვიცნობთ, რადგან ორგანიზაციებს მხოლოდ ის ადამიანები აკითხავენ, ვისაც პრობლემა შეექმნა, ვინც ოჯახიდან გარიყეს“.
უკიდურესი ფორმით გამოხატულ ამ პროტესტს გარკვეული შედეგები მოჰყვა.
სახელმწიფომ არა, მაგრამ მაგალითად, კლინიკა „ვივამედმა“ ერთი ტრანსგენდერი ქალისათვის სამუშაო ადგილი გამოყო.
დასაქმების სურვილი გაბრიელამ გამოთქვა. მას ორთვიანი ხელშეკრულება გაუფორმეს და ახლა ის ამ კლინიკის სანიტარია.
„არ მინდოდა ვინმეს ეთქვა, ტრანსგენდერები სულ დასაქმებაზე წუწუნებენ და შემოთავაზებებზე უარს ამბობენო. დავთანხმდი და კმაყოფილი ვარ. სამსახურში ძალიან კარგი კოლექტივია და ყველასთან ვმეგობრობ. ყველაფერი მასწავლეს: წნევის გაზომვა, ნემსის გაკეთება. მოკლედ, ვეხმარებით ერთმანეთს.“
თუმცა, ლოქდაუნის დასრულებასთან ერთად, ტრანსგენდერი ქალების უმრავლესობა ისევ ძველ რეალობას უბრუნდება. ნატა ფერაძის აზრით, პანდემიამ ნათელი გახადა, რამდენად დაუცველები არიან ისინი საქართველოში.
„აქამდე, მათი არსებობის შესახებაც არ ვიცოდით. ახლა უკვე ვიცით, რომ არსებობენ და დახმარება სჭირდებათ. ახლა დროა, სახელმწიფომ გადადგას ქმედითი ნაბიჯები, თორემ ერთჯერადი დახმარებით, დასაქმებით და საჩუქრის გაგზავნით არაფერი შეიცვლება. დღეს უკვე ყველაფერი ისევ ძველებურად გრძელდება. გოგოები სექს-სამუშაოს დაუბრუნდნენ. ჯგუფებში ისევ მიდის განხილვა – ხომ ნამდვილად აქვთ თან დამცავი სპრეი; ხომ აქვთ წვდომა ინტერნეტთან, რომ თავდასხმის შემთხვევაში ლაივი ჩართონ და ა.შ.“
საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო ცალკეულად ტრანსგენდერი ადამიანების მიმართ ძალადობის ან თავდასხმის შემთხვევებს არ აღრიცხავს. საქართველოს პროკურატურაში კი 2019 წელს თორმეტი ადამიანის მიმართ დაიწყო სისხლისსამართლებრივი დევნა ტრანსგენდერ ქალზე ძალადობისა და მუქარის მოტივით.
თუმცა, ძალადობისა და მუქარის ძალიან ბევრი შემთხვევა პროკურატურამდე ვერც აღწევს. როგორც საზოგადოებამდე ვერ აღწევს იმ ადამიანების ხმა, ვინც დახმარების, სოციალიზაციისა და სექსუალური იდენტობის გამოხატვის შესაძლებლობის გარეშეა დარჩენილი.
“მედიაქსელის” მხარდაჭერით
