"სამსახურის დაკარგვაზე დიდი პრობლემებიც არსებობს". როგორ ებრძვიან ქართველი მიგრანტები პანდემიას
შრომითი მიგრანტები ერთ-ერთ ყველაზე დაუცველ კატეგორიაში აღმოჩნდნენ კორონავირუსის პანდემიის პერიოდში. სამშობლოსგან მოწყვეტილები, ოჯახისგან შორს, ყოველგვარი საარსებო წყაროს გარეშე. ეს კრიზისი საქართველოს იმ მცხოვრებლებსაც შეეხოთ, რომლებიც ფულის საშოვნელად საზღვარგარეთ წავიდნენ. ბევრი მათგანისთვის სამსახურის დაკარგვა ყველაზე დიდი უბედურება არ ყოფილა – ზოგჯერ შეუძლებელი ამოცანა იყო შინ დაბრუნება. პანდემიამ კიდევ ერთხელ აჩვენა, რამდენად არის საქართველო და მისი მოსახლეობა დამოკიდებული მიგრანტების შრომასა და ფულზე, რომელსაც ისინი თავიანთ ოჯახებს უგზავნიან.
„შრომისუნარიანი მოსახლეობის 60 პროცენტი წასულია“
საქართველოდან ემიგრაცია წლიდან წლამდე იზრდება, ამაზე მეტყველებს ოფიციალური სტატისტიკა. ამ მონაცემების თანახმად, იმ ადამიანთა რიცხვი, რომლებიც სამუშაოდ საზღვარგარეთ წავიდნენ, 2019 წელს, 105 ათას ადამიანს შეადგენდა.
თუმცა, ექსპერტები ამ რიცხვებს არ ენდობიან. ფინანსისტი ზვიად ხორგუაშვილი ამბობს, რომ არაფორმალური მონაცემების თანახმად, ამ დროისთვის, სულ, საზღვარგარეთ, დაახლოებით, 1.6 მილიონი საქართველოდან წასული ადამიანი ცხოვრობს, რომლებმაც ქვეყანა სხვადასხვა დროს დატოვეს.
ქვეყნის ახლანდელი 3.7-მილიონიანი მოსახლეობიდან, შრომისუნარიანი 2 მილიონია. თუკი გავითვალისწინებთ, რომ საზღვარგარეთ სამუშაოდ ასევე მიდიან ადამიანები, რომლებიც ფორმალურად შრომისუუნაროდ მიიჩნევიან, მაგალითად, პენსიონერები, შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ საქართველოს სამუშაო ძალის, დაახლოებით, 60 პროცენტი საზღვარგარეთ წავიდა, – განმარტავს ხორგუაშვილი.
„არაოფიციალური მონაცემებით, საქართველოში, ათობით ათასი ოჯახი მთლიანად უცხოეთიდან გადმოგზავნილი ფულით ცხოვრობს. ამიტომ, როდესაც ქვეყნები, რომლიდანაც გადმორიცხვები ხორციელდება, სირთულეებს განიცდის, ეს ხშირად სერიოზულ გავლენას ახდენს ჩვენს ეკონომიკაზე“.
სამსახური პოლონეთში – ახალგაჭრილი გზა ევროპაში საქართველოს მოქალაქეებისთვის
ბურები, რომლებმაც ქართულ სოფელში სამშობლო იპოვეს
თავისუფალი მიმოსვლა შეზღუდვებით. ვინ და რატომ არ უშვებს საქართველოს მოქალაქეებს ევროპაში
ასეთი კრიზისის მაგალითია 2014 წელი, როდესაც უკრაინაში ომის გამო, სერიოზული პრობლემები შეექმნა რუსულ ეკონომიკას. მაშინ, ამ ქვეყნიდან საქართველოში ფულადი გზავნილები საგრძნობლად შემცირდა. ამან ეროვნული ვალუტის კურსის მკვეთრი ვარდნა გამოიწვია.
იგივე მოხდა ამჯერადაც.
ეროვნული ბანკის მონაცემებით, საქართველოში ფულადი გზავნილებით პირველ ადგილს რუსეთი იკავებს – მასზე მოდის გადმორიცხვების 21%. შემდეგ მოდიან იტალია (15 პროცენტი) და საბერძნეთი (11 პროცენტი). თავდაპირველად, COVID-19-ით გამოწვეული კრიზისი იტალიას შეეხო, შემდეგ, ევროკავშირის ქვეყნების უმრავლესობას.
საქართველოში, ფულადი გზავნილების მკვეთრი ვარდნა 2020 წლის თებერვლიდან დაიწყო – მისი მოცულობა, თებერვლის 137 მილიონიდან, აპრილის 79 მილიონ დოლარამდე შემცირდა.
თეონა: დაუპატიჟებელი სტუმარი
თეონა თვალავაძე მარტო ზრდის 11 წლის ქალიშვილს. რამდენიმე წლის განმავლობაში, ის თბილისში, ერთ-ერთ კაზინოში, ოპერატორად მუშაობდა. ქართული სტანდარტებით საკმაოდ კარგ ფულს შოულობდა, მაგრამ მძიმე სამუშაო იყო.
ევროპაში სამუშაოდ წასვლის იდეა მას შემდეგ გაუჩნდა, რაც საბერძნეთში მისი ბავშვობის მეგობარი წავიდა და ხანდაზმული ადამიანის მომვლელად მოეწყო. მეგობარი თეონას ათენში სამსახურის მოძებნაში დაეხმარა და მან მუშაობა ერთ-ერთ კაფეში, ოფიციანტად დაიწყო.
თეონა ერთი სეზონი გეგმავდა მუშაობას, შემდეგ შინ დაბრუნებას და მხოლოდ ამის მერე გადაწყვეტას, წასულიყო თუ არა უკვე უფრო ხანგრძლივი დროით. თავდაპირველად ყველაფერი გეგმის მიხედვით მიდიოდა. თუმცა, სამუშაოს დაწყებიდან სამი თვის შემდეგ, კაფე კორონავირუსის პანდემიის გამო დაიკეტა და თეონამ სამსახური დაკარგა.
„სიმართლე რომ გითხრათ, ეს ტრაგედიად არ მიმიღია. უკვე მქონდა გარკვეული დანაზოგი, რომელიც სახლისკენ წამოსასვლელი ბილეთის შესაძენად მეყოფოდა. მიხაროდა კიდეც, რომ ქალიშვილს დაგეგმილზე ადრე ვნახავდი“, – გვიყვება თეონა.
იმაში დარწმუნებულმა, რომ რამდენიმე დღეში შინ დაბრუნდებოდა, მან იმ ოჯახში ითხოვა ცოტა ხნით გაჩერება, სადაც მისი მეგობარი მუშაობდა. თუმცა, ეს არც ისე ადვილი აღმოჩნდა.
საქართველოს ხელისუფლებამ სრულად ჩაკეტა ავიამიმოსვლა და ორგანიზებული სპეციალური ავიარეისები დანიშნა საკუთარი მოქალაქეების დასაბრუნებლად. მაგრამ არა უფასოდ – ამ რეისებზე ბილეთის შეძენა ონლაინ შეიძლებოდა – ფიქსირებულ ფასად, 199 ევროდ. ამის გაკეთება თეონამ ვერ შეძლო – უცნობი ტექნიკური ხარვეზის გამო, მან სისტემაში შესვლა ვერ მოახერხა (მოგვიანებით გაირკვა, რომ მსგავსი სირთულე ბევრს შეექმნა). მან მაშინვე საკონსულოში დარეკა, სადაც უთხრეს, რომ მომდევნო რეისი მხოლოდ 20 დღის შემდეგ იქნებოდა და რომ თეონას ვერც ბილეთის შეძენასა და ვერც თავშესაფრის პოვნაში ვერ დაეხმარებოდნენ.
თეონას ისევ ბერძნული ოჯახისთვის მოუწია თხოვნა, რომ მათთან დარჩენილიყო. მას უფლება მისცეს, მაგრამ თავს უხერხულად გრძნობდა იმ ოჯახში, რომელმაც შეიფარა.
„მთელი დღეები ჩემს ოთახში ვიჯექი და ვცდილობდი, არ გავსულიყავი, რათა არ შემეწუხებინა მასპინძლები. ისინი ისედაც შეშინებულები და აღელვებულები იყვნენ ამ პანდემიის გამო“.
მაგრამ თეონა ვერც 20 დღის შემდეგ დანიშნულ მომდევნო რეისზე მოხვდა – სისტემაში შესულმა აღმოაჩინა, რომ ყველა ბილეთი გაყიდული იყო. საკონსულოს წარმომადგენელთან სატელეფონო საუბარმა არანაირი შედეგი არ გამოიღო.
თეონა სასოწარკვეთილ მდგომარეობაში აღმოჩნდა. უცხო ოჯახში, დაუპატიჟებელი სტუმრის სტატუსით ორი თვის ცხოვრების შემდეგ, მან მესამედ სცადა სამშობლოში დაბრუნება. ვინაიდან საბერძნეთ-თურქეთის საზღვარი კვლავინდებურად დაკეტილი იყო, მან ავსტრიის გავლით სტამბოლის ბილეთი შეიძინა იმ იმედით, რომ თურქეთიდან დაბრუნდებოდა საქართველოში.
იმით გახარებულმა, რომ ბილეთის შოვნა მოახერხა, ბარგი შეკრა, დიდი მადლობა გადაუხადა მასპინძლებს და აეროპორტში წავიდა. იქ კი გაირკვა, რომ თვითმფრინავში მხოლოდ ე.წ. კოვიდპასპორტიანებს უშვებდნენ. ტესტის გავლა მხოლოდ ქალაქში შეიძლებოდა 150 ევროდ. თვითმფრინავი თეონას გარეშე გაფრინდა.
„აეროპორტში სკამზე დავჯექი და ვიტირე. შემდეგ მეგობარს დავურეკე და ოჯახს ვთხოვე კიდევ მივეღე, მაგრამ მათ უარი თქვეს“.
ფული საერთოდ აღარ დარჩა. სასოწარკვეთილმა ქალმა სოციალური ქსელების საშუალებით, ათენში მცხოვრებ თანამემამულეებს მიმართა. საბედნიეროდ ერთი ქალი გამოეხმაურა, რომელმაც შეფარებაზე თანხმობა უთხრა.
საბოლოოდ, თეონამ, ოჯახისა და მეგობრების ფინანსური დახმარებით, სამშობლოში დაბრუნება მოახერხა – თვითმფრინავით თურქეთში, შემდეგ კი ავტობუსით საქართველოს საზღვრამდე. სამუშაოდ საზღვარგარეთ წასვლაზე ის ჯერჯერობით არ ფიქრობს და იმედოვნებს, რომ სამსახურს საქართველოში იშოვნის.
კობა: ღირდა კი წასვლა?
კობა მამისბედაშვილის ისტორია თეონას ისტორიას ჰგავს. ის საბერძნეთში 22 თებერვალს წავიდა. სახლში, დედოფლისწყაროში, ცოლი და ორი მცირეწლოვანი შვილი დატოვა. კობას იმედი ჰქონდა, რომ საბერძნეთში ფულს კარგად გამოიმუშავებდა, მით უფრო, რომ იქ მისი და ცხოვრობს, რომელიც ბერძენზეა დაქორწინებული. სიძე მშენებლობაზე მუშაობდა და კობას სამსახურის პოვნაში დახმარებას დაჰპირდა.
მაგრამ კობას საბერძნეთში ჩასვლისთანავე, ფაქტობრივად მაშინვე, კარანტინი გამოაცხადეს და ყველა მშენებლობა გაჩერდა.
კობა იძულებული გახდა, დის ოჯახში გაჩერებულიყო, სადაც პანდემიამ ასევე ყველა უმუშევარი დატოვა. უხერხულობას, რომელიც იძულებითი სტუმრობით იყო გამოწვეული, ართულებდა ისიც, რომ საქართველოში დაბრუნება შეუძლებელი იყო.
მან 7 აპრილის სპეციალურ ავიარეისზე ბილეთის ყიდვა ვერ მოახერხა – სისტემაში შესვლაც კი ვერ შეძლო. საკონსულომ ამ საკითხში რეალური დახმარება ვერ გაუწია. ერთადერთი, რაც კობას ამშვიდებდა, ის იყო, რომ ღამის ქუჩაში გათევა არ უწევდა.
კობას ქვეყანაში ლეგალურად ყოფნის 90-დღიანი ვადა იწურებოდა, მაგრამ საქართველოში დაბრუნებას კვლავინდებურად ვერ ახერხებდა. საბერძნეთმა საზღვრები ჩაკეტა, მაგრამ ადგილობრივი პოლიცია, თითქოს არ იცოდა ეს, უცხოელებისგან ქვეყანაში ლეგალურად ყოფნის ვადების დაცვას ითხოვდა და კანონდამრღვევებს დაჯარიმებითა და დეპორტაციით ემუქრებოდა. მიუხედავად მცდელობისა, მან ხელისუფლებასთან საკითხის მოგვარება ვერ მოახერხა.
საბოლოოდ, როდესაც 1 ივლისს საზღვრები გაიხსნა, კობა მაინც დააჯარიმეს საზღვარზე 600 ევროთი, მიუხედავად იმისა, რომ შეეცადა სიტუაცია აეხსნა მესაზღვრეებისთვის და უშედეგოდ ცდილობდა საქართველოს საკონსულოსთან დაკავშირებას.
ჯარიმის გადახდა საკუთარ თავზე სიძემ აიღო, მაგრამ კობა ამ ვალის დაბრუნებას გეგმავს.
„ბოლოს და ბოლოს, დავბრუნდი სახლში, ჯანმრთელი და უვნებელი! ეს ჩემი პირველი მოგზაურობა იყო ევროპაში. ხანდახან მგონია, რომ არ ღირდა ამდენი ხნით მეუღლისა და ბავშვების დატოვება ბუნდოვანი პერსპექტივისა და სარისკო გეგმების გამო. მაგრამ ზოგჯერ მაინც ვფიქრობ, რომ ღირს კიდევ ერთხელ ვცადო ბედი ბავშვების მომავლის გულისთვის…“, – ამბობს კობა, რომელიც ჯერ უმუშევარია საქართველოში.
ლაშა: მთავარია არა მუშაობა, არამედ ოჯახის გაერთიანება
პანდემიის დაწყებისას, ლაშა გუნავა (სახელი შეცვლილია) უკვე სამი წელი ცხოვრობდა იტალიის ქალაქ ბარიში და მუშაობდა მშენებლობაზე. მან ადაპტირება მოასწრო, მიიღო სამუშაო ვიზა, იტალიაში ოჯახის გადაყვანა და ჯერჯერობით სამშობლოში დაბრუნებას არ გეგმავდა.
მიმდინარე წლის თებერვალში, მას პირველად მოუწია დიდი ხნით საქართველოში ჩამოსვლა – მამის მონახულება, რომელსაც რთული ოპერაცია ელოდა. სამშობლოში მოგზაურობა კორონავირუსის აფეთქებას დაემთხვა და საზღვრები ჩაიკეტა.
„თავიდან იმედი მქონდა, რომ ორ-სამ კვირაში ყველაფერი დასრულდებოდა და უპრობლემოდ დავუბრუნდებოდი ოჯახსა და სამუშაოს. ვერ წარმოვიდგენდი, რომ უცებ მთელი მსოფლიო გაჩერდებოდა. სიტყვებით ვერ გადმოვცემ, რას ვგრძნობდი, როდესაც მივხვდი, რომ საქმე სერიოზულადაა და ჩემი ცოლ-შვილის ნახვას ვერ შევძლებდი, რომლებიც დიდი ხნით მარტოები დარჩნენ უცხო ქვეყანაში“.
მცირე თანხა, რომელიც იტალიაში სამი წლის განმავლობაში მოაგროვეს, ოჯახს ორ თვეზე ცოტა ნაკლებ ხანს ეყო. ლაშამ ასევე ბევრი დახარჯა მამის მკურნალობაზე.
„სამსახური (იტალიაში) დავკარგე. იქ ვინ დამელოდებოდა? მაგრამ ეს არ მანაღვლებს. ყველაზე მეტად ვნერვიულობ ცოლ-შვილზე. ელემენტარული სალაპარაკო ენაც კი არ იციან. მათზე ვერავინ იზრუნებს. აქ (საქართველოში), ისედაც ყველას უჭირს, რომ ვინმესგან გზის ფული მესესხა. ახლა კიდევ ბილეთები ისე გაძვირდა! სავარაუდოდ, საქართველოში, დროებითი სამუშაოს მოძებნა მომიწევს, რომ გზის ფული დავაგროვო და ცოლ-შვილს აქედან დავეხმარო“, – გვიყვება ლაშა.
იაფფასიანი ავიაკომპანიებისთვის საქართველოს ცა ჩაკეტილი რჩება. ბილეთის ფასები კი ჩარტერულ რეისებზე, ასევე, მცირერიცხოვან რეგულარულ რეისებზე გერმანიაში, საფრანგეთსა და ბალტიისპირეთში, რომელზეც ხელისუფლებამ უფლება გასცა, ძალიან გაიზარდა. ერთი გზა ისინი 500 ევრო და მეტი ღირს.
ლევანი: COVID-19, როგორც ახალი შესაძლებლობა
ლევან სიმონიშვილის ცხოვრება, რომელიც ესპანეთში შეფ-მზარეულად მუშაობდა, ასევე ძალიან შეიცვალა პანდემიის გამო – მან ახალი საქმე მოძებნა და დღეს შორს მიმავალი გეგმები აქვს.
მრავალი წლის განმავლობაში, ის შეფ-მზარეული იყო ბარსელონაში, ერთ-ერთ წარმატებულ ქართულ რესტორანში. ინფექციის გავრცელების გამო, ლევანი დროებით უმუშევარი დარჩა.
მან თავისუფალი დრო იმ მეგობრებისა და ნაცნობების დასახმარებლად გამოიყენა, რომლებიც ასევე უმუშევრები დარჩნენ და ახლა სახლისკენ დასაბრუნებელ გზებს ეძებდნენ. ის საათობით იჯდა კომპიუტერთან და უყურებდა რეისების განრიგს, უკავშირდებოდა საქართველოს საკონსულოებს ესპანეთში, იტალიაში, საბერძნეთსა და გერმანიაში.
„მიუხედავად იმისა, რომ იტალიიდან საქართველოში 7 სპეციალური ავიარეისი შესრულდა (პანდემიის დაწყებიდან), ვერც ერთმა ჩემმა მეგობარმა ბილეთის ყიდვა ვერ მოახერხა“, – გვიყვება ლევანი.
მისი თქმით, რეისებზე ცოტა ადგილი იყო, რადგან საკონსულო პრიორიტეტს ანიჭებდა გარკვეული კატეგორიის მგზავრებს – თავშესაფრებში განთავსებულებს, ორსულებს, ხანდაზმულებსა და ბავშვებს – მათ პირველ რიგში შეეძლოთ ბილეთის ყიდვა. და მხოლოდ დანარჩენი ერგებოდათ სხვებს.
„ამ პატარა დროის განმავლობაში, იმდენი სასოწარკვეთილი და პანიკაში მყოფი ქართველი ვნახე, რომ იდეა თავისით მომივიდა – Facebook-ზე ჯგუფი გავხსენი, სახელწოდებით „დაბრუნება საქართველოში“, სადაც ვავრცელებდი ინფორმაციას საიმედო ავიარეისებთან დაკავშირებით. ჯგუფის წევრების რაოდენობა ძალიან სწრაფად იზრდებოდა. დღეს ჩვენ ექვსი ათასი ვართ და არ ვიშურებ დროსა და ენერგიას, რათა უზრუნველვყო ჩვენი ემიგრანტების უფასო დახმარება“.
ლევანმა უკვე მოუძებნა გამოყენება დაგროვილ გამოცდილებას – ოფიციალურად დაარეგისტრირა ტურისტული კომპანია Green Aviation და გეგმავს საინტერესო ტურებს ევროპელი ტურისტებისთვის საქართველოში, როდესაც, ბოლოს და ბოლოს, პანდემია დამთავრდება.
ამავდროულად, ის და მისი გუნდი ქართველი ემიგრანტების ასოციაციის შექმნას გეგმავს, რათა საზღვარგარეთ მცხოვრებ საქართველოს მოქალაქეებს დაეხმარონ.
„პანდემიამ რადიკალურად შეცვალა ჩემი ყოველდღიური ცხოვრება და სამომავლო გეგმები. მიმაჩნია, რომ ბევრი სასარგებლოს გაკეთებას შევძლებ“, – ამტკიცებს ლევანი.
საგარეო საქმეთა სამინისტრო: „განსაკუთრებულ რეჟიმში ვმუშაობდით“
საქართველოს ხელისუფლების ოფიციალური პოზიცია საგრძნობლად განსხვავდება იმ შთაბეჭდილებებისგან, რომელიც ამ მასალის გმირებმა გაგვიზიარეს.
საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტროს აპარატი და საზღვარგარეთ საქართველოს წარმომადგენლობები ვირუსის გავრცელების დაწყებისთანავე, მუშაობის განსაკუთრებულ რეჟიმზე გადავიდნენ, ასეთი კომენტარი გააკეთეს JAMnews-თან საგარეო საქმეთა სამინისტროში.
უწყებაში დააზუსტეს, რომ თავიდანვე განსაზღვრეს ორი მთავარი მიზანი: ადგილებზე საქართველოს მოქალაქეებზე ზრუნვა და მოქალაქეების ეტაპობრივი უსაფრთხო დაბრუნება საქართველოში.
კერძოდ, საქართველოს მოქალაქეებს, რომლებსაც საცხოვრებელი ესაჭიროებოდათ, მისცეს თავშესაფარი საელჩოს ხარჯზე, მოხდა მათი პროდუქტითა და მედიკამენტებით მომარაგების ორგანიზება. სულ, ასე, დახმარება 23 296 მოქალაქეს აღმოუჩინეს. ამას გარდა, მიგრანტებისთვის ისეთი დახმარების ორგანიზება მოხერხდა, როგორიც ქართველი ექიმების ონლაინკონსულტაციებია.
როგორც სამინისტროში ამტკიცებენ, საკონსულოების სატელეფონო „ცხელი ხაზი“ დღე-ღამეში 24 საათის განმავლობაში მუშაობდა, Facebook-ზე საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტროს გვერდზე კი 1 მარტიდან 25 მაისამდე მიიღეს და პასუხი გასცეს 4 930 პირად შეტყობინებას.
რაც შეეხება სპეცრეისებზე ბილეთების შეძენასთან დაკავშირებულ პრობლემას, საგარეო საქმეთა სამინისტროში განმარტეს, რომ პრიორიტეტით სარგებლობდა მიგრანტთა რამდენიმე ჯგუფი: შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირები და ავადმყოფები, არასრულწლოვნები, ორსულები, ხანდაზმულები და სტუდენტები, რომლებიც სტიპენდიის გარეშე დარჩნენ.
18 ივლისის მონაცემებით, საქართველოში დაბრუნდა, დაახლოებით, 24 ათასი ადამიანი. მათგან 12 720 – სახელმწიფოს მხარდაჭერით.
კრიზისი მცირდება?
ეროვნული ბანკის სტატისტიკის თანახმად, უკვე 2020 წლის მაისიდან მოყოლებული, საქართველოში ფინანსურმა გზავნილებმა კვლავ მატება დაიწყო. ივლისში კი 22 პროცენტით გადააჭარბა გასული წლის იმავე პერიოდის მაჩვენებლებს.
იმ ქვეყნებს შორის, სადაც ტრადიციულად მიდიან ხოლმე საქართველოდან სამუშაოდ, განსაკუთრებით გაიზარდა ფულადი გზავნილები გერმანიიდან (60 პროცენტი), აშშ-დან (40 პროცენტი) და იტალიიდან (35 პროცენტი). თუმცა, ზოგიერთი ქვეყნიდან გზავნილები შემცირდა. კერძოდ, პოლონეთიდან გამოგზავნილი ფულის მოცულობა შემცირდა 11.64 პროცენტით, კვიპროსიდან – 7.36 პროცენტით.
ზვიად ხორგუაშვილი ფულადი გზავნილების ზრდის ტენდენციას განმარტავს იმ ქვეყნების ეკონომიკების ზრდითა და აღდგენის პროცესით, საიდანაც ისინი მოდის.
„ამას გარდა, პანდემიის პირობებში, მსოფლიოს სხვა ქვეყნებში მოქმედებს უფრო ლიბერალური წესები, ვიდრე საქართველოში. როგორც ჩანს, ჩვენი ემიგრანტების მნიშვნელოვან ნაწილს არ შეუწყვეტია მუშაობა ან მხოლოდ დროებით შეწყვიტა. ეს ეხება, კერძოდ, საბერძნეთს“.
რაც შეეხება ქვეყნებს, საიდანაც შემცირდა გზავნილები, ეს კონკრეტული მაჩვენებლები იხსნება კონკრეტული მიზეზებით. ან ამ ქვეყნებიდან ბევრი მიგრანტი დაბრუნდა საქართველოში, ან იქიდან სხვა ქვეყნებში გადავიდნენ, განმარტავს ხორგუაშვილი.
