საბაჟო გადასახადები ირანული მანქანებისთვის: რა ხდება სომხეთისა და აზერბაიჯანის საზღვარზე
აზერბაიჯანმა პოლიციისა და საბაჟო პოსტები განათავსა სომხურ ქალაქებს, გორისსა და კაპანს შორის არსებულ გზაზე. აქ არის ავტომაგისტრალის მონაკვეთები, რომელიც ყარაბაღის მეორე ომის შემდეგ აზერბაიჯანის კონტროლქვეშ გადავიდა.
აზერბაიჯანული მხარის მიერ გავრცელებული ოფიციალური ინფორმაციის თანახმად, საბაჟო პუნქტები იმის გამო გაჩნდა, რომ „გამოვლინდა ირანული სატვირთო ავტომობილების ყარაბაღის იმ ნაწილში შესვლის არაერთი ფაქტი, რომელსაც რუსი სამშვიდობოები აკონტროლებენ“.
აზერბაიჯანული საბაჟო პუნქტები ირანელი მძღოლებისგან გადასახადს იღებენ.
სომხეთში შეშფოთებულები არიან როგორც გორისი-კაპანის ავტომაგისტრალის აზერბაიჯანის მიერ კონტროლირებად ეივაზლის მონაკვეთზე (სომხურ სოფელ ვოროტანის მახლობლად) პოლიციისა და საბაჟო პუნქტების გამოჩენით, ისე მათ მიერ ირანელი მძღოლებისგან გავლის სანაცვლოდ თანხის გადახდის მოთხოვნით.
სომხური ოპოზიცია ქვეყნის ხელისუფლებისგან სწრაფ და ქმედით ნაბიჯებს ითხოვს, რადგან მიაჩნია, რომ ეს სიტუაცია კითხვებს აჩენს, რომელიც არა მხოლოდ უსაფრთხოების საკითხებს ეხება. ოპოზიციონერები ასევე მიუთითებენ შესაძლო ეკონომიკურ შედეგებზე სომხეთისთვის და იხსენებენ, რომ ქვეყნის ტვირთბრუნვის 40% ირანის გავლით ხორციელდება.
ინფორმაცია ორივე მხრიდან – ოფიციალური განცხადებები, ასევე, ექსპერტული მოსაზრება სომხეთიდან.
ინფორმაცია აზერბაიჯანიდან
ოფიციალური ნოტა ირანს
2021 წლის 11 აგვისტოს, ბაქოში ირანის ელჩი სეიდ აბას მუსავი აზერბაიჯანის საგარეო საქმეთა სამინისტროში მიიწვიეს, სადაც საპროტესტო ნოტა გადასცეს. დოკუმენტში საუბარი იყო ირანული სატვირთო ავტომობილების ყარაბაღის იმ ნაწილში უკანონო გადაზიდვების შესახებ, რომელსაც 2020 წლის 10 ნოემბრის სამმხრივი განცხადების თანახმად, რუსი სამშვიდობოები აკონტროლებენ.
„ნოტაში გამოთქმულია ჩვენი უკმაყოფილება ოფიციალური ბაქოს ნებართვის გარეშე, აზერბაიჯანის ყარაბაღის რეგიონში, მეგობრული, ირანის ისლამური რესპუბლიკის მოქალაქეების კუთვნილი სხვადასხვა ტიპის ავტომობილების მუდმივი შესვლის გამო. ჩვენი უკმაყოფილება, რომელიც ცოტა ხნის წინ სიტყვიერად გადაეცა ირანულ მხარეს, კვლავ წამოიჭრა ელჩის წინაშე შეხვედრის მიმდინარეობისას“, – ნათქვამი იყო აზერბაიჯანის საგარეო საქმეთა სამინისტროს განცხადებაში.
რა მოხდა შემდეგ?
აზერბაიჯანის ხელისუფლებასთან დაახლოებულ საინფორმაციო პორტალ caliber.az-ზე, 2021 წლის 11 სექტემბერს გამოქვეყნდა მასალა, რომელშიც ირანიდან ყარაბაღში ტვირთების შესვლის გაგრძელების დამადასტურებელი ფაქტები იყო მოყვანილი.
მასალაში აღნიშნულია, რომ „11 აგვისტოდან 10 სექტემბრამდე პერიოდში, ხანქენდიში (სომხური მხარე ამ ქალაქს სტეპანაკერტს უწოდებს) სხვადასხვა დანიშნულების 58 სატვირთო ავტომობილი შევიდა, კერძოდ, საწვავი და საპოხი მასალით, 55 მათგანი მოგვიანებით უკან გამოვიდა.
ასევე, ჩვენ მიერ მიღებული ინფორმაციით, ირანელები და სომხები სხვადასხვა ხრიკს მიმართავენ. ასე, მაგალითად, რუსი სამშვიდობოების დროებითი პასუხისმგებლობის ზონასთან მიახლოებისას, ირანულ სატვირთო ავტომობილებზე სომხურ სარეგისტრაციო ნომრებს აყენებენ, რათა ხანქენდისკენ გაგზავნილი ირანული სატვირთოების ზუსტი რაოდენობა დამალონ. მათ ეჩვენებათ, რომ ამ ცრუ მანევრის დახმარებით, ვინმეს მოტყუებას შეძლებენ. მაგრამ ირანელები იმაში შეცდნენ, რომ ეს ნომრები მეორდება, სატვირთოდან სატვირთოზე მოგზაურობს და ჩვენ ამის კონკრეტული ფოტომტკიცებულებები გვაქვს“.
აზერბაიჯანულმა მხარემ განაცხადა, რომ კონტროლქვეშ აქვს ლაჩინის დერეფანი, რომელიც სომხეთს ხანქენდისთან აკავშირებს და დამონტაჟებულია ვიდეოდაკვირვების კამერები.
აზერბაიჯანის ხელისუფლების ოფიციალური განცხადება
იმავე დღეს, 11 სექტემბერს, აზერბაიჯანის შინაგან საქმეთა სამინისტრომ ოფიციალურად განაცხადა აზერბაიჯანის კონტროლქვეშ არსებულ ტერიტორიაზე, გორისი-კაპანის გზის მონაკვეთზე, საკონტროლო-გამშვები პუნქტის განთავსების შესახებ.
„შინაგან საქმეთა ორგანოების თანამშრომლები ღირსეულად ასრულებენ საკუთარ სამსახურებრივ მოვალეობას ოკუპაციისგან გათავისუფლებული ყველა ქალაქისა და რაიონის ტერიტორიაზე.
სამსახურის უფრო ეფექტიანი ორგანიზებისთვის, შესაბამის ადგილებში ეწყობა პოლიციის პოსტები“, – აღნიშნა უწყების ოფიციალურმა წარმომადგენელმა.
ერთი დღის შემდეგ, 12 სექტემბერს, აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრომ რუსეთის თავდაცვის უწყებასა და სამშვიდობო ძალების ხელმძღვანელობას გაუგზავნა წერილი სხვა ქვეყნების მფლობელობაში მყოფი სატრანსპორტო საშუალებების უკანონო გადაადგილების შესახებ აზერბაიჯანის იმ ტერიტორიაზე, სადაც დროებით განთავსებული არიან რუსეთის ფედერაციის სამშვიდობო ძალები.
„ასეთი შემთხვევები ეწინააღმდეგება ყარაბაღის შესახებ სამმხრივ განცხადებას და რეკომენდებულია, შეწყდეს. სხვა ქვეყნების იურიდიულ და ფიზიკურ პირებს, ასევე, მათ სატრანსპორტო საშუალებებს არ შეუძლიათ ბაქოს თანხმობის გარეშე აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე შესვლა, რადგან ეს ქვეყნის კანონის დარღვევას წარმოადგენს“, – ნათქვამია აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტროს ოფიციალურ წერილში.
უკვე 13 სექტემბერს, აზერბაიჯანის სახელმწიფო საბაჟო კომიტეტმა კომენტარი გააკეთა საგზაო გადასახადებისა და სხვა საბაჟო გადასახადების დაწესების ფაქტზე იმ სატრანსპორტო საშუალებებისთვის, რომლებიც ქვეყნის ტერიტორიის გავლით გადიან:
„უცხო სახელმწიფოების ავტოსატრანსპორტო საშუალებები, რომლებიც ქვეყნის ტერიტორიაზე შესვლისა და გასვლისას საგზაო გადასახადების დაკისრებას ექვემდებარებიან, წარმოადგენენ საგზაო გადასახადის დაბეგვრის ობიექტებს. სატრანსპორტო საშუალებები იბეგრებიან საგზაო გადასახადებით, ასევე სახელმწიფო ბაჟით ნებართვისთვის მისაღებად, რომელიც არეგულირებს აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე საერთაშორისო საავტომობილო გადაზიდვებს.
დღეს საბაჟო ორგანოები უზრუნველყოფენ ამ მიმართულებით საკანონმდებლო დებულებების აღსრულებას ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე“.
ინფორმაცია სომხეთიდან
10 სექტემბერს, სოციალურ ქსელებში გამოჩნდა ფოტოსურათები, რომლებზეც ჩანდა, რომ აზერბაიჯანმა პოლიციის პოსტი მოაწყო სიუნიქის პროვინციის სოფელ ვოროტანის მახლობლად.
და მხოლოდ ორი დღის შემდეგ, 12 სექტემბერს, სომხეთის ეროვნული უსაფრთხოების სამსახური გამოვიდა განცხადებით და აღნიშნა, რომ აზერბაიჯანის პოლიცია აჩერებს ირანული ნომრების მქონე სატვირთო ავტომობილებს სოფელ ვორატანთან, ამოწმებს მძღოლების საბუთებსა და ტვირთს.
ასევე, ითქვა, რომ ეროვნული უსაფრთხოების სამსახურის მესაზღვრეები და რუსეთის სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური ერთობლივად მუშაობენ სიტუაციის დასარეგულირებლად. ამის შემდეგ, არანაირი ოფიციალური ინფორმაცია აღარ გავრცელებულა.
13 სექტემბერს, ოპოზიციონერმა დეპუტატებმა პარლამენტში წამოჭრეს კითხვა იმის შესახებ, რომ აზერბაიჯანელი მესაზღვრეები ირანული სატვირთო ავტომობილების მძღოლებისგან საბაჟო გადასახადს მხოლოდ იმიტომ იღებენ, რომ მათ გზის გაგრძელების უფლება მისცენ.
ისინი ამ საკითხის პარლამენტში განხილვის ინიციატივით გამოვიდნენ. მმართველმა პარტიამ ამაზე უარი არ თქვა, მაგრამ ჯერჯერობით არ გადაწყვეტილა განხილვის ფორმატი და არც თარიღი დანიშნულა.
ჟურნალისტებთან საუბრისას ოპოზიციური ბლოკის „აიასტანის“ (სომხეთი) დეპუტატმა ვაგე აკოფიანმა განაცხადა, რომ ვორატანის ირგვლივ არსებულ ვითარებას შეიძლება სომხეთისთვის ეკონომიკური შედეგები ჰქონდეს:
„დიახ, ეს მეორე საკითხია უსაფრთხოების შემდეგ, მაგრამ არანაკლებ მნიშვნელოვანი. როგორც იცით, ჩვენი ტვირთბრუნვის 40%-ზე მეტი ირანზე გადის – და შეიძლება ეს საფრთხის წინაშე აღმოჩნდეს“.
ამასობაში, მმართველი პარტიის, „სამოქალაქო შეთანხმების“ დეპუტატმა, ბაბკენ ტუნიანმა ჟურნალისტებს განუცხადა, რომ სიტუაციის დროულად მოგვარებას იმედოვნებს:
„ვერავინ უარყოფს იმ ფაქტს, რომ აზერბაიჯანის მხრიდან ირანული სატვირთო ავტომობილების შემოწმება და სახელმწიფო გადასახადის მოთხოვნა – სერიოზული პრობლემაა. ეს დაბრკოლება სავსეა დისკომფორტით, გაურკვევლობითა და რისკებით“.
ტუნიანს ასევე მიაჩნია, რომ ამის შედეგი შეიძლება იყოს სომხეთის ტერიტორიის გავლით ტვირთის გადატანაზე უარის თქმა.
ექსპერტის მოსაზრება
პოლიტიკური მიმომხილველი, ცენტრ „ანი“-ს კოორდინატორი, ტატულ აკოფიანი რადიო „თავისუფლებასთან“ ინტერვიუში ამბობს, რომ სიტუაცია ახალი არ არის. აზერბაიჯანი რეგულარულად გამოთქვამდა პროტესტს ირანული სატვირთო ავტომობილების მთიან ყარაბაღში შესვლასთან დაკავშირებით:
„ეს ნაბიჯი მიმართულია არა ირანის, არამედ სომხეთის წინააღმდეგ. თუკი ირანული ავტომობილები არ შევლენ სომხეთსა და მთიან ყარაბაღში, პირველ რიგში, ჩვენ დავზარალდებით იმის გათვალისწინებით, რომ ირანისთვის პატარა ბაზარი ვართ“.
ექსპერტის აზრით, აზერბაიჯანი თავისი ქმედებებით ასევე ცდილობს მთიან ყარაბაღში რუსული სამშვიდობო მისიის დისკრედიტირებას:
„აზერბაიჯანი „კბილებს გვიჩვენებს“, დრო გამოაჩენს, რა შეუძლია მას. […] ვფიქრობ, რომ აზერბაიჯანი ამაზე არ გაჩერდება. დაამონტაჟებს საკონტროლო-გამშვებ პუნქტებს, სათითაოდ შეამოწმებს ყველა ავტომობილს. არ გამოვრიცხავ, რომ ვიღაც ტყვედაც აიყვანონ, ჩათვალონ, რომ ამ ადამიანმა გარკვეული ქმედებები განახორციელა აზერბაიჯანის წინააღმდეგ რომელიღაც წლებში“.
ტატულ აკოფიანს მიაჩნია, რომ აზერბაიჯანი ცდილობს ზეწოლა მოახდინოს სომხეთზე, დააშინოს, რათა მოიპოვოს, როგორც მინიმუმ, ნახიჩევანთან, თავის ექსკლავთან დამაკავშირებელი დერეფანი:
„რა თქმა უნდა, მათ სურთ მიიღონ სიუნიქი [სომხეთის სამხრეთი ოლქი, რომელიც აზერბაიჯანს ესაზღვრება], მაგრამ არსებობს წითელი ხაზები, რომლებსაც სანამ გადაკვეთდეს, აზერბაიჯანმა ათასჯერ უნდა აწონ-დაწონოს, და არის ფაქტორები, რომლებიც მოცემულ მომენტში აზერბაიჯანს ამ მიმართულებით ფიქრის საშუალებას არ აძლევს“.
