როგორ იბრძვის ლგბტქ თემი საკუთარი უფლებებისთვის საქართველოში და რას მიაღწია?

როგორ იბრძვის ლგბტქ თემი საკუთარი უფლებებისთვის და რას მიაღწია ბოლო წლებში?

პირველად, 17 მაისი – ჰომოფობიასა და ტრანსფობიასთან ბრძოლის საერთაშორისო დღე, თბილისში 2011 წელს აღინიშნა.

ეს იყო ჩუმი, ყველასათვის შეუმჩნეველი ღონისძიება – მაშინ ლგბტქ თემის მცირე ჯგუფმა მტკვარში სანთლები გაუშვა. ეს სიმბოლური აქტი იმ ადამიანებს მიეძღვნა, რომლებსაც სიცოცხლედ დაუჯდათ ჰომოფობიის წინააღმდეგ ბრძოლა.

„ვფიქრობდით, რომ მხოლოდ ათამდე ადამიანი მოგროვდებოდა, თუმცა, 50-მდე შევიკრიბეთ. ზოგი იქ გავიცანი. ამ დღეს დავინახე, რომ თემს გარეთ გამოსვლა უნდოდა“, – ამბობს ლგბტქ აქტივისტი ნიკოლო ღვინიაშვილი, რომელიც სანთლების აქციის ერთ-ერთი ორგანიზატორი იყო.

იგი ამბობს, რომ ქართველი ქვიარ აქტივისტებისთვის მხოლოდ 2011 წლის 17 მაისი გამოდგა მშვიდობიანი. შემდგომ წლებში ვითარება შეიცვალა.

______________________________________________________________________________

● ქართველი ტრანსგენდერი: “არასოდეს ვიცი, სახლში ცოცხალი დავბრუნდები თუ არა”

● ცხოვრება სიძულვილის გარემოში. რას ჰყვებიან ლგბტ ადამიანების მშობლები

• ეკლესია, რომელმაც ტრანსგენდერი ადამიანები შეიფარა. ვიდეო

● დასავლეთი თუ რუსეთი? საით მიჰყავს ქვეყანა ქართულ ეკლესიას

______________________________________________________________________________

ყველაზე მძიმე 2013 წლის 17 მაისი გამოდგა. ამ დღეს ლგბტქ აქტივისტები პარლამენტთან მისვლას და ჰომოფობიის წინააღმდეგ დღის აღნიშვნას ყოველგვარი პომპეზურობის გარეშე აპირებდნენ. თუმცა ლგბტქ თემის და მათი მხარდამჭერების მცირერიცხოვან ჯგუფს თავს ათიათასობით ჰომოფობიურად განწყობილი ადამიანი დაესხა.

აგრესიულ ჯგუფებს, რომლებიც ქვებს, ხისა და რკინის საგნებს ისროდნენ, სამღვდელოების წარმომადგენლები ედგნენ სათავეში.

ერთ-ერთ მღვდელს ხელში ხის დიდი სკამი, “ტაბურეტკა” ეჭირა და იმას ურტყამდა ლგბტქ აქციის მონაწილეებს.

მას შემდეგ მღვდელი “ტაბურეტკით” კონკრეტულად დღის და ზოგადად, ქართველი ჰომოფობების სახედ და სიმბოლოდ იქცა:

ლგბტქ აქტივისტები მაშინ პოლიციამ ავტობუსებში ჩასვა, რომ ადგილიდან გაეყვანა, თუმცა გავეშებული ადამიანები ავტობუსებსაც ესროდნენ ქვებს.

რამდენიმე ათეულმა ადამიანმა ფიზიკური დაზიანება მიიღო.

„17 მაისის გახსენებისას პირველი ორმეტრიანი ბიჭი მახსენდება, რომელიც შიშისგან ერთადგილიანი სკამის ქვეშ ემბრიონივით იყო მოკუნტული. დღემდე მიკვრის როგორ მოახერხა იქ მოთავსება“, – ამბობს ნიკოლო ღვინიაშვილი.

„2013 წლის 17 მაისი მნიშვნელოვანი დღე იყო. იმ დღეს რაღაცებს სახელები დაერქვა. დავინახეთ რა მასშტაბის იყო სიძულვილი ჩვენ მიმართ. ზედაპირზე ამოვიდა ყველაფერი, რაც მანამდე ასეთი ხილული არ ყოფილა“, – ამბობს ლგბტქ აქტივისტი, “თბილისი პრაიდის” ორგანიზატორი გიორგი თაბაგარი.

მომდევნო, 2014 წელს, ჰომოფობიისა და ტრანსფობიის დღის აღნიშვნაზე უარი თავად ლგბტქ ადამიანებმა თქვეს უსაფრთხოების მიზნით.

პრეცედენტიც ცუდი იყო შექმნილი – 2013 წლის ძალადობის გამო არავინ დასჯილა, ამიტომ ლგბტქ აქტივისტები თვლიდნენ, რომ ხელისუფლებამ დაუსჯელობით ძალადობა წაახალისა, რაც იმას ნიშნავდა, რომ ჰომოფობიური ჯგუფები ისევ იძალადებდნენ.

2014 წელს საპატრიარქომ ქვიარ თემისთვის უმნიშვნელოვანესი თარიღი – 17 მაისი ახალი მნიშვნელობით დატვირთა – ის ოჯახის სიწმინდის დღედ გამოაცხადა და პირობა დადო, რომ ქვეყანას „უზნეობის დაკანონებისგან“ დაიცავდა. 

______________________________________________________________________________

● ბაიკერები, მღვდლები, “ქართული მარში” – თბილისში ჰომოფობიასთან ბრძოლის დღის ნაცვლად ოჯახის სიწმინდის დღე აღინიშნა

● თბილისში ლგბტ აქტივისტები აღლუმისთვის ემზადებიან. ნეონაცისტები კი, მის ჩასაშლელად

● საქართველოში უმცირესობებს პროტესტის უფლება არ აქვთ – ასე ფიქრობს გამოკითხულთა 43 პროცენტი

● როგორ არ უყვართ ქართველებს გეები და უყვართ პუტინი – უკრაინელი ჟურნალისტების დაკვირვებები თბილისში

______________________________________________________________________________

ამგვარად, ეკლესია შეეცადა 17 მაისი ქვიარ თემისთვის “წაერთმია” და ამ დღეს საჯარო სივრცე მთლიანად თავად დაეკავებინა.

ასეც ხდება – მას შემდეგ ყოველ 17 მაისს ეკლესია პომპეზურად აღნიშნავს ოჯახის სიწმინდის დღეს. თბილისში და საქართველოს სხვა ქალაქებში ეწყობა მსვლელობები ჯვრებით, რომლებშიც ოჯახები მონაწილეობენ, მათ შორის ბავშვებიც.

ქვიარ თემმა 17 მაისის აღნიშვნით საჯარო სივრცისთვის ბრძოლა მაინც განაგრძო. თუმცა, ამ დღის აღნიშვნას მრავალრიცხოვანი ძალადობრივი ჯგუფების კონტრაქცია ყოველთვის თან ახლავს. მათგან პოლიცია აქტივისტებს სრულად 10 წლის შემდეგაც ვერ იცავს. 

კანონები არის, მაგრამ პრაქტიკაში არ მუშაობს

ლგბტქ აქტივისტები აღნიშნავენ, რომ ერთ-ერთი მთავარი პრობლემა არის ის, რომ კანონები, რომლებმაც ლგბტქ ადამიანები დისკრიმინაციისა და ძალადობისგან უნდა დაიცვას, პრაქტიკაში არ მოქმედებს.

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსში სიძულვილით მოტივირებულ დანაშაულთან დაკავშირებით ჩანაწერი ჯერ კიდევ 2012 წელს გაჩნდა. ეს ნიშნავდა, რომ სექსუალური ორიენტაციის, გენდერული იდენტობისა თუ სხვა ნიშნის საფუძველზე ჩადენილი დანაშაულისთვის ბრალი უნდა დამძიმებულიყო.   

„თუმცა, 2017 წლამდე ჩვენ არ გვქონია ერთი საქმეც კი, სადაც ეს ნორმა გამოყენებული იქნებოდა. სამართლებრივი ისტორიიდან, სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულების უდიდესი სპექტრი გაქრა“, – ამბობს სოციალური თანასწორობის ცენტრის იურისტი ლიკა ჯალაღანია. 

2014 წელს საქართველოს მთავრობამ ანტიდისკრიმინაციული კანონი დაამტკიცა. ამ კანონს ადამიანები ყველა სახის დისკრიმინაციისგან, მათ შორის, სექსუალური ორიენტაციისა და გენდერული იდენტობის ნიშნით დისკრიმინაციისგან უნდა დაეცვა.

თუმცა, ამ კანონის პრაქტიკაში დანერგვასაც წლები დასჭირდა.

„კანონში აღსრულების მექანიზმები ნელ-ნელა კი გაჩნდა, მაგრამ მას ძირითადად მაინც წვრილ საქმეებზე იყენებენ. მთელი წყება შემთხვევებზე, მაგალითად, როდესაც ულტრამემარჯვენე ჯგუფები აშკარად ძალადობენ, ამაზე სამართლებრივი უწყებები თვალს ხუჭავენ,” – ამბობს ლიკა ჯალაღანია. 

კიდევ ერთი პრობლემაა ის, რომ უნდობლობის გამო პოლიციასა და პროკურატურას ლგბტქ ადამიანები იშვიათად მიმართავენ. ისიც ძირითადად მაშინ, თუ უშუალო ფიზიკური საფრთხე ემუქრებათ.

ლიკა ჯალაღანია ამბობს, რომ სახელმწიფოს არ აქვს გააზრებული ლგბტქ თემის საჭიროებები:

„სახელმწიფო არ ელაპარაკება თემს, არ იცის, რა უნდათ მათ. კანონების პრაქტიკაში გამოყენებაც ამიტომ ფერხდება. სამართლებრივ დოკუმენტებში ცვლილებები გვაქვს, მაგრამ ისინი ადამიანების რეალურ ცხოვრებას არსებითად არ შეხებია“, – გვითხრა ლიკა ჯალაღანიამ. 

ასევე, მისი თქმით, სახელმწიფოს არ აქვს ჰომოფობიური ძალადობის პრევენციის ერთიანი სტრატეგია, რომლითაც ეტაპობრივად და მასობრივად შეცვლიდა განწყობებს საზოგადოებაში და ამ გზით ლგბტქ ადამიანებს ძალადობრივ ფაქტებს ააცილებდა.

„ის მხოლოდ შედეგს ებრძვის, მიზეზის კვლევისა და მათი აღმოფხვრის გარეშე“. – ამბობს ლიკა. 

საქართველოში ლგბტქ ადამიანების გაძლიერებას მეტწილად ისევ არასამთავრობო და სათემო ორგანიზაციები ცდილობენ. ხშირად სწორედ ისინი სთავაზობენ თემის წევრებს უსაფრთხო სივრცეებს და ბაზისურ სერვისებსაც. 

„დღეს უკვე ბევრი შიდა დახმარების ქსელი არსებობს, რაც ადრე ნაკლებად იყო. ერთმანეთის დახმარება და გადარჩენა ისევ შიგნიდან ხდება. ოჯახებივით ცხოვრობენ და ოჯახებივით გააქვთ ერთმანეთი“, – ამბობს ლგბტქ აქტივისტი და მკვლევარი ნუკრი მაია ტაბიძე. 

ჰომოფობია იკლებს, მაგრამ სიღარიბე იზრდება

მიუხედავად ყველაფრისა, ცვლილებები სახეზეა, ამბობენ ქვიარ აქტივისტები.

ინფორმაციაზე და სხვადასხვა კულტურებზე მეტმა ხელმისაწვდომობამ სტიგმები და სტერეოტიპები ნელ-ნელა შეარყია. საზოგადოების ბევრი წრისთვის ლგბტქ ადამიანები მისაღები გახადა. 

„როდესაც 2017 წლის 17 მაისის კამპანიისთვის გვინდოდა ლგბტქ ადამიანების მხარდამჭერები ჩაგვეწერა, ძალიან გაგვიჭირდა მათი მოძებნა. დღეს კი მათი რაოდენობა ძალიან გაიზარდა – აღარ ერიდებიან ღიად თქვან, რომ ჩაგვრა და ძალადობა მისაღები არ არის“, – ამბობს გიორგი თაბაგარი. 

თუკი წლების წინ არანორმატიული ჩაცმისა და ქცევის გამო შეიძლებოდა ქუჩაში ვინმეს ეცემე, დღეს ამის შანსი გაცილებით ნაკლებია. მოქალაქეების თვალი უფრო შეეჩვია განსხვავებულ ადამიანებს.

თბილისში სულ უფრო მეტი ლგბტქ ბარი და კლუბი შეიქმნა ან გახდა თემის მიმართ მეგობრული.

თუმცა, როგორც დამკვირვებლები ამბობენ, ეს ცვლილებები ჯერ ვერ ცვლის ერთ მნიშვნელოვან ფაქტორს – ლგბტქ ადამიანების წინაშე მდგარ სიღარიბეს.

„თითქოს ჰომოფობიამ იკლო, ასევე იკლო ეკლესიის გავლენამაც, მაგრამ რეალურ ცხოვრებაში ბევრი არაფერი შეცვლილა“, – ამბობს გენდერის მკვლევარი ნუკრი მაია ტაბიძე. 

სოციალური სამართლიანობის ცენტრის მიერ 2021 წელს ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ ლგბტქ ჯგუფის წევრები ხშირად განიცდიან ფსიქოლოგიურ ძალადობას, გადატანილი ტრავმების გამო კი ხშირად აქვთ ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემები.

ირჩევენ დასაქმებას იქ, სადაც ნაკლებად ელიან ჩაგვრას – ასეთი ადგილები კი შეზღუდულია, ხშირად კი დაბალანაზღაურებადი.

სიღარიბის გამო ლგბტქ ადამიანებს არც სრულფასოვან განათლებაზე და ჯანდაცვის სისტემაზე მიუწვდებათ ხელი. საკუთარი ორიენტაციისა და იდენტობის გამჟღავნების გამო ოჯახებიდან გამოგდებული ადამიანები კი, უსახლკაროდ რჩებიან. 

რეგიონებში მცხოვრები ლგბტქ ადამიანებისთვის კიდევ უფრო რთული მდგომარეობაა ყველა მიმართულებით. მათი ხმა ხშირად საერთოდ არ ისმის.

ისინი ჩუმად დარჩენას არჩევენ, რადგან ცნობიერების შეცვლა რეგიონებში უფრო ნელი ტემპით მიდის და ხშირად საზოგადოებასთან ერთად მათ მიმართ ოჯახები და პოლიციაც განსაკუთრებით აგრესიულები არიან.

ვინც სიჩუმეს არღვევს, იძულებულია თბილისში ჩამოვიდეს, სადაც მას უმუშევრობა, უსახლკარობა და სიღარიბე ელის.

„თბილისში გამოქცევით თავს შველიან, რადგან ეგულებათ დიდი რესურსი, ნაკლები ჰომოფობია. ამ დროს კი ხვდებათ მძიმე პირობები. ამიტომაც ერთვებიან მძიმე სამუშაოებში და ხშირად სექსმუშაკები ხდებიან. ბევრი თემის წევრი მიდის საზღვარგარეთ. ამბობენ, რომ ჰომოფობიის გამო. კი, ნაწილობრივ ასეა, მაგრამ ყველაზე მეტად ისინი სიღარიბეს გაურბიან“, – ამბობს ლგბტქ აქტივისტი ბექა გაბადაძე. 

ლიკა ჯალაღანიას თქმით, სახელმწიფო ლგბტქ თემს მხოლოდ ერთი პრიზმიდან  უყურებს – მას მხოლოდ ძალადობისგან გათავისუფლებას და ხილვადობას სთავაზობს.

„არადა თუკი გვინდა ამ უთანასწორობის, ჰომოფობიისა და ტრანსფობიის პრობლემის აღმოფხვრა მისი კომპლექსურობაც უნდა გავითვალისწინოთ. ყველაფერი ერთმანეთზეა გადაჯაჭვული და ამ ჯაჭვში არც ერთი რგოლის გამოტოვება არ შეიძლება. სახელმწიფოს კი ასეთი ერთიანი ხედვა არ აქვს. დღეს საქართველოს მოქალაქეების დიდი ნაწილი და განსაკუთრებით ლგბტქ ჯგუფი ამ სოციალურ უსამართლობასთან მარტო არიან დარჩენილი“, – ამბობს ექსპერტი.