"დაშინების და ზეწოლის გარემო, სადაც ხმის ფარულობა ირღვეოდა" - როგორ აფასებენ ექსპერტები ეუთო/ოდირის დასკვნას
როგორ აფასებენ ექსპერტები ეუთო/ოდირის დასკვნას
20 დეკემბერს ეუთო/ოდირმა საქართველოს 26 ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნებზე საბოლოო დასკვნა გამოაქვეყნა, რომელშიც ვკითხულობთ, რომ არჩევნები შემაშფოთებელ ფონზე მიმდინარეობდა.
“ქართული ოცნების” პრემიერმინისტრი ირაკლი კობახიძე ამბობს, რომ ეუთო-ოდირი აღიარებს არჩევნებს, თუმცა ოდირის დასკვნაში მკაფიოდ წერია, რომ არჩევნების აღიარება მათი კომპეტენცია არ არის. მან ასევე მადლობა გადაუხადა ეუთო/ოდირს და აღნიშნა, რომ არჩევნები კონკურენტული იყო; ხოლო საგარეო საქმეთა მინისტრის, მაკა ბოჭორიშვილის თქმით, ეუთო/ოდირის ანგარიში იმას მოწმობს, რომ არჩევნების შედეგებთან დაკავშირებით კითხვის ნიშნების არანაირი საფუძველი არ არსებობს.
საქართველოს პრეზიდენტის, სალომე ზურაბიშვილის თქმით, “ჩვენმა პარტნიორებმა” ახალი არჩევნები უნდა მოითხოვოს.
ახალი არჩევნების დანიშვნის სრულ საფუძველს ხედავენ პოლიტიკური ჯგუფებიც, რომლებმაც ცესკოს მონაცემებით, საპარლამენტო არჩევნებზე 5%-იანი ბარიერი გადალახეს. ამის შესახებ განცხადებები გაკეთდა 21 დეკემბერს, მათ მიერ ერთობლივად ჩატარებულ ბრიფინგზე.
რას ფიქრობენ ექსპერტები
ნონა ქურდოვანიძე, “ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის” თავმჯდომარე: ” ეუთო/ოდირის საბოლოო შეფასებამ დაადასტურა ყველა ის დარღვევა, რომლის სისწორე საქართველოს მოსახლეობამ საკუთარი გამოცდილებით ყველაზე კარგად იცის და დადასტურებულია კეთილსინდისიერი ადგილობრივი მისიების, მათ შორის, საიას, შეფასებებით.
დაშინების და ზეწოლის გარემოში, სადაც ხმის ფარულობა სისტემურად ირღვეოდა, ხოლო საარჩევნო დავები არ წყდებოდა სამართლიანი პროცედურების დაცვით, ეუთო ვერ იტყოდა, რომ არჩევნები თავისუფალი და სამართლიანი იყო და არც თქვა. მიუხედავად იმისა, როგორ ეცდებიან ამ შეფასების ინტერპრეტაციას, ანგარიშის წაკითხვა ყველას შეუძლია. თარგმანიც დაიდება.
ლეგიტიმურობის შეფასება ეუთოს მანდატში არ შედის და ამას ხალხი თავად აკეთებს.”
საბა ბრაჭველი, “ღია საზოგადოების ფონდის” იურისტი: “პროპაგანდისტულ მედიას გადავხედე და ოდირის დასკვნიდან ძირითადად მხოლოდ ორი დადებითი მონაკვეთი აქვთ ამოღებული – არჩევნების ტექნიკური გამართულობა (ბიულეტენები რომ არ გაუთავდათ, აპარატები რომ მუშაობდა, ეტც.) და ის, რომ არჩევნები “კონკურენტულად” შეფასდა.
ეს არჩევნები კონკურენტული ნამდვილად იყო, რადგან მასში ერთზე მეტი პარტია/კანდიდატი მონაწილეობდა. უბრალოდ, არჩევნების საზომი მისი თავისუფალ და თანასწორ გარემოში ჩატარებაა და არა “კონკურენტულობა”, თორემ არაკონკურენტულად ამ საუკუნეში არჩევნები მხოლოდ ამ ქვეყნებში შეფასდა:
თურქმენეთი (2007, 2012, 2017)
უზბეკეთი (2007, 2015)
რუანდა (2010, 2017)
ეგვიპტე (2018)
ბელარუსი (2006, 2010, 2015)
გაბონი (2009)
კამერუნი (2011)
ჩადი (2006, 2011)
ყაზახეთი (2015)
სირია (2007, 2012, 2016)
ჩრ. კორეა, ჩინეთი, ვიეტნამი, ლაოსი (აქ ოპოზიციური კანდიდატის დაყენება საერთოდ შეუძლებელია, ხოლო ზედა ქვეყნებში ოპოზიცია ან დააკავეს, ან გააქციეს, ან – რეგისტრაციის საშუალებაც არ მისცეს).
ოდირს ტერმინ “არაკონკურენტულით” აზერბაიჯანის ბოლო არჩევნებიც კი არ შეუფასებია, სადაც ალიევის კონკურენცია მხოლოდ ფორმალური იყო (ოდირმა განაცხადა, რომ არჩევნებს “აკლდა რეალური პოლიტიკური ალტერნატივები”/”lacked genuine political opposition”). თუმცა, ჩვენს ქვეყანაში, სადაც ‘პრეზიდენტი’ ერთი კვირის წინ, ერთხმად, 100% ხმების რაოდენობით და მართლა უკონკურენტოდ აგვირჩიეს, შეიძლება ტერმინ “კონკურენტულის” დანახვა ვიღაცებისთვის მართლა საკმარისი იყოს, ხოლო თავისუფლება, თანასწორობა და სამართლიანობა სულაც აღარ ადარდებდეს.”
ნინო დოლიძე, “სამართლიანი არჩევნების” აღმასრულებელი დირექტორი: “სრულად გავეცანი ეუთო/ოდირის 53 გვერდიან ანგარიშს, რომელიც არის ძალიან კრიტიკული. ჩემი აზრით, ორი რამ არის მნიშვნელოვანი:
კონტექსტი – ეუთო/ოდირმა გაითვალისწინა, რომ არჩევნების შეფასების საბოლოო ანგარიში შესაძლოა ყოფილიყო ინტერპრეტაციის საგანი არჩევნების აღიარებასთან დაკავშირებით. სწორედ ამიტომ, თავადვე აღნიშნა პრეს-რელიზში, რომ მისი მანდატი არ არის არჩევნების აღიარება/არ აღიარება, არამედ არჩევნების შეფასება საერთაშორისო სტანდარტებთან და ეუთოს ვალდებულებებთან მიმართებაში. ამით თავიდანვე დაასრულა სპეკულაცია ამ ანგარიშის არჩევნების აღიარებისთვის გამოყენებასთან დაკავშირებით და დასკვნების გამოტანა ქართველ ხალხს მიანდო.
შინაარსი – სრულად თანხვედრაშია ადგილობრივი სადამკვირვებლო ორგანიზაციების მიგნებებთან და დასკვნებთან. საარჩევნო კანონმდებლობის მუდმივი ცვლილებები და მისი პოლიტიკური მიზნებისთვის გამოყენება; საარჩევნო ადმინისტრაციის დაკომპლექტებისა და დამოუკიდებლობის საკითხი; წინასაარჩევნო პერიოდში მმართველი პარტიის მნიშვნელოვანი უპირატესობა და წაშლილი ზღვარი სახელმწიფოსა და პარტიას შორის; ამომრჩეველთა დაშინება, იძულება და ზეწოლა, განსაკუთრებით საჯარო სექტორში დასაქმებულებსა და სოციალურად დაუცველებზე, რამაც ხელი შეუშალა ზოგიერთი მათგანის თავისუფალი ნების ჩამოყალიბებას და შიშის გარეშე ხმის მიცემას; მიუხედავად პროცედურულად კარგად ორგანიზებული (ოდირის ანგარიშის მიხედვით) არჩევნების დღისა, დაძაბული გარემო, ამომრჩეველზე ზეწოლა, ამომრჩევლის აღრიცხვა, ფარულობის დარღვევა, საარჩევნო უბნებზე ვიდეო კამერები, რიგ შემთხვევაში ფიზიკური დაპირისპირება და დაშინების მცდელობები. არჩევნების შემდგომ დავების განხილვის სერიოზული პრობლემები და დაბალი ნდობა სამართალდამცავი ორგანოების, საარჩევნო ადმინისტრაციისა და სასამართლოს მიმართ, რომ ისინი ეფექტურად და მიუკერძოებლად განიხილავდნენ პოლიტიკურად სენსიტიურ საკითხებს. და ბევრი სხვა, რომელსაც ანგარიშში იხილავთ.
ჩვენ ბევრჯერ ვთქვით, რომ ეს არ იყო თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნები და ეუთოს ანგარიშმაც დაადასტურა ეს.”
ვახუშტი მენაბდე, კონსტიტუციონალისტი: “ხელისუფლება ელოდებოდა ეუთოს დასკვნას. აჰა ეუთოს დასკვნა:
აქ ჩამოვწერე ის ძირითადი (და არა ყველა) პრობლემა, რომელიც ამ დოკუმენტშია ჩამოთვლილი. წაიკითხეთ და თავად განსაჯეთ ასე შეფასებული არჩევნები რამდენად შეიძლება იყოს ან სამართლიანი ან თავისუფალი:
არჩევნებამდე ცოტა ხნით ადრე პარლამენტმა შეიტანა ცვლილებები საარჩევნო კანონმდებლობაში ფართო პარტიული მხარდაჭერის გარეშე. ამით მან დაარღვია სამართლებრივი სტაბილურობა და გამოიწვია შეშფოთება პოლიტიკური მიზნებით მათი შესაძლო გამოყენების თაობაზე;
საზოგადოების აღქმას ცესკოს მიუკერძოებლობის შესახებ ძირი გამოუთხარა ცვლილებებმა, რომლებმაც მისი წევრების შერჩევასა და წარდგენაზე კონტროლი მმართველ პარტიას გადასცა. გააუქმეს ოპოზიციის მიერ წარდგენილი თავმჯდომარის მოადგილის თანამდებობა და დააკნინეს ცესკოს მუშაობაში პოლიტიკური კონსენსუსის მოთხოვნა. ასევე შეიქმნა აღქმა რომ არსებობს ცესკოს უპარტიო წევრებსა და მმართველ პარტიას შორის კავშირი;
ქართულმა ოცნებამ საჯარო განცხადება გააკეთა ძირითადი ოპოზიციური პარტიების აკრძალვის შესახებ, რაც ეწინააღმდეგება დემოკრატიული პლურალიზმის პრინციპს;
არჩევნების დღეს ბევრ ამომრჩეველს შეექმნა სირთულეები ელექტრონული მოწყობილობების გამოყენებისას. მათ სათანადო ინსტრუქტაჟი ვერ მიიღეს, რამაც გამოიწვია ხმის ფარულობის დარღვევის ფაქტების სიხშირე. ბევრ შემთხვევაში (In numerous cases), დაკვირვების 24%-ში, ხმის საიდუმლოება პოტენციურად დაირღვა საარჩევნო ყუთებში ბიულეტენების მოთავსების წესის, უბნებზე შიგნით არასათანადო განლაგებისა და ბიულეტენების გაჟონვის გამო;
არსებობს ამომრჩევლებზე, განსაკუთრებით საჯარო სექტორის თანამშრომლებსა და ეკონომიკურად დაუცველებზე დაშინების, იძულების, მოსყიდვისა და ზეწოლის შესახებ ცნობები, რაც იწვევს შეშფოთებას ამომრჩევლების ერთი ნაწილის შესაძლებლობაზე, თავისუფლად გაეკეთებინა არჩევანი და ხმა მიეცა შიშის გარეშე;
ცენტრალური და ადგილობრივი ხელისუფლების წარმომადგენელთა კამპანია, ფინანსური სარგებელი სხვადასხვა სოციალური ჯგუფისთვის, ისევე როგორც ამნისტიის პროგრამა აძლევდა უსამართლო უპირატესობას მთავრობას და კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებდა მის ვალდებულებას გავლენა არ მოეხდინა ამომრჩეველზე სახელმწიფო რესურსების გამოყენებით;
საარჩევნო დავების გადაწყვეტის ეფექტურობა შეზღუდული იყო ამომრჩეველთა სამართლებრივი ბერკეტების, პროცედურული ხარვეზების, კანონმდებლობის ბუნდოვანებისა და მისი გამოყენების სტანდარტის გამო. საარჩევნო კომისიებისა და სასამართლოების მიერ არჩევნების თაობაზე საჩივრების განხილვამ ძირი გამოუთხარა სამართლიანი სასამართლო პროცესის პრინციპს, ის არ იყო უფლების დაცვის ეფექტიანი საშუალება და არ პასუხობდა ფართოდ გავრცელებულ შეშფოთებას არჩევნების შედეგების კეთილსინდისიერებასთან დაკავშირებით;
მისიის დამკვირვებლები აღნიშნავდნენ ამომრჩეველზე ზეწოლის ისეთ შემთხვევებს, როგორიც იყო მუქარა და მათი ნების კონტროლი. არჩევნების დღეს ხასიათდებოდა დაძაბული ატმოსფეროთი და დამკვირვებლების დაშინებისა თუ მათი საქმიანობისთვის ხელის შეშლის ტენდენციით.
აქ რაც წერია იქიდან დასკვნის გამოტანას არც არჩევნების ექსპერტობა სჭირდება და არც იურისტობა.”
თამთა მიქელაძე, “სოციალური სამართლიანობის ცენტრის” დირექტორი: “ეუთო-ოდირის შემაჯამებელი დასკვნები ასეთია:
მთლიანობაში, საარჩევნო კომისიებისა და სასამართლოების მიერ კენჭისყრის დღეს და შემდგომ პერიოდში დაწერილი საჩივრების საფუძვლიანი განხილვის არარსებობამ, – ტექნიკური საფუძვლებით ან არასაკმარისი დასაბუთებით საჩივრების უარყოფამ, ასევე, საბოლოო ჯამში, ძირი გამოუთხარა პროცესის სათანადოდ ჩატარებას და მისი ეფექტური გამოსწორების შესაძლებლობას“.
„ჩვენს საბოლოო ანგარიშში აღინიშნა ბევრი პრობლემა, რაც უარყოფითად აისახა
ამ არჩევნების მთლიანობაზე და ძირი გამოუთხარა საზოგადოების ნდობას პროცესის მიმართ.“
ისეთი შეფასებები, რომელიც 2020 წლის არჩევნების ანგარიშში გხვდებოდა ამ ანგარიშში არ მეორდება. აი მაგალითად რა ეწერა 2020 წლის ანგარიშში: „საქართველოს საპარლამენტო არჩევნები იყო კონკურენტული და, საბოლოო ჯამში, ფუნდამენტური უფლებებისადმი პატივისცემით ჩატარებული.“
ეუთო-ოდირმა თქვა, რომ საარჩევნო ადმინისტრაციის მიმართ ნდობა იყო შემცირებული და ბოლო საკანონმდებლო ცვლილებებით მასზე სახელისუფლებო კონტროლი იყო გაზრდილი, ფარულობა არ იყო დაცული დაკვირვებადი საარჩევნო უბნების 24 %, ელექტრონული ტექნოლოგიის დანერგვის ყველა ეტაპის ზედამხედველობაზე მხარეებს არ ჰქონდა სრული წვდომა, იმ უბნებზე, სადაც ტექნოლოგიური მოწყობილობები გამოიყენებოდა, 54%-ში ამომრჩევლების ნაწილმა სრულად ვერ გაიგო, როგორ მიეცა ხმა, ამომრჩევლების მარკირების შემოწმების უწყვეტი პროცესი არ სრულდებოდა ციფრული უბნების დაკვირვებად 7%-ში და ტრადიციული ხმის მიცემის მეთოდით მოქმედ უბნების 10%-ში და ა.შ.
ანუ ეს სტრუქტურული არგუმენტები და ციფრები არაფერს ნიშნავს?
აქვე ქართულმა ოცნებამ არ დაივიწყოს, რომ ხალხი ახალ არჩევნებს ითხოვს სრულიად სხვა არგუმენტებითაც
1. ფართომასშტაბიანი და სასტიკი ძალადობისთვის მშვიდობიანი შეკრების მონაწილეების მიმართ
და რეპრესიული, ავტორიტარული მმართველობის გაფორმებისთვის;
2. საქართველოს კონსტიტუციის დარღვევისთვის და საგარეო პოლიტიკური კურსის ოფიციალური ცვლილებისთვის.
3. პოლიტიკური კრიზისისთვის, რომელსაც ის აღრმავებს და ძალიან მალე ქვეყანას სრული იზოლაციისკენ და ეკონომიკური ჩამოშლისკენ მიიყვანს.
ამიტომ ნუ სპეკულირებთ! ისწავლეთ კითხვა, მხოლოდ ფულის დათვლა არ გიშველით და სიმართლე დააბრუნეთ პოლიტიკაში!
ახალი არჩევნები არის ამ პოლიტიკური კრიზისიდან გამოსვლის ერთადერთი გზა!”
