რას უყურებენ ქართველი აზერბაიჯანელები?
საქართველოს მოსახლეობის დაახლოებით მეექვსედს ეთნიკური უმცირესობები შეადგენენ.
მათი დიდი ნაწილი – ეთნიკურად სომხები და აზერბაიჯანელები – კომპაქტურად ცხოვრობენ ქვეყნის სამხრეთით – სამცხე-ჯავახეთისა და ქვემო ქართლის რეგიონებში.
უმრავლესობა არ ფლობს ქართულ ენას და ინფორმაციას არა ქართული, არამედ აზერბაიჯანული და თურქული ან სომხური და რუსული ტელეარხებით იღებს.
კვლევები აჩვენებს, რომ ქვემო ქართლისა და ჯავახეთის მოსახლეობამ უკეთ იცის რა ხდება მეზობელ აზერბაიჯანსა და სომხეთში, ვიდრე საკუთარ სამშობლოში – ქვეყანაში, სადაც ცხოვრობენ.
შალალა ამირჯანოვას რეპორტაჟი ქვემო ქართლში ინფორმაციის გავრცელების თვალსაზრისით არსებულ პრობლემებზეა.
______________________________
ვახშამი ტელევიზორთან
17 წლის აისელ კურბანოვა ქვემო ქართლში, ბოლნისის მუნიციპალიტეტის სოფელ ნახიდურში ცხოვრობს.
აისელის ოჯახის ყველა წევრი სახლიდან დილით ადრე გადის – ახალგაზრდები სასწვლებლად მიდიან, ოჯახის უფროსი წევრები – მეურნეობაში და სავაჭროდ.
საღამოს, ტრადიციულად, ყველანი ერთად ვახშმობენ, სუფრის გარშემო გროვდებიან და ერთმანეთს დღის განმავლობაში მომხდარს უზიარებენ.
მაგიდაზე ცხელი ჩაიდანი დგას, ჩართულია ტელევიზორი – ახალ ამბებს უსმენენ.
ისმის აზერბაიჯანელი წამყვანის ხმა, რომელიც მთიანი ყარაბაღის თემაზე ლაპარაკობს; შემდეგი სიუჟეტი კორონავირუსს ეძღვნება. წამყვანი ამბობს, რომ კორონავირუსის ვაქცინაცია ქვეყანაში უკვე დაიწყო და ეს მთლიანად ილჰამ ალიევის დამსახურებაა.
„ჩემი ოჯახი გამონაკლისი არ არის. ქვემო ქართლში ყველა სოფელში ასეა. ხალხი ინფორმაციას იმ არხებიდან იღებს, რომლის ენაც ესმით“, – ამბობს აისელი.
“კეთილი ინებონ და ქართული ისწავლონ“
საქართველოში 233 ათასი ეთნიკური აზერბაიჯანელი ცხოვრობს, რაც საქართველოს მოსახლეობის თითქმის შვიდი პროცენტია.
მათი უმრავლესობა კომპაქტურად საქართველოს აღმოსავლეთ ნაწილში, ქვემო ქართლის რეგიონში ცხოვრობს. უმეტესობამ სახელმწიფო ენა – ქართული, არ იცის.
საბჭოთა ეპოქაში, კომუნიკაცია ადვილად მყარდებოდა რუსულ ენაზე – როგორც ქართველებმა, ისე აზერბაიჯანელებმა კარგად იცოდნენ რუსული.
_____________________________________________________________________________
• საიდან იღებენ ინფორმაციას საქართველოში მცხოვრები მუსლიმები?
• ვინ და როგორ ავრცელებს საქართველოში კრემლის გზავნილებს
• აზერბაიჯანული ნაღმები საქართველოში
_____________________________________________________________________________
თუმცა, ბოლო 15 წლის განმავლობაში რუსულმა ენამ თითქმის სრულად დაკარგა საკუთარი პოზიციები საქართველოში – ის აღარ არის სავალდებულო საგანი სკოლებში, ახალგაზრდობა ინგლისურს სწავლობს.
წლების განმავლობაში, საქართველოს ხელისუფლება და არასამთავრობო ორგანიზაციები უამრავ პროექტს იგონებდნენ ამ რეგიონისთვის, რათა სიტუაცია შეეცვალათ.
ბევრი ფულიც დაიხარჯა, მაგრამ შედეგი ისეთი არ არის, როგორიც უნდა იყოს.
პროგრამებმა არ იმუშავა, რადგან როგორც ექსპერტები ამბობენ, წლების განმავლობაში სახელმწიფომ ვერ მოახერხა მთავარი – აზერბაიჯანული მოსახლეობისთვის ეჩვენებინა პერსპექტივა და მოტივაცია, თუ რატომ უნდა ესწავლათ ქართული:
„ეს ადამიანები კვლავინდებურად არ მონაწილეობენ ქვეყნის საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ ცხოვრებაში და არ აღიქვამენ თავს მის სრულფასოვან ნაწილად“, – ეს არის საქართველოს სახალხო დამცველის, ნინო ლომჯარიას შეფასება.
ქვემო ქართლი ეკონომიკურად სხვებთან შედარებით ძლიერი რეგიონია საქართველოში. შრომისმოყვარე აზერბაიჯანელებს მოჰყავთ ბოსტნეული, ხილი, მწვანილი; ჰყავთ ბევრი საქონელი და ცხვარი. საქართველოს აგრარული ბაზრები დიდწილად სწორედ ქვემო ქართლიდან ჩამოტანილი პროდუქციით მარაგდება.
თუმცა, ქვეყნის პოლიტიკურ თუ საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, წამყვან თანამდებობებსა თუ პოზიციებზე ეთნიკური უმცირესობები ნაკლებად არიან ჩართულნი.
„აზერბაიჯანელისთვის, რომელსაც მეურნეობა აქვს, ენის არ ცოდნა არ არის დიდი პრობლემა – მეურნეობის მოვლას და საქონლის გაყიდვას ბაზარში ქართული არ სჭირდება,” – ამბობს ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაციის, „ახალი აზროვნების ინსტიტუტის“ ერთ-ერთი დამაარსებელი ქამრან აფანდიევი.
პოლიტიკოსებს და ჟურნალისტებს ეთნიკური უმცირესობები და მათი პრობლემები, ძირითადად, წინასაარჩევნოდ ახსენდებათ.
რამდენიმე წლის წინ პოლიტიკური ანეკდოტიც კი დადიოდა, რომ ქვემო ქართლში პრეზიდენტი დღემდე მიხეილ სააკაშვილი ჰგონიათო.
არსებულ სიტუაციას თავის სასარგებლოდ იყენებს ხელისუფლება, რომელიც ყოველი არჩევნების დროს ინფორმაციულ ვაკუუმში მყოფი მოსახლეობით ოსტატურად მანიპულირებს – აქ ყველა არჩევნებზე ხმების უდიდეს პროცენტს ხელისუფლებას აძლევენ.
თუმცა, ბოლო წლებში ეს სურათი ნელ-ნელა იცვლება, გვეუბნებიან ჩვენი რესპონდენტები მარნეულში:
“ცვლილებები სახეზეა. უკვე აქაურები მიხვდნენ, თუ სადმე მუშაობა გინდა, ქართულის გარეშე პერსპექტივა არ გაქვს. ამიტომ, უფროსი ასაკის აზერბაიჯანელები ცდილობენ შვილებს ქართული ასწავლონ, ქართულ სექტორზე ჩაწერონ,” – აღნიშნავს აფანდიევი, რომლის ორგანიზაცია აზერბაიჯანულ მოსახლეობაში წიგნიერების დონის ამაღლებაზე მუშაობს.
“ახალ ამბებს მეზობელი მიყვება ან შვილი”
„ქართული ენა არ მესმის, ამბებს აზერბაიჯანული ტელევიზიიდან ან შვილებისგან ვიგებთ. მიხარია, რომ შვილები ქართულ სექტორზე გავუშვი, ახლა ისინი გვიყვებიან, თუ რა ხდება ქვეყენაში“- ამბობს აისელის დედა გიულხანუმ კურბანოვა.
“ახალ ამბებს სოფლის ხალხი ერთმანეთს ვუზიარებთ. ზოგს შვილი მოუყვება, ზოგი ინტერნეტში ნახავს და მერე ვლაპარაკობთ…”- ამბობს 60 წლის შაბან ახმედოვი, მარნეულის სოფელი სადახლოდან.
„ინფორმაციას აზერბაიჯნაული ტელევიზიიდან ვიღებ ან ინტერნეტიდან. ქართული არ მესმის. შვილებმა იციან ქართული. კითხულობენ ქართულად და ისინი გვიყვებიან. როცა არჩევნებია, სოფელში მოდიან საარჩევნო პერიოდში, ხვდებიან მოსახლეობას და იქიდან ვიგებთ კანდიდატებზე,“- ამბობს გიულხანუმ კურბანოვა, ბოლნისის სოფელი ნახიდური.
კანონით, ეთნიკური უმცირესობების ინფორმირება საქართველოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის ფუნქციაა.
მაუწყებელს აქვს რამდენიმე გადაცემა უმცირესობების ენაზე, თუმცა ფაქტია, რომ ის ვერ აკმაყოფილებს ამ ფუნქციას, რადგან
2018 წლის დეკემბრის მონაცემებით, საზოგადოებრივ მაუწყებელს უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში მხოლოდ 16 პროცენტი უყურებდა და ეს მაშინ, როდესაც საზოგადოებრივ მაუწყებელი ერთდერთი ქართული არხია, სადაც საინფორმაციო გამოშვებას აზერბაიჯანულ და სომხურ ენებზე შეგიძლია უსმინო.
არასამთავრობო ორგანიზაცია „მედიის განვითარების ფონდის“ ხელმძღვანელი თამარ კინწურაშვილი ამბობს, რომ ეთნიკური უმცირესობები საინფორმაციო ვაკუუმს უცხო ქვეყნის საინფორმაციო ველზე ივსებენ:
„ქვემო ქართლში უფრო აზერბაიჯანული და თურქული არხებს უყურებენ, ხოლო სამხცე-ჯავახეთში რუსულ და სომხური არხებს. ეს დიდი პრობლემაა სახელმწიფოსთვის,“- ამბობს კინწურაშვილი.
“ლუგარი ვირუსებს ავრცელებს”
„ღია საზოგადოების ფონდის“ მიერ ჩატარებული კვლევაში „ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლების პოლიტიკურ ცხოვრებაში მონაწილეობის შესახებ“ საკმაოდ დამაფიქრებელი მონაცემებია:
აღმოჩნდა, რომ ეთნიკური აზერბაიჯანელების მხოლოდ 13. 7 პროცენტი იღებს ინფორმაციას საქართველოში მიმდინარე მიმდინარე მოვლენებზე. და ეს მაშინ, როდესაც აზერბაიჯანის ყოველდღიურ ამბებს 71.6 პროცენტი ეცნობა.
გარდა ამისა, ეთნიკური უმცირესობები, რომლებიც არ საუბრობენ ქართულ ენაზე, განსაკუთრებით მოწყვლადები არიან უცხო ქვეყნის პროპაგანდისთვის და ყალბი ამბებისთვის, ამბობენ ექსპერტები.
მაგალითად, გაზაფხულზე, როდესაც კორონავირუსის გავრცელების შემდეგ ხელისუფლებამ ქალაქი მარნეული ჩაკეტა, მეორე დღეს მოსახლეობა მასშტაბურად გავიდა ქუჩაში – ბევრმა საერთოდ არ იცოდა კორონავირუსის არსებობის შესახებ, ადამიანები ერთმანეთში არკვევდნენ თუ რა ხდებოდა. ვრცელდებოდა ბევრი ჭორი, მათ შორის ის, რომ ვირუსი ხელოვნურადაა გავრცელებული და რომ ეს ჩაკეტვა ეთნიკური აზერბაიჯანელების წინააღმდეგ იყო მიმართული.
არასამთავრობო ორგანიზაციამ “მედიის განვითარების ფონდი” ჯავახეთსა და ქვემო ქართლში ჩაატარა კვლევა თემაზე, თუ რა გავლენას ახდენს უცხო ქვეყნის პროპაგანდა ადგილობრივ მოსახლეობაზე.
_____________________________________________________________________________
• როგორ მუშაობს რუსული პროპაგანდა საქართველოს ეთნიკურ უმცირესობებზე?
• ლუგარის ლაბორატორია საინფორმაციო ფრონტის წინა ხაზზე
_____________________________________________________________________________
კვლევამ აჩვენა, რომ ამ ორ რეგიონში საკმაოდ გავრცელებულია ის ნარატივი, რომელიც რუსული არხებიდან ისმის: დასავლეთი მტერია, რომელიც ერევა სხვა ქვეყნების შიდა საქმეებში და ახალისებს არეულობას;
ასევე დასავლეთი ებრძვის ტრადიციულ იდენტობას და ამკვიდრებს მიუღებელ ღირებულებებს და ავრცელებს ვირუსებს.
კვლევა ამბობს, რომ გამოკითხულთა 60 პროცენტს სჯერა დეზინფორმაციის ლუგარის ლაბორატორიის შესახებ, რომელსაც რუსული არხები წლებია ავრცელებენ.
მარნეულის რადიო
რადიო „მარნეული fm” ერთ-ერთი პირველი ადგილობრივი მედია საშუალებაა, რომელმაც ქვემო ქართულის აზერბაიჯანული მოსახლეობისთვის მშობლიურ ენაზე მაუწყებლობა დაიწყო.
რადიოს დირექტორი და დამფუძნებელი კამილა მამედოვა თავადაც მარნეულელია და კარგად იცის რა პრობლემებია რეგიონში ინფორმაციის გავრცელების თვალსაზრისით.
კამილა მამედოვა ამბობს, რომ აზერბაიჯანული მოსახლეობის პოლიტიკურ არაინფორმირებულობაზე პასუხს, პირველ რიგში, სწორედ სახელმწიფო აგებს.
როგორც კამილა ამბობს, ცენტრალურმა მედიებმა ეთნიკურ უმცირესობების ენებზე ძალიან გვიან დაიწყეს მუშაობა, რამაც რეგიონის გაუცხოებას და ჩაკეტილობას შეუწყო ხელი. ადგილობრივებს უკვე ჩამოყალიბებული აქვთ ჩვევა, რომ ახალ ამბებს რუსული, აზერბაიჯანული და თურქული რესურსებიდან იღებენ.
„სამწუხაროდ, ჯერ ვერ ვიტყვით, რომ ვუწევთ კონკურენციას იმ მავნე ჩვევას და ტრადიციას, როგორიცაა უცხო ქვეყნის ტელევიზიების ყურება, მაგრამ ადგილობრივი საკითხების წამოწევით და დისკუსიებით ადგილობრივი მედია ნელ-ნელა იმკვიდრებს საკუთარ ადგილს. რეგიონში სწორი ღირებულელბების მქონე მედიის განვითარება ძალზე საჭიროა,“ – ამბობს კამილა.
მისი თქმით, დიდი პრობლემაა ის, თუ როგორ შუქდება რეგიონი ცენტრალურ მედიაში:
მაგალითისთვის, ქვემო ქართლი, ცენტრალური მედიის ობიერქტივში, ძირითადად, კრიმინალურ ქრონიკაში ხვდება – თუკი ვინმე დაჭრეს, მოკლედ ან არასრულწლოვანი გოგონა მოიტაცეს.
„თუმცა, ბოლო რამდენიმე წელია, რაც ცენტრალურმა მედიამ შეცვალა მიდგომა. პერიოდულად შუქდება აზერბაიჯანელების, მათ იდენტობის, კულტურის, აქტივობების შესახებ ინფორმაცია, თუმცა ეს არ არის ჯერ საკმარისი,“ – ამბობს კამილა მამედოვა.
“დაკარგული მოქალაქეები”
ექსპერტები ფიქრობენ, რომ ქვეყნისთვის საზიანოა, როდესაც მისი მოქალაწეები გასული არიან საინფორმაციო სივრციდან და საერთო საზოგადოებრივი დისკურსიდან.
CCIIR-ის ხელმძღვანელი შალვა ტაბატაძე ხუთ პრობლემაზე ამახვილებს ყურადღებას.
პირველი, მთავარი პრობლემა მისი აზრით ისაა, რომ საქართველოში მცხოვრები აზერბაიჯანელები, რომლებმაც არ იციან ქართული, მოკლებულები არიან საერთო მოქალქეობრივ განცდას:
“ანუ ამ შემთხვევაში ხშირად საქართველოსადმი მოქალაქეობრივი კუთვნილების განცდა მცირდება,” – ამბობს ექსპერტი.
მეორე – ასევე, ენის უცოდინრობა და საინფორმაციო ვაკუუმი ქმნის მნიშვნელოვან პრობლემას ღირებულებების აცდენის თვალსაზრისით.
“ამას თავისი გამოვლინება აქვს თუნდაც საქართველოს ნატოსა და ევროკავშირში ინტეგრაციის გაცხადებულ მიზანთან დაკავშირებით სხვადასხვა ეთნიკური ჯგუფების დამოკიდებულებებში,” – ამბობს ტაბატაძე.
მესამე პრობლემა ექსპერტის აზრთ ისაა, რომ ქვეყანა პოლიტიკური და ეკონომიკური თვალსაზრისით ათასობით ადამიანს კარგავს, რომლებიც სრულფასოვნად ვერ არიან ჩართული ქვეყნის მსენებლობის საქმეში.
მეოთხე დიდ პრობლემად ექსპერტი დაბალ პოლიტიკურ აქტივიზმსა და გაუცნობიერებელ არჩევანს ასახელებს.
“არჩევნის უფლების რეალურად რეალიზების ნაცვლად ეთნიკური უმცირესობები წლებია რაღაც ფორმალურ პროცედურაში მონაწილეობენ, რადგან არჩევნებში არაინფორმირებულ არჩევანს აკეთებენ”.
ტაბატაძის თქმით, მეხუთე პრობლემა ისაა, რომ ამ რეგიონების მოსაზლეობა ადვილად ექცევა დეზინფორმაციის გავლენის ქვეშ:
“თანამედროევ მსოფლიოში მედია გამოიყენება არა მარტო ინფორმირებისთვის, არამედ დეზინფორმირებისთვის და ასეთ შემთხვევაში, როცა დაბალანსებულ ინფორმაციაზე წვდომა არ არის ადვილად ხდება დეზინფორმაციით მანიპულირება”.
“მომავალში აქაურებს ახალი ამბები მე უნდა გავაცნო“
აისელი აზერბაიჯანული სკოლის ქართულ სექტორზე სწავლობს – წელს ის აბიტურიენტია, უნივერსისტეტში ჩასაბარებლად ემზადება. პარალელურად აქტიურად იღებს მონაწილეობას სხვადასხვა ახალაგზრდულ პროექტში.
ქართულად ის გამართულად საუბრობს.
„ჟურნალისტიკის ფაკულტეტზე ვაპირებ ჩაბარებას. სხვათაშორის, ეს ერთ-ერთი მიზეზია, რატომაც მინდა ჟურნალისტობა – მომავალში აქაურებს ახალი ამბები მე უნდა გავაცნო,“ – გვეუბნება აისელი და დასძენს, რომ მას და მის მეგობრებს ხშირად უწევს კამათი თანასოფლელებთან, რომლებიც ყალბი ინფორმაციის გავლენის ქვეშ არიან.
მისი თქმით, ის მადლობელია მშობლების, რომლებმაც სკოლაში ქართულ სექტორზე მიიყვანეს:
„ჩვენ სოფელში თუ რომელიმე ოჯახს სურს, რომ შვილი წარმატებული იყოს, აუცილებლად ქართულ სექტორში აბარებს სკოლაში”.
იგივე ტენდენციაზე ამახვილებს ყურადღებას ქამრან აფანდიევიც. ის ამბობს, რომ ქვემო ქართლში სულ უფრო მეტმა ახალგაზრდამ იცის ქართული.
პირველ რიგში, მისი აზრით, ეს იმ ყოფითმა პრობლემებმა გამოიწვია, რომლებსაც აწყდებიან ეთნიკური აზერბაიჯანელები ქართული ენის უცოდინრობის გამო:
„თავი რომ დავანებოთ ახალ ამბებს და პოლიტიკურ მოვლენებზე ინფორმაციას, უკვე ელემენტარულად ადგილობრივ თვითმმართველობაში მიმართვის დროსაც კი, დისკომფორტი აქვთ, რადგან იქ ყველაფერი ქართულადაა. ისინი კი ვერ წერენ, ვერ კითხულობენ ქართულად. როცა დოკუმენტებს ამზადებ, ან ავად ხარ და ექიმთან მიდიხარ, ქართული თუ არ იცი, ეს უკვე კატასტროფაა,“ – ამბობს აფანდიევი.
„როდესაც სახელმწიფო ენა არ იცი, სამშობლოში თავს სტუმრად გრძობ და ეს მთავარი პრობლემა, რომელიც ყველა აზერბაიჯანელს უნდა ესმოდეს,“ – ამბობს ის.
