რას განიხილავენ და რისი განხილვა შეწყვიტეს ერევანმა, ბაქომ და მოსკოვმა
მოსკოვში, 2 ივნისს, სამმხრივი კონსულტაციები გაიმართა სომხეთის, აზერბაიჯანისა და რუსეთის წარმომადგენლების მონაწილეობით, რომლის დროსაც, საზღვრისპირა რაიონებში დეესკალაციის გზები განიხილეს. საუბარია სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვრის ცალკეულ მონაკვეთებზე. ეს ინფორმაცია, საკუთარ წყაროებზე დაყრდნობით, რუსულმა საინფორმაციო სააგენტოებმა გაავრცელეს.
შეხვედრების შედეგების შესახებ მხოლოდ ის არის ცნობილი, რომ მხარეები „სამუშაო კონტაქტების გაგრძელებაზე შეთანხმდნენ“.
ინფორმაცია ერევნიდან
იმის შესახებ, რომ მოსკოვში, სამი ქვეყნის წარმომადგენლების მონაწილეობით შეხვედრა უნდა გამართულიყო, ორი ივნისის დილას დაიწერა სომხურ მედიაში. კერძოდ, გაზეთმა „გრაპარაკმა“ დაწერა, რომ მოლაპარაკებების პროცესში განიხილავდნენ სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვარზე ბოლო პერიოდში განვითარებულ მოვლენებს და აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების სომხეთის ტერიტორიიდან გაყვანის საკითხს.
მათ საზღვარი 12 მაისს გადაკვეთეს, გეღარქიუნიქისა და სიუნიქის მიმართულებით, რამდენიმე კილომეტრით ქვეყნის სიღრმეში გადაინაცვლეს და უკან არ იხევენ, სომხური მხარის მოთხოვნის მიუხედავად.
აღსანიშნავია, რომ უკვე შემდგარი შეხვედრის შესახებ ინფორმაცია გამოჩნდა მომდევნო დღეს მას შემდეგ, რაც სომხეთის ვიცე-პრემიერმა მგერ გრიგორიანმა განაცხადა სამი ქვეყნის ვიცე-პრემიერების ჩართულობით მოქმედი ერევანი-ბაქო-მოსკოვის სამუშაო ჯგუფის მუშაობის შეჩერების შესახებ. ეს ჯგუფი 2021 წლის 11 იანვარს, მოსკოვში შეიქმნა ყარაბაღში საბრძოლო მოქმედებების შეწყვეტის შესახებ შეთანხმების პუნქტების შესასრულებლად, რომელსაც ხელი სამი ქვეყნის მეთაურმა მოაწერა.
ჯგუფის ძირითადი ფუნქცია – განცხადების იმ პუნქტების განხორციელებაა, რომელიც ეკონომიკური და სატრანსპორტო კომუნიკაციების განბლოკვას ეხებოდა.
მგერ გრიგორიანის თქმით, აზერბაიჯანულ მხარესთან კავშირი შეწყდა მას შემდეგ, რაც ექვსი სომეხი სამხედრო ტყვედ ჩავარდა საკუთარი ქვეყნის ტერიტორიაზე. საუბარია ინციდენტზე, რომელიც 27 მაისის ღამით, აზერბაიჯანის საზღვართან მოხდა.
აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრომ ინფორმაცია გაავრცელა „სომხეთის შეიარაღებული ძალების დაზვერვითი-დივერსიული ჯგუფის“ მხრიდან ქელბაჯარის რაიონის იუხარი აირიმის დასახლებული პუნქტის მიმართულებით გადასვლის მცდელობის შესახებ.
სომხეთის თავდაცვის სამინისტრომ ეს მტკიცება უარყო და განაცხადა, რომ სამხედრო მოსამსახურეები ტყვედ აიყვანეს „გეღარქიუნიქის პროვინციაში, საზღვრისპირა ზონაში, საინჟინრო სამუშაოების ჩატარების დროს“.
მგერ გრიგორიანის თქმით, საზღვარზე შექმნილი სიტუაციიდან გამომდინარე, ერევანს შეუძლებლად მიაჩნია კონსტრუქციული მუშაობა სამმხრივი სამუშაო ჯგუფის ფორმატში. ამასთან, მან ხაზი გაუსვა, რომ სომეხი სამხედროების დაკავებამდე ჯგუფი მაინც ახორციელებდა კონსტრუქციულ სამუშაოებს.
მოსაზრება ერევნიდან
პოლიტოლოგი სერგეი მელქონიანი შეეცადა გარკვეულიყო რუსეთის, სომხეთისა და აზერბაიჯანის ბოლო ქმედებების ლოგიკაში:
„რუსეთისთვის პრინციპული მნიშვნელობა აქვს გასული წლის ნოემბერში ხელმოწერილი შეთანხმების პუნქტების შესრულებას (ყარაბაღში საბრძოლო მოქმედებების შეწყვეტის შესახებ). ეს საშუალებას მისცემს, რომ საკუთარი საზღვრების მახლობლად მყიფე მშვიდობაც შეინარჩუნოს და, ასევე, მსოფლიოს უჩვენოს, რომ ეს მისი გავლენისა და პასუხისმგებლობის ზონაა, სადაც რუსეთს მშვიდობის დამყარება შეუძლია. სწორედ ამიტომ ორივე მხარისთვის (სომხეთი და აზერბაიჯანი) წითელი ხაზი არის ცეცხლის გახსნა. (…)
რეგიონში რუსეთის პოლიტიკის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ელემენტია სომხეთისა და აზერბაიჯანის თავისი გავლენის ორბიტაზე შენარჩუნება (არავის განაწყენება არ მინდა, მაგრამ ბაქო უკვე აღარაა მოსკოვის გავლენის სფეროში, ამავდროულად, მისი ბოლოდროინდელი ნაბიჯები იწვევს იმას, რომ საზოგადოების დონეზე ერევანიც ასევე შორდება). მათი თვალსაზრისით, ეს საშუალებას მისცემს როგორც არცახში თავისი სამხედრო ყოფნის შენარჩუნებაში, ისე აზერბაიჯანში თურქული გავლენის დაბალანსებაში. დანარჩენი კომპონენტები რუსეთისთვის არ არის სტრატეგიული და მეორეხარისხოვანია.
სომხეთზე საუბრისას, აუცილებლად უნდა გავითვალისწინოთ სწორედ ფაშინიანის მოქმედებების ლოგიკა, რადგან ისინი ტრადიციულად განსხვავდება სახელმწიფოს ინტერესებიდან. დე ფაქტო პრემიერ-მინისტრი შემდეგი მოსაზრებებიდან გამოდის.
ჯერ ერთი, ის დარწმუნებული არაა, რომ ესკალაციის შემთხვევაში შეიარაღებული ძალები მზად არიან, სრულად უზრუნველყონ უსაფრთხოება. ამ სიფრთხილითაა ძირითადად გამოწვეული უმოქმედობა სომხეთის ტერიტორიაზე აზერბაიჯანული ძალების ორ კვირაზე მეტი ხნის განმავლობაში ყოფნის ფონზე.
მეორეც, ფაშინიანი ტრადიციულად მომხრეა მეზობლებთან ცალმხრივი დათმობების ხარჯზე თანამშრომლობის. ამიტომ, აზრი არ აქვს, ეჭვი შევიტანოთ მის განზრახვაში, გახსნას დერეფანი (სომხეთის ტერიტორიის გავლით, კერძოდ, აზერბაიჯანის მის ანკლავთან, ნახჩევანთან კავშირისთვის) და შეასრულოს სხვა არასაჯარო შეთანხმებები (ანკლავების გადაცემა და ა.შ.).
მესამეც, „დერეფნებისა“ და „ანკლავების“ საკითხზე სერიოზული ზეწოლის გამო, ფაშინიანს არ შეუძლია დათმობების გამარჯვებად გასაღება.
ის ახლა ჩიხურ სიტუაციაშია: ერთი მხრივ, შეთანხმების შესრულების პირობა დადო (მოსკოვი და ბაქო), მეორე მხრივ, მათი შესრულება არჩევნების ფონზე (რიგგარეშე საპარლამენტო არჩევნები სომხეთში 20 ივნისს არის დანიშნული) მის თვალსაჩინო დამარცხებას გამოიწვევს შესაბამისი შედეგებით.
აზერბაიჯანის შემთხვევაში, ყველაფერი უფრო ნათელია: მიიღოს მაქსიმალური შესაძლებლობა ფაშინიანის პერიოდში იმგვარად, რომ სომხეთში ხელისუფლების ცვლილების შემთხვევაში, უკან დაბრუნების გზა აღარ არსებობდეს („ანკლავებზე“ კონტროლის დაბრუნება, მესამე ძალის განთავსება საგზაო დერეფნებზე და ა.შ.).
(…) ფაშინიანის მხრიდან მეტი ტერიტორიული და სხვა დათმობის შემდეგ, ალიევი შეძლებს კომპენსირება გაუწიოს არცახზე კონტროლის დამყარების შეუძლებლობას.
დასასრულს მინდა დავამატო მნიშვნელოვანი მომენტი. ალიევისთვის მნიშვნელოვანია ნაწილობრივ დააბალანსოს თურქული გავლენა, რომელიც განსაკუთრებით გაძლიერდა ომის შემდეგ. ამით აიხსნება მისი რევერანსები მოსკოვის მიმართ (ამაში მათი ინტერესები ერთმანეთს ემთხვევა)“.
მოსაზრება ბაქოდან
რუსეთის, აზერბაიჯანისა და სომხეთის წარმომადგენლების მოსკოვში გამართულ შეხვედრაზე, JAMnews-ისთვის კომენტარი გააკეთა პოლიტოლოგმა შაჰინ ჯაფარლიმ.
„ჩემს ხელთ არსებული მონაცემებით, მოსკოვში მხარეები იხილავდნენ მხოლოდ სიტუაციას, რომელიც აზერბაიჯანისა და სომხეთის სახელმწიფო საზღვარზე შეიქმნა. ჩემთვის ასევე ცნობილია, რომ შეხვედრაში მონაწილეობას იღებდა ყარაბაღში რუსული სამშვიდობო კონტინგენტის მეთაური რუსტამ მურადოვი“, – აღნიშნა ჩვენმა
მისი აზრით, განხილვებში მურადოვის მონაწილეობა მოწმობს რუსული მხარის მისწრაფებას, უფრო ღრმად ჩასწვდეს პრობლემის არსს და მის გადაწყვეტას მიაღწიოს.
„რუსეთი ცდილობს, თავისი ეგიდის ქვეშ დაარეგულიროს სასაზღვრო კონფლიქტი. ლაპარაკია ახალი სამმხრივი კომისიის შექმნაზე, რომელიც მხოლოდ ორ მხარეს შორის სახელმწიფო საზღვრების დადგენის პრობლემით იქნება დაკავებული.
აზერბაიჯანული მხარე ამ პირობაზე თანახმაა, და მზადაა სამმხრივ ფორმატში განხილვების დასაწყებად. მაგრამ სომხურ მხარეს აქვს წინაპირობა – მათ სურთ მიაღწიონ აზერბაიჯანის მიერ დაკავებული ყველა თავიანთი მოქალაქის დაბრუნებას. ამ ადამიანებს სომხეთში „სამხედრო ტყვეებს“ უწოდებენ, აზერბაიჯანი კი მათ დივერსანტებად მიიჩნევს. და აქ ლაპარაკია არა მხოლოდ მათზე, ვინც გასული წლის დეკემბერში დააკავეს, არამედ იმ ექვს სამხედრო მოსამსახურეზეც, რომლებიც ამ დღეებში აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე გზების დანაღმვისას დააკავეს“, – განაცხადა პოლიტოლოგმა.
„დღეს, გავრცელებული ინფორმაციის თანახმად, რუსტამ მურადოვი უნდა გაემგზავროს ერევანში ამ ქვეყნის ხელმძღვანელობასთან შესახვედრად. ვფიქრობ, იქ განიხილავენ სწორედ იმ წინადადებების დეტალებს, რომლებიც წინა დღით მოსკოვში გაჟღერდა“, – თქვა ჯაფაროვმა.
JAMnews-ის შეკითხვაზე, „ეს პროცესიც ხომ არ დასრულდება ორი ქვეყნის საზღვარზე რუსი მშვიდობისმყოფელების განთავსებით?“, პოლიტოლოგმა უპასუხა:
„საზღვრის სომხურ მხარესთან დაკავშირებით რუსეთს არავითარი პრობლემა არა აქვს. რუსეთს აქვს გამოცდილება სომხეთის საზღვრის დაცვის საქმეში. რაც შეეხება აზერბაიჯანულ მხარეს, არ მგონია, რომ ჩვენი ქვეყნის ხელმძღვანელობა ამას დათანხმდეს“.
