სამი ქართველი ექსპერტი ქვეყანაში შექმნილ პოლიტიკურ კრიზისზე და მოვლენების შესაძლო განვითარებაზე
ცენტრალურმა საარჩევნო კომისიამ უკვე ოფიციალურად დაამტკიცა საპარლამენტო არჩევნების ორივე ტურის შედეგები, რაც იმას ნიშნავს, რომ არაუგვიანეს ათ დღეში საქართველოში ახალი, მეათე მოწვევის პარლამენტი უნდა შეიკრიბოს.
თუმცა, ამ დრომდე უცნობია, როგორი იქნება ეს პარლამენტი, რადგან ოპოზიცია არ აღიარებს არჩევნების შედეგებს და პარლამენტში შესვლას არ აპირებს. ოპოზიცია ამბობს, რომ მხოლოდ ვადამდელ არჩევნებზეა თანახმა, ხელისუფლება კი ამბობს, ვადამდელი არჩევნები გამორიცხულია.
ოპოზიციასა და ხელისუფლებას შორის მიმდინარეობს დიალოგი საერთაშორისო ფასილიტატორების მონაწილეობით. შეხვედრები აშშ-ის ელჩის რეზიდენციაში ტარდება. ორი შეხვედრა უკვე იყო, დღეს მესამე რაუნდია, თუმცა, შედეგი, ჯერჯერობით არ ჩანს.
JAMnews-მა ჰკითხა სამ ქართველ პოლიტიკურ კომენტატორს, როგორ ხედავენ ისინი დღეს მიმდინარე პროცესებს, ვინ არის უფრო მომგებიან პოზიციაში და როგორ შეიძლება განვითარდეს მოვლენები.
თორნიკე შარაშენიძე, დოქტორი საერთაშორისო ურთიერთობების საკითხებში, GIPA-ს პროფესორი
ჩიხია, რადგან რომელიმე მხარეს რომც უნდოდეს კომპრომისზე წასვლა, თავისი გადაწყვეტილება რამენაირად ხომ უნდა გაამართლოს ამომრჩევლის თვალში?! აი, ეს არის პრობლემა.
ოპოზიციის ერთიანობა რამდენ ხანს გასტანს, ეგეც საკითხავია. შესაძლოა, ოპოზიციის ნაწილი პარლამენტში შევიდეს. ალბათ, ასეც მოხდება, მაგრამ ახლა ისინი ეძებენ არგუმენტს, რომ ეს დათმობა გაამართლონ.
ორივე მხარე წავიდა დიდ რისკზე. მათი ბედი დამოკიდებულია იმაზე, თუ რა მოხდება ქვეყანაში.
ოპოზიციისთვის ძალიან მაღალი რისკია პარლამენტში არშესვლა, რადგან თუკი მთავრობამ პოლიტიკური და ეკონომიკური კრიზისი ასე თუ ისე გადააგორა და ქვეყანა ქაოსამდე არ მიიყვანა, საბოლოო ჯამში მაინც გამოდის, რომ მთავრობამ ივარგა, ოპოზიციამ კი შესაბამისად, საკუთარი თავის მარგინალიზაცია მოახდინა.
ხოლო, თუკი “ოცნებამ”, რომელიც პარლამენტში მარტო იქნება, ვერ გაართვა თავი კრიზისს, მაშინ ყველაფერი ოცნების კისერზე იქნება და ის დაიმარხავს თავს.
ეკონომიკა მთელი მსოფლიოს პრობლემაა და ამ ფონზე ხელისუფლება მარტივად იმართლებს თავს იმით, რომ მთელ მსოფლიოშია პანდემია და ყველგან ასეა. პლუს, თუ მოიზიდეს უცხოეთიდან დახმარება და კრედიტები, უფრო მეტად არის შანსი, რომ გადააგორებენ.
მე უფრო მგონია, რომ შესაძლოა, დადგეს ქვეყნის შიგნით სისტემური კრიზისი. ეს სისტემა ჯანსაღად არ არის აწყობილი. არაფორმალური მმართველობა თავის კვალს აჩნევს ყველაფერს.
რა შეიძლება მოხდეს? კარგი სცენარი ის იქნება, რომ ოპოზიცია პარლამენტში შევიდეს.
ჩემი აზრით, ჯერ კიდევ ბევრი რაღაცის დათმობა შეიძლება. მაგალითად, შეიძლება დათმობა სისტემურ ცვლილებებზე – იგივე ცესკოს დაკომპლექტების თემაზე. მომავალ წელს თვითმმართველობის არჩევნებია, ოპოზიციამ ეს უნდა გაითვალისწინოს. ისევ ქუჩაში თუ დარჩება, არჩევნებს რამდენად მოიგებს, არ ვიცი. არჩევნებისთვის ხომ უნდა მოემზადონ?
ასევე, 2024 წელს უკვე სრულად პროპორციული წესით ჩატარდება საპარლამენტო არჩევნები. ამ არჩევნებში გამარჯვების შანსი „ოცნებას“ თითქმის არა აქვს, თუკი ოპოზიცია კარგად მოემზადება.
ცუდი სცენარია ის, რომ არ შედის არავინ ოპოზიციიდან და იწყება ოპოზიციის მარგინალიზაცია, ხელისუფლების ასლანიზაცია და ვიღებთ ძალიან მძიმე სიტუაციას, როგორიც 2010-2011 წლებში იყო – კატასტროფული პოლარიზაცია და ლამის სამოქალაქო ომამდე მისული არჩევნები.
ოპოზიციის ერთადერთი იმედია, რომ “ოცნება” ჩამოიშლება. თორემ, სად აქვს ოპოზიციას იმის რესურსი, რომ ოთხი წელი ქუჩაში იდგეს? ამიტომ მგონია, რომ უფრო პირველი სცენარით წავა პროცესები.
ოპოზიციამ უნდა გამოიტანოს დასკვნები. ბევრი შეცდომა ჰქონდათ ბოლო დროს, რის გამოც დასავლეთის მხარდაჭერის მოპოვებაც უჭირთ.
დავიწყოთ იმით, რომ ოპოზიციამ სერიოზული შეცდომა დაუშვა, როდესაც გაზაფხულზე ბოიკოტი გამოუცხადა პარლამენტს და საკონსტიტუციო ცვლილებების დამტკიცებაში არ მიიღო მონაწილეობა. ჩემი აზრით, ოპოზიციამ სწორედ მაშინ წააგო პიარ-ბრძოლა დასავლეთში. უცხოელებისთვის გაუგებარი იყო, ასეთ მნიშვნელოვან სესიებზე რატომ არ შედიოდნენ. ამდენი იბრძოლეს ამ ცვლილებებისთვის და საბოლოოდ ეს ცვლილებები „ოცნებამ“ მათ გარეშე მიიღო.
ასევე შეცდომა იყო და არასერიოზულად ჩანდა ის, რომ არჩევნებიდან რამდენიმე საათში, როდესაც გასაჩივრების პროცესიც არ იყო დასრულებული, „არჩევნები გაყალბდას“ ძახილი დაიწყეს.
და ასევე, უშუალოდ საარჩევნო დღისთვის მეტი მზადება იყო საჭირო. ცხადია, რომ არჩევნები არ ჩატარებულა კარგად, მაგრამ ფაქტია, რომ ცესკოს ოპოზიციის წარმომადგენლებმა მოაწერეს ხელი საარჩევნო ოქმებს. მეორე საკითხია, რა იყო ამის მიზეზი – ისინი მოისყიდეს, უცოდინრები იყვნენ თუ სხვა რამე, მაგრამ ეს ოპოზიციის პრობლემაა. ოპოზიციის პრობლემაა, რომ ასეთი წარმომადგენლები ჰყავდათ. ამას ვერც ერთი უცხოელი პარტნიორი ვერ გაიგებს.
გია ნოდია, დოქტორი პოლიტიკის მეცნიერებებში, ილიაუნის პროფესორი
პოლიტიკური კრიზისი საქართველოში ქრონიკულ სტადიაში გადავიდა. რაღაც დიალოგი არსებობს, თუმცა გამოსვლის პერსპექტივა ჯერჯერობით არ ჩანს იმიტომ, რომ ხელისუფლებას არ აქვს არანაირი მოტივი, რაიმე დათმოს. არც ისეთი ძალა არ არსებობს, რომელიც მას დაათმობინებს.
ამ ეტაპზე, მხარეებისთვის მიყენებული ზიანის მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ, ამ სიტუაციით, ჩემი აზრით, მაინც უფრო ოპოზიცია ზარალდება.
ხელისუფლება მაინც ხელისუფლებაა – ის რაღაცას აკეთებს, აქვს ფუნქციები, რომელიც უნდა შეასრულოს, პრობლემები, რომელიც უნდა გადაწყვიტოს. ტექნიკურად არ არსებობს პარლამენტის ამუშავების პრობლემა, ამიტომ ხელისუფლებას შეუძლია ჩვეულებრივად გააგრძელოს მუშაობა.
ხოლო ის უხერხულობა, რომ ქვეყანას ერთპარტიული პარლამენტი ეყოლება, ნაკლებად მოქმედებს მმართველ პარტიაზე, რადგან ხელისუფლების აზრით, ეს ოპოზიციის ბრალია.
ოპოზიცია კი ამჟამად რთულ მდგომარეობაშია – ის უკან ვეღარ დაიხევს, რადგან სახის შესანარჩუნებლად საზოგადოებას რაღაც მიღწევა უნდა აჩვენოს. და კიდევ პრობლემაა, რომ მას ინსტიტუციური ადგილი არა აქვს. მან პარლამენტის ტრიბუნაზე უარი თქვეს, თუმცა არც ქუჩის აქტივიზმის გარემო ჩანს ჯერჯერობით. შესაბამისად, ოპოზიცია ერთგვარად ინსტიტუციურად მიუსაფარი გახდა.
ცუდი კიდევ ის არის, რომ არის პერსპექტივა, რომ ასეთ ვითარებას შევეგუოთ – ჩავთვალოთ, რომ ცუდია, მაგრამ რა ვუყოთ. როგორც ვთქვი, ტექნიკურად ხელისუფლებას ხელი მაინცდამაინც არ ეშლება. შესაძლოა, რაღაც საკითხები იყოს, რომელთა გადაწყვეტა ამ პარლამენტში გაჭირდება, მაგრამ ძირითად ფუნქციას ის მაინც შეასრულებს – მთავრობას შექმნის.
ამიტომ, ჩემი აზრით, ძალიან ნაჩქარევი იყო ოპოზიციის გადაწყვეტილება, რომ ბოიკოტზე და პარლამენტში არშესვლაზე.
ამ სიტუაციაში ოპოზიციისთვის ასევე ძნელია, საერთაშორისო საზოგადოების მხარდაჭერის მოპოვება – დემოკრატიული ქვეყნები ასე ადვილად არ დაეთანხმებიან ისეთ რადიკალურ გადაწყვეტილებას, როგორიც პარლამენტში არშესვლაა. ბევრი ქვეყანაა, სადაც ჰიბრიდული რეჟიმია, არჩევნები არ არის სრულყოფილი, მაგრამ ოპოზიცია მაინც შედის პარლამენტში და მაინც მუშაობს.
კი, დამაჯერებლად შეიძლება იმის თქმა, რომ არჩევნებში იყო მნიშვნელოვანი დარღვევები, თუმცა იმის სათქმელად, რომ არჩევნები მოიგო ოპოზიციამ, რეალურად საკმარისი მტკიცებულებები არ არის და ამას ხედავს საერთაშორისო თანამეგობრობაც.
გამოსავლის პროგნოზირება რთულია.
მიუხედავად იმისა, რომ ხელისუფლება პრობლემის გადაწყვეტაში წარმატებული არ არის, ამ ეტაპზე უკმაყოფილება საზოგადოებაში მაინც არ არის ისეთი მძაფრი, რომ ხელისუფლებამ ამ უკმაყოფილებას ვერ გაუძლოს.
თუმცა, ყველაფერი შეიძლება შეიცვალოს. ქვეყანაში ზოგადად რთული ვითარებაა პანდემიის გამო. თუკი ხელისუფლება ვერ გაუმკლავდება პანდემიის კრიზისს, ვერ გამოვრიცხავთ, რომ პროტესტის ტალღა უფრო გაძლიერდეს.
ჩიხიდან გამოსვლა ხელისუფლებაზეა დიდწილად დამოკიდებული. ხელისუფლებამ უნდა შესთავაზოს ოპოზიციას ისეთი რაღაც, რომ ოპოზიციამ შეძლოს დათანხმება და პარლამენტში შესვლა. ამ კრიზისის დასამთავრებლად, მივცემდი ხელისუფლებას რეკომენდაციას, აღიაროს, რომ არჩევნები არ იყო დემოკრატიული. ვადამდელი არჩევნების არსებითი პერსპექტივა უნდა შეიქმნას, ან მეორე მხრივ, რეალური და ძირფესვიანი ცვლილებები უნდა მოხდეს საარჩევნო ადმინისტრაციაში. მაგრამ, როგორც ჩანს, ამას ხელისუფლება არ გააკეთებს. ამის პოლიტიკური ნება ხელისუფლებაში არ არის.
გია ხუხაშვილი, პოლიტიკის ანალიტიკოსი
ძალიან მძიმე ვითარებაში ვართ. ორივე მხარე, ოპოზიციაც და ხელისუფლებაც ასახელებს წითელ ხაზებს, რომლებიც ურთიერთგამომრიცხავია. აქედან გამომდინარე, კრიზისის დაძლევის ფორმულა, დღევანდელი მდგომარეობით, არ არსებობს და ეჭვი მაქვს, ვერც იარსებებს.
არსებული არაორდინალური ვითარებიდან გამომდინარე, რაღაცა დროებითი გადაწყვეტილებებია მისაღები. ანუ, არა კრიზისის გადალახვა, არამედ მისი კონსერვაცია გარკვეული პერიოდით, დროებითი შეთანხმებები და ამის ბაზაზე სამომავლოდ რაღაცის აგება.
საერთოდ ჩვენი პოლიტიკური ელიტა მიდრეკილია ჩიხში შესვლისკენ. სამწუხაროდ, ჩვენ ვცხოვრობთ პოლიტიკური მონოლოგების კაკაფონიის ქვეყანაში, რომელიც დიალოგში ვერასოდეს ვერ გადადის, თუ, რა თქმა უნდა, არ მოხდა მესამე ძალის ჩარევა.
მაგრამ, ახლა პოზიციები ისე შორს არის, რომ მესამე ძალის ჩარევაც არ შველის პროცესს. საერთაშორისო ფასილიტატორები ცდილობენ, მაგრამ ვერ ახერხებენ გამოსავლის პოვნას.
მგონია, რომ ოპოზიცია არ მოქმედებს სწორი ტაქტიკით. თავიდანვე უფრო თანმიმდევრულნი რომ ყოფილიყვნენ, გაყალბების მეტი მტკიცებულება შეეგროვებინათ და რაც მთავარია, პირველივე წუთებში არ ეთქვათ, პარლამენტში არ შევდივართო. ეს უნდა ყოფილიყო ბოლო ნაბიჯი, აი, ყველაფერი ამოვწურეთ და სხვა გზა არ დაგვრჩა, მგონია, რომ უფრო დამაჯერებელი იქნებოდა საერთაშორისო საზოგადოებისთვის მაინც.
რაც შეეხება ხელისუფლების პოზიციას. სად გინახავთ, რომ ამ ქვეყანაში ვინმე ძალაუფლებას თავისი ნებით თმობდეს?! ხელისუფლება გრძნობს გარკვეულ მხარდაჭერას და გასაგებია, რომ რიგგარეშე არჩევნებს არ დანიშნავენ, რადგან ეს „ქართული ოცნებისთვის“ კატასტროფა იქნება. ამიტომ რაღაც შუალედური გადაწყვეტილებებია მისაღები.
თუმცა კი, პერსპექტივაში, ვფიქრობ, რომ რიგგარეშე არჩევნები გარდაუვალია. შეუძლებელია, რომ ერთპარტიულმა პარლამენტმა ოთხი წელი მართოს ქვეყანა.
სხვა საკითხია, თუ რა ფორმით მოხდება ამ რიგგარეშე არჩევნების დანიშვნა. აქ უკვე არის სხვადასხვა სცენარი – შედარებით რბილი და შედარებით მძიმე. თუ მხარეები რაღაც პლატფორმებს მოძებნიან, სადაც საუბარი მაინც შეიძლება, შეთანხმება თუ არა, მაშინ შეიძლება, პროცესები შედარებით რბილად განვითარდეს. თუ ეს ვერ მოიძებნა და ჩვენ მივიღეთ ერთპარტიული პარლამენტი და მთელი ოპოზიცია ქუჩაში, ამ შემთხვევაში გარდაუვლად მივალთ ძალიან სერიოზულ კრიზისამდე.
ხელისუფლება რთულ მდგომარეობაშია. ოპოზიციისგან განსხვავებით, მას კიდევ სხვა პრობლემები აქვს – კოვიდი, უმწვავესი სოციალური ფონი და ა.შ. ამ ყველაფერმა, შესაძლოა, „ქართული ოცნება“ გადაიყოლოს და არამხოლოდ ხელისუფლებიდან წასვლა მოუწიოს, საერთოდ გაქრეს პოლიტიკური ველიდან. ამის რისკიც არსებობს. ასე რომ, არჩევანს ყველა თვითონ აკეთებს და ვნახოთ.
