JAMnews გიხსნით: ვინ დააკომპლექტებს მთავრობას და როგორ? VIDEO
მთავრობის დაკომპლექტება
26 ოქტომბერს საქართველოში გაიმართება საპარლამენტო არჩევნები, რომლის შედეგების მიხედვითაც მომდევნო მთავრობა უნდა დაკომპლექტდეს.
ყველა გამოკითხვა აჩვენებს, რომ მმართველი პარტიის წარუმატებლობის შემთხვევაში, არც ერთ ცალკე აღებულ ოპოზიციურ პარტიას ძალუძს მინისტრთა კაბინების ერთპიროვნულად დაკომპლექტება.
მოკლედ აგიხსნით, რა შემთხვევაში დააკომპლექტებს მთავრობას ამჟამინდელი ოპოზიცია და რა შემთხვევაში გვეყოლება კვლავ ერთპარტიული ხელისუფლება, “ქართული ოცნების” სახით.
“ოცნების” 12 წელი
უკვე 12 წელია, საქართველოს “ქართული ოცნება” მართავს. ამ პერიოდის განმავლობაში ქვეყანაში სამი საპარლამენტო არჩევნები ჩატარდა: 2012, 2016 და 2020 წლებში.
“ოცნებამ” სამივე არჩევნებში საპარლამენტო უმრავლესობა მოიპოვა, თუმცა მხოლოდ პირველ შემთხვევაში, 2012 წელს შეძლო ხმათა 50%-ზე მეტის მოპოვება.
დანარჩენ ორ შემთხვევაში მმართველ პარტიას უმრავლესობის მოპოვებაში მაჟორიტარული სისტემა დაეხმარა.
წელს რა იქნება?
ერთ-ერთი უმთავრესი მახასიათებელი, რომელიც წლევანდელ კენჭისყრას წინა არჩევნებისგან გამოარჩევს, მაჟორიტარული სისტემის გაუქმებაა: 26 ოქტომბრის არჩევნები სრულად პროპორციული წესით ჩატარდება.
არაერთი გამოკითხვა – გარდა პროსახელისუფლებო “იმედის” კვლევისა – აჩვენებს, რომ პროპორციული სისტემის პირობებში „ქართულ ოცნებას“ ხმების 50%-ზე მეტს მიღებისა და მთავრობის ერთპიროვნულად დაკომპლექტების დიდი შანსი არ აქვს.
არც იმის ალბათობაა დიდი, რომ „ოცნება“ რომელიმე სხვა პარტიასთან კოალიციას შექმნის: ყველა მსხვილი ოპოზიციური პარტია, რომელსაც 5%-იანი ბარიერის გადალახვის პერსპექტივა აქვს, ამომრჩეველს ჰპირდება, რომ „ოცნებასთან“ კოალიციას არ შეკრავს.
როგორ კომპლექტდება მთავრობა?
მთავრობის დასაკომპლექტებლად აუცილებელია პარლამენტის შემადგენლობის ნახევარზე მეტმა, ანუ სულ მცირე 76-მა დეპუტატმა 150-დან, ნდობა გამოუცხადოს კონკრეტული საარჩევნო სუბიექტის (პარტიის ან კოალიციის) მიერ წარდგენილ პრემიერ-მინისტრს და მინისტრთა კაბინეტს.
კონსტიტუციის მიხედვით, პროცედურა ასეთია:
ცესკოს მიერ არჩევნების საბოლოო შედეგების გამოცხადებისთანავე იკრიბება პარლამენტი და იწყება მთავრობის არჩევის პროცედურა. კანონის თანახმად, თითოეული კანდიდატურის განხილვისა და კენჭისყრისთვის პარლამენტს ორი კვირა აქვს.
პარლამენტს მთავრობის არჩევის პროცედურის ჩატარების უფლება სულ ორჯერ აქვს:
თავდაპირველად, პრემიერ-მინისტრობის საკუთარ კანდიდატურას წარადგენს არჩევნებში პირველ ადგილზე გასული პარტია: არ აქვს მნიშვნელობა ამ პარტიას რამდენი პროცენტი აქვს აღებული და კრავს თუ არა უმრავლესობას; მთავარია, ხმათა რაოდენობით პირველ ადგილზე იყოს და 5%-იანი ბარიერი ჰქონდეს გადალახული.
იმ შემთხვევაში თუ წარდგენილმა კანდიდატურამ კენჭისყრაზე ვერ მიიღო 76 ან მეტი დეპუტატის მხარდაჭერა, პრემიერ-მინისტრობის კანდიდატის წარდგენის უფლება სხვა საარჩევნო სუბიექტზე გადადის. ანუ, უხეშად რომ ვთქვათ, არჩევნებში ინდივიდუალურად დამარცხებულ სუბიექტს ექნებათ მთავრობის წარდგენის შესაძლებლობა.
ამ შემთხვევაშიც ზუსტად იგივე პროცედურა უნდა ჩატარდეს და ვადებიც იგივეა. ანუ — ორი კვირის ვადაში კონკრეტულმა პარტიამ უნდა წარადგინოს მთავრობა, რომელსაც სულ მცირე 76-მა დეპუტატმა უნდა გამოუცხადოს ნდობა. ამ შემთხვევაშიც ეს მხოლოდ ერთი კენჭისყრით ხდება.
თუ პარლამენტმა მთავრობა მეორე ცდაზეც ვერ დაამტკიცა, პრეზიდენტი ვალდებულია დანიშნოს რიგგარეშე არჩევნები, რომელიც ორი თვის ვადაში უნდა ჩატარდეს.
ვის რა შანსი აქვს დააკომპლექტოს მთავრობა?
თუ “ოცნება” პირველ ადგილზე გავა, მაგრამ საპარლამენტო უმრავლესობის მოსაპოვებლად ეს ხმები მაინც არ ეყოფა და ვერც სხვა პარტიებიდან გადაიბირებს ვინმეს, მაშინ ის მთავრობას ვერ დააკომპლექტებს.
ასეთ შემთხვევაში ბურთი ოპოზიციური პარტიების მოედანზე გადადის. თუ “ოცნებას” არ აქვს საპარლამენტო უმრავლესობა, გამოდის, რომ ბარიერგადალახული ოპოზიციური პარტიები ჯამურად კრავენ ამ უმრავლესობას.
ანუ იმ შემთხვევაში, თუ პარლამენტში “ოცნების” პრემიერ-მინისტრობის კანდიდატურა ჩავარდება, ოპოზიციას შეუძლია შეთანხმდეს პრემიერ-მინისტრობის საერთო კანდიდატზე.
ეს კანდიდატი შეიძლება იყოს რომელიმე ოპოზიციური პარტიის წარმომადგენელი, ან, თუ პარტიულ ფიგურაზე შეთანხმება ვერ შედგა, პოლიტიკურად ნეიტრალური პირი. ამასთან, პარტიული კანდიდატი რომც შეირჩეს, არ არის აუცილებელი, ის კოალიციაში შემავალ უმსხვილეს პარტიას წარმოადგენდეს.
პრემიერის გარდა, უნდა დაკომპლექტდეს მინისტრთა კაბინეტიც. ეს პროცესიც კოალიციის წევრთა შორის თანხმობაზე უნდა იყოს დაფუძნებული. დასასრულს, პარლამენტმა კენჭი უნდა უყაროს მთავრობის შემადგენლობას.
თუმცა არსებობს სხვა შესაძლებლობაც, როდესაც ოპოზიციური პარტიები ერთ პოლიტიკურ კანდიდატზე ვერ თანხმდებიან, განიხილება ტექნიკური მთავრობის შექმნა, ნეიტრალური პრემიერით და პროფესიონალებისგან დაკომპლექტებული კაბინეტით.
როგორც წესი, ტექნიკური მთავრობის ფუნქციაა კონკრეტულ, გარდამავალ პერიოდში მართოს ქვეყანა, რათა დაიძლიოს კრიზისი და შემდეგ დაინიშნოს რიგგარეშე არჩევნები.
და ოპოზიცია რომ ვერ შეთანხმდეს?
ოპოზიციის წარმატების შემთხვევაში, მთავრობის დაკომპლექტებისთვის გასაწევი სამუშაო მარტივი არ იქნება. ზოგიერთ ფუნდამენტურ საკითხზე, როგორიცაა საქართველოს ევროპულ კურსი, ყველა მსხვილი ოპოზიციური სუბიექტი თანხმდება, თუმცა სამთავრობო კონსენსუსისთვის მხოლოდ ეს ფაქტორი არ კმარა.
პოლიტოლოგ გია ხუხაშვილის სიტყვებით, “ერთიანობა ენმ”, “კოალიცია ცვლილებისთვის”, “ძლიერი საქართველო” და გახარიას პარტია წარმოადენენ ოთხ “თანაზომად პოლიტიკურ ჯგუფს”, თავიანთი ამბიციებითა და “ტოქსიკური ურთიერთობით” ერთმანეთთან.
რა მოხდება იმ შემთხვევაში, თუ რომელიმე ბარიერგადალახული პარტია უარს იტყვის კოალიციურ მოლაპარაკებებში მონაწილეობაზე? მაგალითად, გიორგი გახარიას პარტიის პოზიციაა, რომ ის კოალიციას არ შეუკრავს არც ივანიშვილს და არც სააკაშვილს, ანუ არც “ოცნებას” და არც “ნაციონალურ მოძრაობას”.
“არავითარ შემთხვევაში ჩვენ არ ვითანამშრომლებთ და კოალიციას არ შევუკრავთ არც ივანიშვილს, არც სააკაშვილს. სხვა ყველაფერი შესაძლებელია”, – დასძინა გახარიამ “ტვ პირველის” ეთერში.
შეიძლება თუ არა, გახარიას ამ პოზიციამ ჩიხური ვითარება შექმნას?
“მათ [გახარიას პარტიამ] თქვეს, რომ მთავრობაში ისინი არ მიიღებენ მონაწილეობას ნაციონალურ მოძრაობასთან ერთად. ამით მათ არ უთქვამთ, რომ ისინი მხარს არ დაუჭერენ ოპოზიციის მიერ შექმნილ კოალიციურ მთავრობას”, – დასძენს კონსტიტუციონალისტი ვახტანგ ხმალაძე.
გია ხუხაშვილის მოსაზრებით, გახარიას განცხადება ნიშნავს, რომ ის არ ითანამშრომლებს ისეთი ტიპის მთავრობასთან, რომელშიც ენმ-ს წამყვანი პოზიციები ექნება.
“თუ ენმ დათმობს ძალაუფლებას აღმასრულებელ ნაწილში და მთავრობის მეთაური იქნება ნეიტრალური ადამიანი, ან იქნება იგივე სალომე ზურაბიშვილი, მაგალითად, რატომ არ ითანამშრომლებს?” – ამატებს ხუხაშვილი.
როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, თუ მთავრობა ვერც “ოცნებამ” ჩამოაყალიბა და ვერც ოპოზიციამ, ინიშნება რიგგარეშე არჩევნები.
თუმცა, როგორც წესი რიგგარეშე არჩევნების ჩატარება პარტიებს არ აწყობთ ორი მიზეზით:
- არჩევნები ძვირი ჯდება, როგორც ქვეყნისთვის, ასევე თავად პარტიებისთვის, და
- მეორე — არჩევნების პერიოდში ყველა მოლოდინის რეჟიმშია და ქვეყანაში ბევრი მნიშვნელოვანი პროცესი დაპაუზებულია, რაც წინსვლას და განვითარებას უშლის ხელს.
“დაკარგული ხმები” სად მიდის?
“დაკარგულს” ვუწოდებთ ისეთი პარტიებისთვის მიცემულ ხმებს, რომლებიც 5%-იან ბარიერს ვერ ლახავენ და შესაბამისად, ვერც პარლამენტში ხვდებიან. თუმცა, ეს ხმები უკვალოდ არ ქრება: ისინი პროპორციულად ნაწილდება იმ საარჩევნო სუბიექტებს შორის, რომლებიც ბარიერს ლახავენ.
“ეს ნიშნავს, რომ თუ ვთქვათ ბარიერი გადალახა ხუთმა სუბიექტმა და ჩვენთან დიდი ალბათობით სწორედ ეს არის მოსალოდნელი, მაშინ ეს ჩემი ერთი ხმა პროპორციულად დაიყოფა 5 სუბიექტის [“ოცნება”+4 ოპოზიციური სუბიექტი] მიერ მიღებული ხმების მიხედვით”, – დასძენს ვახტანგ ხმალაძე.
მარტივად რომ ვთქვათ, “დაკარგული ხმებით” გარკვეულწილად ყველა სუბიექტი ხეირობს – მმართველი ძალაც და ოპოზიციაც. თუმცა, მეტ სარგებელს ნახავს ის საარჩევნო სუბიექტი, რომელსაც “დაკარგული ხმების” გადათვლამდეც ყველაზე მეტი პროცენტი ექნება მოპოვებული.
ის, თუ რამდენად დიდი გავლენა ექნება ასეთ ხმებს არჩევნების საბოლოო შედეგზე და ვინ რა დოზით იხეირებს, ბარიერგადალახული პარტიების შედეგებსა და დაკარგული ხმების საერთო რაოდენობაზეა დამოკიდებული.
მაგალითად, თუ “ქართული ოცნების” ან ჯამურად ოპოზიციური პარტიების შედეგები ძალიან ახლოს იქნა 50%-იან ბარიერთან, შესაძლოა, “დაკარგულმა ხმებმა” არჩევნებში მათი ბედი გადაწყვიტოს კიდეც. თუმცა, თუ ამჟამინდელი მმართველი პარტია ან ყველა ოპოზიციური საარჩევნო სუბიექტი ვერ შეძლებენ ბარიერთან მკვეთრად მიახლოებას, მაშინ “დაკარგული ხმების” ეფექტი მათ ბევრს არაფერს მისცემს.
czech
