მოლდოვა: განახლებადი ენერგია, როგორც ენერგოუსაფრთხოების გასაღები
JAMnews პარტნიორის, Ziarul de Gardă -ის სტატია
სოფელი, სადაც ენერგიის გადასახადები ნულის ტოლია, უტოპია კი არა, მოლდოვის რესპუბლიკაში რეალური ადგილია. ფეშტელიცას სოფელში ალტერნატიული ენერგიის წყაროების აქტიური განვითარების წყალობით, ადგილობრივ საბავშვო ბაღს, სკოლას და ზოგიერთ მაცხოვრებელს ენერგიის ნულოვანი ხარჯები აქვს.
განახლებად წყაროებზე გადასვლის მთავარი იმპულსი იყო რუსეთის მიერ უკრაინაში სრულმასშტაბიანი შეჭრა. 2022 წელს უკრაინა და მისი მეზობელი მოლდოვა ენერგოუსაფრთხოების კრიზისის წინაშე აღმოჩნდნენ, რაც ბუნებრივი აირისა და ელექტროენერგიის ფასების მნიშვნელოვან ზრდას ნიშნავდა. შემდეგ მოლდოვამ, რომელიც იმ დროს მნიშვნელოვნად იყო დამოკიდებული რუსეთიდან და უკრაინიდან ენერგიის იმპორტზე, მკვეთრად გაზარდა ინვესტიციები განახლებადი ენერგიის პროექტებში.
ZdG-მ შეისწავლა, თუ როგორ იქცა ჭკვიანი სოფელი ენერგოდამოუკიდებლობის მაგალითად, როგორია ენერგეტიკული მდგომარეობა მოლდოვაში ზოგადად და რა მდგომარეობაა მეზობელ უკრაინასა და რუმინეთში.
პირველი ჭკვიანი სოფელი
კიშინიოვიდან დაახლოებით 100 კილომეტრში მდებარეობს მოლდოვაში პირველი სოფელი, რომელსაც „ჭკვიანი“ ენერგომომარაგება აქვს. ყველაფერი დაიწყო ძირითადი სამთავრობო ინსტიტუტების განახლებად ენერგიის წყაროებზე (RES) გადასვლით. შემდეგ ადგილობრივმა მაცხოვრებლებმა, როდესაც დაინახეს, რომ მერიის, საბავშვო ბაღისა და სკოლისთვის გადასახადები ნული იყო, ალტერნატიულ ენერგიის წყაროებზე გადასვლა დაიწყეს.
დღესდღეობით, სოფელ ფეშტელიცაში სამი სახის ენერგია გამოიყენება: ტრადიციული, მზის და ბიომასის. სოფლის მერი, ნიკოლაე ტუდორეანუ, ამბობს, რომ ალტერნატიული ენერგიის წყაროები ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებისთვის, მათ შორის ქუჩის განათების სერვისებისთვის, სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან როლს თამაშობს.
„თუ ყველა საჯარო დაწესებულებაში ბიომასის ქვაბები არ გვექნებოდა, თუ სკოლისთვის, საბავშვო ბაღისთვის, მერიისთვის საკუთარ ენერგიას არ გამოვიმუშავებდით, თუ ეს მზის ელექტროსადგური არ გვექნებოდა… არ ვიცი, შეძლებდა თუ არა ადგილობრივი ბიუჯეტი მოვლა-პატრონობის ხარჯების დაფარვას, განსაკუთრებით ცივ სეზონზე“, – აღნიშნავს ნიკოლაე ტუდორეანუ.
ამგვარად, მერია და სკოლა აღიჭურვა ბიომასის ქვაბებითა და მზის პანელებით, ხოლო ქუჩის განათება შეიცვალა ჭკვიანი მზის ენერგიაზე მომუშავე სისტემით. მაგრამ ჩვენ მოვახერხეთ სამივე ტექნოლოგიის დანერგვა საბავშვო ბაღში.
კომუნალური მომსახურების მუნიციპალური საწარმო „ფესტელიტას“ ადმინისტრატორის, რადუ პროკოპენკოს თქმით, საბავშვო ბაღში წყალი სამი წყაროდან თბება: ელექტროენერგიით, ბიომასის ქვაბით და მზის კოლექტორებით.
„საღამოს, როდესაც მზის ენერგია არ არის, წყალი ბიომასის ქვაბში თბება. ზაფხულში ქვაბს არ ვათბობთ, ღამით მზე არ არის და შემდეგ ელექტროენერგიას ვიყენებთ. „სინამდვილეში, ცხელ წყალს უფასოდ ვიღებთ როგორც ზაფხულში, ასევე ზამთარში“, – აღნიშნავს კაცი.
ანგარიშებზე – ნული
განახლებადი ენერგიის წყაროების წყალობით, როგორც საბავშვო ბაღი, ასევე ადგილობრივი სკოლა მნიშვნელოვან დანაზოგს ახერხებს.
„ელექტროენერგიის გადასახადი ნულის ტოლია, ბუნებრივ აირზე კი ყოველთვიურად დაახლოებით 10-15 ათას ლეის ვზოგავთ. დაზოგილ თანხებს ავეჯის შესაძენად და დაწესებულებაში მაღალი ხარისხის საგანმანათლებლო პროცესისთვის უკეთესი პირობების შესაქმნელად ვიყენებთ“, – აღნიშნავს საბავშვო ბაღის დირექტორი, ლიუბა ვოზიანი.
მას ეთანხმება ადგილობრივი სკოლის დირექტორის მოვალეობის შემსრულებელი იონ დოლგოტარი. „ამჟამინდელ სიტუაციაში, როდესაც საწვავი ასე ძვირია, ჩვენ ვერ ვიპოვეთ გრანულებზე იაფი წყარო. ბუნებრივი აირი ძალიან ძვირი გვიჯდებოდა და ჩვენს ბიუჯეტში არ შედიოდა.“
ორივე დაწესებულება ამჟამად ელექტროენერგიის ნულოვან გადასახადს იღებს. „ამჟამად, დაწესებულებას ენერგიის ნულოვანი ხარჯი აქვს და დანაზოგს სხვა საჭიროებებისთვის ვიყენებთ“, – ამბობს იონ დოლგოტერი.
თუმცა, არა მხოლოდ სამთავრობო უწყებები, არამედ ზოგიერთი ადგილობრივი ბიზნესიც, განსაკუთრებით სოფლის მეურნეობაში ჩართული ბიზნესები, განახლებადი ენერგიის წყაროებს იყენებენ სათბურების გასათბობად და წარმოების ხარჯების შესამცირებლად. „ისინი ცდილობენ სათბურები შეშით, ტოტებით გაათბონ და არ იყენებენ ბუნებრივ აირს ან ელექტროენერგიას, რათა მინიმუმამდე დაიყვანონ ხარჯები და კონკურენტუნარიანობა შეინარჩუნონ ადგილობრივ ბაზარზე“, – განმარტავს მერი ნიკოლაე ტუდორეანუ.
სოფლის მოსახლეობის 70% ალტერნატიულ ენერგიაზე გადავიდა
სამთავრობო უწყებების მიერ ელექტროენერგიის ნულმა გადასახადებმა ადგილობრივი მაცხოვრებლები წაახალისა, შეუერთდნენ ტენდენციას და ასევე გადავიდნენ ალტერნატიულ ენერგიის წყაროებზე. ამჟამად, სოფლის მოსახლეობის დაახლოებით 70% შეშის ღუმელებს იყენებს. ასეთი მნიშვნელოვანი პროცენტი აიხსნება იმით, რომ ბევრს აქვს საკუთარი ტყეები.
„ისინი ძირითადად იქიდან ხე-ტყეს იყენებენ. ბევრმა მშობლების ბაღები ტყის პლანტაციებად აქცია, ზოგი კი თბება საძოვრებისა და სასოფლო-სამეურნეო კულტურების ნარჩენებით – სიმინდის ფოთლებითა და ღეროებით, მზესუმზირით, ვაზით“, – ამბობს მერი.
თუმცა, არიან სოფლის მაცხოვრებლებიც, რომლებიც მზის პანელებს იყენებენ. ერთ-ერთმა ასეთმა ოჯახმა მთლიანად მიატოვა ბუნებრივი აირი მზის ენერგიის სასარგებლოდ.
ივან ბეკჩივი იტალიაში 15 წლის განმავლობაში მუშაობდა. სახლში დაბრუნების შემდეგ, მან და მისმა შვილებმა გადაწყვიტეს, რომ უფრო მომგებიანი იყო მზის პანელების დამონტაჟება, ვიდრე გაზსა და ელექტროენერგიაში დიდი თანხების გადახდის გაგრძელება.
„ბევრი ადამიანი გვაკრიტიკებს და ამბობს, რომ ეს მომგებიანი არ არის, მაგრამ მე ვიტყოდი, რომ გარკვეული დახმარება მაინც არის. პირველ წელს ზარალი მოგვივიდა, რადგან ძალიან ცოტა დავზოგეთ, მაგრამ ახლა ბედნიერი ვარ. სახლში ყველაფერი ელექტროენერგიაზე მუშაობს – როგორც გათბობა, ასევე წყალი. „მოხმარება მაღალია, მაგრამ გადასახადი ნულის ტოლია“, – ამბობს კაცი.
სვეტლანა ნეგარეს ოჯახში პანელების დაყენების იდეა მის ქმარს ეკუთვნოდა. ქალი აღიარებს, რომ თავიდან ეჭვი ეპარებოდა მათ სარგებელში, მაგრამ მოგვიანებით, საზღვარგარეთ რამდენიმე მოგზაურობის შემდეგ, მიხვდა, თუ რამდენად სასარგებლო იყო ისინი.
„მე მაქვს ელექტროქურა და ღუმელი და ყველაფერი გაზიდან ელექტროენერგიაზე გადავიყვანეთ. გაზს აღარ ვიყენებთ, ელექტროენერგიაზე გადავედით და ენერგია მზისგან მოდის. გასულ წელს ბევრი ენერგია მოვიხმარეთ, მაგრამ ქვითარიც კი არ გვქონდა. საერთოდ არაფერი მოვიდა. ოჯახის მეგობრებიც გვყავს, რომლებმაც ჩვენ შემდეგ ერთი თვის შემდეგ პანელები შეაერთეს და ისინიც კმაყოფილები არიან“, – ამბობს ქალი ენთუზიაზმით.
უკრაინაში ომმა მოლდოვა აიძულა, დააჩქაროს ალტერნატიული ენერგიის განვითარება
მოლდოვაში განახლებად ენერგიაზე გადასვლა რუსეთის მიერ უკრაინაში სრულმასშტაბიან შეჭრამდე დაიწყო, თუმცა 2022 წლის შემდეგ პროცესი მნიშვნელოვნად დაჩქარდა. მოლდოვას რუსეთსა და უკრაინაზე ენერგეტიკული დამოკიდებულების გათვალისწინებით, ქვეყნის ენერგეტიკული უსაფრთხოება ნომერ პირველი საკითხი გახდა.
ენერგოეფექტურობის სააგენტოს დირექტორი იონ მუნტეანი აღნიშნავს, რომ ომმა დააჩქარა განახლებადი ენერგიის სექტორის განვითარება და მოლდოვა ევროპის ენერგეტიკულ ბაზართან უფრო სწრაფად გაწევრიანებისკენ უბიძგა.
„განახლებადი ტექნოლოგიების გამოყენებით წარმოებული ენერგია უფრო კონკურენტუნარიანი გახდა. ამას ხელი შეუწყო როგორც პოპულარიზაციამ, ასევე ინფორმაციამ. როდესაც ადამიანებმა გააცნობიერეს, თუ რა იყო ენერგეტიკული კრიზისი, მათ დაიწყეს განახლებადი ენერგიის ტექნოლოგიების აღქმა, როგორც ენერგეტიკული დამოუკიდებლობის გასაძლიერებლად გამოსავლის“, – განმარტავს ექსპერტი.
კიევის „სტრატეგია XXI“ გლობალური ცენტრის ასოცირებული ენერგეტიკის ექსპერტი ანდრეი ჩუბიკი ასევე აღნიშნავს, რომ მოლდოვას ენერგომომარაგება განსაკუთრებით უკრაინაში ომის დაწყების შემდეგ გართულდა.
„საგანგებო სიტუაცია მოლდოვას ხელისუფლებას აიძულებს აქტიურად განახორციელოს კანონმდებლობა, რათა წაახალისოს კერძო ინვესტორების მიერ განახლებადი ენერგიის (RES) განვითარება, ასევე მეზობელ ქვეყნებთან ინტერკონექტორების გაფართოება. ქვეყანას მნიშვნელოვანი პოტენციალი აქვს განახლებადი ენერგიის წყაროების ძირითადი ტიპების განვითარებისა და საკუთარი ენერგეტიკული უსაფრთხოების გაზრდის მიმართულებით“, – ხაზს უსვამს ექსპერტი.
ენერგეტიკის დეპარტამენტის სახელმწიფო მდივნის, კაროლინა ნოვაკის თქმით, ბოლო ოთხი წლის განმავლობაში დამონტაჟებული განახლებადი ენერგიის სიმძლავრე ექვსჯერ გაიზარდა. ამგვარად, მოლდოვა რეგიონალური ლიდერი გახდა.
„ენერგეტიკული თანამეგობრობის ქვეყნებს შორის ენერგეტიკული რეფორმების განხორციელების ყოველწლიურ ანგარიშში პირველი ადგილი დავიკავეთ. ამ სიაში, მოლდოვას გარდა, შედიან უკრაინა, ბალკანეთის რეგიონის ქვეყნები – სერბეთი, კოსოვო, ბოსნია და ჰერცეგოვინა, მონტენეგრო, ალბანეთი და საქართველო“, – აღნიშნავს სახელმწიფო მდივანი.
მოლდოვას გეოგრაფიული პირობები განახლებადი ენერგიის წარმოებისთვის შესაფერისია
მდგრადი ენერგიის ეროვნული ცენტრის (CNED) მონაცემებით, 2024 წელს განახლებადი ტექნოლოგიების გამოყენებით გამომუშავებული ელექტროენერგიის წილი ქვეყნის ელექტროენერგიის მთლიანი მოხმარების 16.7%-ს შეადგენს. ამავდროულად, მზის პანელები განახლებადი ენერგიის მთავარ წყაროდ იქცა.
სახელმწიფო მდივანი კაროლინა ნოვაკი ამტკიცებს, რომ მიუხედავად იმისა, რომ მოლდოვას არ გააჩნია ამოწურვადი ბუნებრივი რესურსები, როგორიცაა ნავთობი, გაზი ან ქვანახშირი, ქვეყანას აქვს განახლებადი ენერგიის წარმოებისთვის შესაფერისი გეოგრაფიული პირობები.
ამას ეთანხმება დამოუკიდებელი ანალიტიკური ცენტრის „ექსპერტ-ჯგუფის“ ასოცირებული ექსპერტი, ალექსანდრე ზგარდანი. ის აღნიშნავს, რომ „მხოლოდ აგროფოტოელექტრული მოდელის გამოყენებას შეუძლია ქვეყნის წლიური ელექტროენერგიის მოხმარების 30%-დან 50%-მდე დაფაროს (…). როგორც სასოფლო-სამეურნეო ქვეყანა, ბიომასა რჩება განახლებადი ენერგიის მდგრად წყაროდ მაღალი პოტენციალით მოლდოვას რესპუბლიკაში. „ბიოგაზის ქარხნებს, რომლებიც ენერგიას სოფლის მეურნეობის, ცხოველური, სამრეწველო და საყოფაცხოვრებო ნარჩენებისგან გამოიმუშავებენ, დაახლოებით 400 მეგავატი სიმძლავრე აქვთ“, – ხაზს უსვამს ექსპერტი.
ენერგეტიკული სიტუაცია უკრაინაში
მოლდოვასგან განსხვავებით, მეზობელ უკრაინასა და რუმინეთს ერთი უპირატესობა აქვთ: ატომური ენერგიის წარმოება. „როგორც რუმინეთს, ასევე უკრაინას აქვს ბირთვული ენერგიის წყაროები. ეს მათ უპირატესობას ანიჭებს დატვირთვის განაწილების მოქნილობაში, ძირითადი საჭიროებების დაფარვასა და განახლებადი ენერგიის მეტი წყაროს ინტეგრირებაში“, – აღნიშნავს ენერგოეფექტურობის სააგენტოს დირექტორი იონ მუნტეანი.
თუმცა, ომის მიმდინარეობამ შეიძლება ნებისმიერ მომენტში შეცვალოს განახლებადი ენერგიის სიტუაცია. „2014 წელს აგრესიის დაწყებიდან და რუსეთის სრულმასშტაბიანი შემოჭრიდან 2025 წლის დასაწყისისთვის, დაახლოებით 18 გიგავატი სიმძლავრის გენერატორი დროებით ოკუპირებულ ტერიტორიაზე აღმოჩნდა. „ასევე, დაახლოებით 10 გიგავატი სიმძლავრე სხვადასხვა ხარისხის განადგურების ობიექტი გახდა მასიური დრონებითა და სარაკეტო თავდასხმების გამო“, – განმარტავს ანდრეი ჩუბიკი, კიევში, სტრატეგიის XXI გლობალური ცენტრის ასოცირებული ენერგეტიკის ექსპერტი.
მისი თქმით, სრულმასშტაბიანი რუსული შემოჭრის დაწყებიდან სულ მცირე 1 გიგავატი სიმძლავრის ალტერნატიული ენერგიის სადგური აშენდა. „უკრაინამ მოლდოვასთან ერთად ევროკავშირთან თავისი ენერგეტიკული სისტემის უნიკალური სინქრონიზაცია დანერგა. უფრო ადრეც კი, უკრაინა ატომური ელექტროსადგურებისთვის დასავლური ბირთვული საწვავის გამოყენებაზე გადავიდა, ხოლო 2022 წლის მარტიდან დასავლურ საწვავის (დიზელი, ბენზინი, ავტოგაზი) მიწოდებაზე გადავიდა, რითაც დასავლეთის საზღვრის გავლით ძლიერი და დივერსიფიცირებული მიწოდების სისტემა შექმნა“, – განმარტავს ექსპერტი.
უკრაინა ამჟამად იყენებს მზის, ქარის ენერგიას, მყარ ბიომასას, ჰიდროელექტროსადგურებს, ბიოგაზს და დაიწყო ბიომეთანის წარმოება ექსპორტისთვის. განახლებადი ენერგიის წყაროების მნიშვნელოვანი ნაწილის ამინდის პირობებზე დამოკიდებულების გამო, ასეთი ენერგიის წილი შეიძლება მერყეობდეს 3-5%-დან 20%-მდე. ანდრეი ჩუბიკის თქმით, ატომური ელექტროსადგურები ელექტროენერგიის დაახლოებით 50-60%-ს გამოიმუშავებენ, რაც ძირითად მოთხოვნილებებს აკმაყოფილებს, დანარჩენს კი სხვადასხვა დროს სხვადასხვა წყარო ფარავს – თბოელექტროსადგურებიდან დაწყებული ჰიდროელექტროსადგურებითა და განახლებადი ენერგიის წყაროებით დამთავრებული.
ენერგეტიკული სიტუაცია რუმინეთში
უკრაინაში ომმა რუმინეთში ენერგეტიკული სიტუაციაც გაართულა. თუმცა, ამჟამად მას ერთ-ერთი ყველაზე მდგრადი ენერგოსისტემა აქვს. რუმინეთში განახლებადი ენერგიის სწრაფი განვითარების ერთ-ერთი ფაქტორი ჰიდრორესურსების ხელმისაწვდომობაა. „რუმინეთს აქვს ბირთვული რესურსები, გაზი, ქვანახშირი და განახლებადი ენერგიის წყაროები. მას ასევე აქვს ევროპაში უდიდესი ქარის პარკი“, – ამბობს ენერგეტიკის სამინისტროს სახელმწიფო მდივანი კაროლინა ნოვაკი.
რუმინეთში განახლებადი ენერგიის წყაროების განვითარებას აღნიშნავს უკრაინელი ექსპერტი ანდრეი ჩუბიკიც. „რუმინეთი საკმაოდ აქტიურად ავითარებს როგორც განახლებადი ენერგიის წყაროებს, ასევე ტრადიციულ ენერგიას, კერძოდ, გეგმავს მსხვილ ინვესტიციებს ოფშორული ქარის ელექტროსადგურებსა და ბუნებრივი აირის წარმოებაში.“
რუმინეთის ენერგეტიკის ეროვნული მარეგულირებელი ორგანოს მონაცემებით, 2024 წლის ბოლოს, მზის პანელები დადგმული სიმძლავრის 29.3%-ს შეადგენდა, ქარის ენერგია – 63.8%, ჰიდროენერგია – 4.4%, ბიომასა – 2.5%.
რა უშლის ხელს განახლებად ენერგიაზე გადასვლას
ექსპერტების აზრით, არსებობს მთელი რიგი გამოწვევები, რომლებიც ანელებს ან აფერხებს განახლებად ენერგიაზე გადასვლას. ალექსანდრუ ზგარდანი, დამოუკიდებელი ანალიტიკური ცენტრის Expert-Grup-ის ასოცირებული ექსპერტი, თავის კვლევაში „განახლებად ენერგიაზე გადასვლა: შესაძლებლობები და პოლიტიკური რეკომენდაციები“ განმარტავს, რომ მოლდოვა რამდენიმე სერიოზული გამოწვევის წინაშე დგას. „ესენია იმპორტირებულ ელექტროენერგიაზე მაღალი დამოკიდებულება, მოძველებული და შეზღუდული ინფრასტრუქტურა, ფინანსური შეზღუდვები და კვალიფიციური მუშახელის დეფიციტი.“
ექსპერტი იონ მუნტეანი ასევე აღნიშნავს მოლდოვას ფინანსურ შეზღუდვებს. „ენერგეტიკული გარდამავალი პერიოდი ინფრასტრუქტურაში ინვესტიციებს მოითხოვს და მნიშვნელოვანია ევროპის ენერგეტიკულ სისტემასთან ინტეგრაცია. აუცილებელია ბიოსაწვავის, ბიომასის, მყარი ბიომასისა და ბიოგაზის განვითარება.“
უკრაინაში ყველაზე დიდი დაბრკოლება ომია. ექსპერტი ანდრეი ჩუბიკიც საუბრობს ამაზე და სხვა საკითხებთან ერთად აღნიშნავს სხვა გამოწვევებს, რომლებიც განახლებადი ენერგიის წყაროების განვითარებას ხელს უშლის როგორც უკრაინაში, ასევე სხვა ქვეყნებში.
„ევროპა სხვადასხვა ეროვნული ენერგეტიკული პოლიტიკისა და ისტორიული გენერაციის მემკვიდრეობის წინაშე დგას, ნაწილობრივ მსხვილი კომერციული მოთამაშეებისა და უცხოელ მომწოდებლებთან (მაგ. უნგრეთი, სლოვაკეთი) დაკავშირებული პოლიტიკოსების ლობირების გამო. უკრაინაში ომი ხელს უშლის განახლებადი ენერგიის წყაროების განვითარებას, მოლდოვაში განუვითარებელი კანონმდებლობა და არასაკმარისი დაფინანსებაა, ხოლო საქართველოში (რომელიც ენერგეტიკული თანამეგობრობის ნაწილია, რედაქტორის შენიშვნა) პოლიტიკური ნება არ არსებობს“, – ასკვნის ექსპერტი.
სტატია შეიქმნა „მედიაქსელის“ მხარდაჭერით.
exchange
