62 სომეხი მოქალაქე აზერბაიჯანში - სამხედრო ტყვეები თუ დივერსანტები?
ხოჯავენდის რაიონის ტერიტორიაზე, რომელიც ყარაბაღის მეორე ომის შემდეგ აზერბაიჯანის კონტროლქვეშ გადავიდა, სომხეთის 62 მოქალაქე დააკავეს.
აზერბაიჯანული მხარე დაკავებულებს დივერსანტებად მიიჩნევს, რომლებმაც პასუხი სასამართლოს წინაშე უნდა აგონ. სომხური მხარე კი დარწმუნებულია, რომ ეს სამხედრო ტყვეები სამშობლოში უნდა დაბრუნდნენ.
გაეროს გენერალური ასამბლეისა და უშიშროების საბჭოს დოკუმენტის სახით გავრცელდა აზერბაიჯანის საგარეო საქმეთა მინისტრის, ჯეიჰუნ ბაირამოვის მიერ გაეროს გენერალური მდივნისთვის, ანტონიო გუტერეშისთვის გაგზავნილი წერილი.
მასში საუბარია „სომხეთის ქმედებებზე, რომელიც მიმართულია სტაბილურობის დარღვევისაკენ და ეწინააღმდეგება საერთაშორისო სამართალსა და 10 ნოემბრის სამმხრივ განცხადებას“, – იტყობინება აზერბაიჯანის საგარეო საქმეთა სამინისტროს პრესსამსახური.
ბაირამოვმა თავის წერილში აღნიშნა, რომ „ოკუპაციისგან გათავისუფლებული აზერბაიჯანის ხოჯავენდის რაიონის ტერიტორიაზე, სომხური შეიარაღებული ძალები დივერსიებსა და პროვოკაციებს ახორციელებენ. აზერბაიჯანის შესაბამისი სტრუქტურების მიერ ჩატარებული ანტიტერორისტული ოპერაციის შედეგად, დააკავეს დივერსიული დაჯგუფების 62 წევრი, რომლებიც სომხეთის მოქალაქეები არიან“.
გაეროს გენერალური მდივნის ყურამდე მიიტანეს, რომ „ერთობლივ განცხადებაზე ხელმოწერიდან ერთი თვის შემდეგ, აზერბაიჯანის საერთაშორისო დონეზე აღიარებულ ტერიტორიაზე, სომხეთის შეიარაღებული ძალების მიერ განხორციელებული მსგავსი დივერსიები და პროვოკაციები, ამტკიცებს სომხეთის მიერ საერთაშორისო სამართლის ნორმებისა და იმ ვალდებულებების უხეშ დარღვევას, რომელიც მან ერთობლივი განცხადებით იკისრა“.
რეაქცია სომხეთიდან
სომხეთის საგარეო საქმეთა სამინისტრო გამოვიდა განცხადებით და დაგმო სომეხი სამხედრო ტყვეების სისხლისსამართლებრივი დევნა, რის შესახებაც აზერბაიჯანის საგარეო საქმეთა მინისტრმა განაცხადა:
„აზერბაიჯანის ხელისუფლების ქმედებები საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართლის უხეშ დარღვევას წარმოადგენს. […] სამხედრო ტყვეების გათავისუფლებისა და დაბრუნების მოთხოვნები მკაფიოდაა დაფიქსირებული 10 ნოემბრის სამმხრივ განცხადებაში; სამხედრო ტყვეების დევნა ამ განცხადების უხეში დარღვევაა“.
განცხადებაში აღნიშნულია, რომ სომეხი სამხედრო მოსამსახურეები ტყვეობაში აღმოჩნდნენ სამმხრივი შეთანხმების სხვა პუნქტის დარღვევის შედეგად, „როდესაც ცეცხლის შეწყვეტის რეჟიმის დამყარებიდან ერთი თვის შემდეგ, აზერბაიჯანმა სამხედრო მოქმედებები“ გააჩაღა გადრუთის რაიონის ორი სოფლის მიმართულებით:
„აღსანიშნავია, რომ აზერბაიჯანულმა მხარემ სამხედრო ტყვეების წინააღმდეგ სისხლის სამართლის პროცესის დაწყების შესახებ სომეხი სამხედროების დაკავებიდან დაახლოებით ერთი თვის შემდეგ გამოაცხადა, რაც იმაზე მეტყველებს, რომ აზერბაიჯანი სომეხ სამხედრო ტყვეებს იყენებს მძევლებად თავისი პოლიტიკური ინტერესების გასატარებლად“.
აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების მიერ ტყვედ აყვანილი ყველა სომეხი სამხედრო მოსამსახურე უნდა გათავისუფლდეს და სომხეთში დაბრუნდეს. ამის შესახებ, Facebook-ის საკუთარ გვერდზე, სომხეთის ომბუდსმენმა, არმან ტატოიანმა დაწერა:
„ეს უნდა გაკეთდეს დაუყოვნებლივ და ყოველგვარი წინაპირობების გარეშე“.
ომბუდსმენს მიუღებლად მიაჩნია ის ფაქტი, რომ სომხეთის, რუსეთისა და აზერბაიჯანის ხელმძღვანელების მიერ ხელმოწერილი 10 ნოემბრის ზავის შესახებ სამმხრივი შეთანხმების მე-8 პუნქტში არ არის მითითებული ტყვეების გაცვლის ან დაბრუნების კონკრეტული ვადები:
„მაგრამ ეს სრულებითაც არ ნიშნავს იმას, რომ აზერბაიჯანის ხელისუფლებას უფლება აქვს, მუდმივად დაარღვიოს ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო მოთხოვნები და ჰუმანიტარული შეთანხმებები. ტყვეების დაბრუნება ხელოვნურად ჭიანურდება, არ გვატყობინებენ მათ რეალურ რიცხვს, უფრო მეტიც, ცდილობენ ამ მონაცემების შემცირებას. მთელი ამ დროის განმავლობაში, მათ აწამებენ და არაადამიანურად ეპყრობიან, იქმნება შეფერხებები დაღუპულთა ცხედრების გადაცემის პროცესში“.
აზერბაიჯანის ხელისუფლების განცხადებები იმის შესახებ, რომ ტყვედ ჩავარდნილი სომხები არიან არა სამხედრო ტყვეები, არამედ დივერსანტები, არმან ტატოიანის აზრით, უხეშად არღვევს ომისშემდგომ ჰუმანიტარულ პროცესსა და ადამიანის უფლებათა დაცვის საერთაშორისო მოთხოვნებს:
„ეს განცხადებები პირდაპირ ეწინააღმდეგება 2020 წლის 10 ნოემბრის სამმხრივი განცხადების მე-8 პუნქტის მოთხოვნებს. ისინი ტყვეები არიან და წერტილი“.
სომხეთის ომბუდსმენს „სრულიად დაუშვებლად“ მიაჩნია ამ თავისი არსით ჰუმანიტარული საკითხის პოლიტიზება და „აზერბაიჯანის ხელისუფლების აშკარა მცდელობები, დაუკავშიროს ისინი გარკვეულ ტერიტორიულ საკითხებს“.
კომენტარები ბაქოდან
„საინტერესო სურათი იქმნება, – წერს Caucasus Policy Analysis Center-ის დირექტორი, აჰმედ ალილი, – ცნობილ სამმხრივ განცხადებაში საუბარია იმაზე, რომ „ჯარები უნდა დარჩნენ იმ პოზიციებზე“, სადაც ისინი იმყოფებოდნენ დოკუმენტზე ხელმოწერის მომენტში“.
„სომხური მხარე ამას შემდეგნაირად კითხულობს: თუკი ტერიტორიებზე, რომელიც ოდესღაც შედიოდა მთიანი ყარაბაღის ავტონომიური ოლქის შემადგენლობაში და ახლა კონტროლდება აზერბაიჯანის მიერ, ცალკეულ „კუნძულებზე“ განლაგებული არიან სომეხი სამხედრო მოსამსახურეები, ისინი უნდა დარჩნენ იქვე. ამ მომენტში, ეს გარემოება მხარეებს შორის დისკუსიის ერთ-ერთი მწვავე საკითხია.
მაგრამ ახლა საზოგადოებისთვის ცნობილი ხდება ის, რომ აღნიშნული სომეხი სამხედროები იმალებოდნენ ქალაქ ჰადრუთსა და მიმდებარე სოფლებში გადარჩენილი სახლების სახურავებსა და სარდაფებში. ამ კონტექსტში, გამონათქვამი „უნდა დარჩნენ თავიანთ პოზიციებზე“ ახალ აზრს იძენს“, – აღნიშნა ალილიმ.
განსხვავებული მოსაზრება აქვს სამხედრო მიმომხილველს, ასაფ გულიევს. JAMnews-ისთვის გაკეთებულ კომენტარში მან აღნიშნა:
„აუცილებლად უნდა მივაქციოთ ყურადღება ორ მომენტს. პირველი, ამ 62 დაკავებულის მოქალაქეობას. სამწუხაროდ, მე არ ვფლობ ამ მონაცემებს.
თუკი ისინი სომხეთის მოქალაქეები არიან, ეს ნიშნავს, რომ სომხეთი არ ასრულებს თავის ვალდებულებას, რომელიც 10 ნოემბრის სამმხრივი განცხადებით ეკისრება. მაგრამ აქ ასევე შესაძლებელია კიდევ ერთი ვერსია, რომლის თანახმადაც, სომხეთს შეუძლია განაცხადოს, რომ დაკავებულები არ ემორჩილებიან სომხეთის ხელისუფლებას. თუკი ეს ასეა, მაშინ ეს ადამიანები არიან არა სამხედრო ტყვეები, არამედ ტერორისტული დაჯგუფების წევრები, რომლებიც არ ემორჩილებიან არც საკუთარი ქვეყნის და არც აზერბაიჯანის კანონებს. აქედან გამომდინარე, ისინი დამნაშავეები არიან.
მაგრამ თუკი დაკავებულები მთიანი ყარაბაღის მცხოვრებლები არიან, მათი კლასიფიკაცია შეიძლება მოხდეს, როგორც აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე მცხოვრებლების, რომლებიც არ ემორჩილებიან ამ ქვეყნის კანონებს. და ამ შემთხვევაში არ შეიძლება ისინი სამხედრო ტყვეებად მივიჩნიოთ.
რაც შეეხება ტერმინოლოგიას – დივერსანტები, ტერორისტები – სხვადასხვა ცნებებია. დივერსანტები – რომელიმე ქვეყნის შეიარაღებული ძალების ნაწილები, რომლებიც მათ წინაშე დაკისრებულ ამოცანებს ასრულებენ. ტერორისტები კი – კანონგარეშე მყოფი ადამიანები, რომლებზეც არ ვრცელდება ჟენევის კონვენცია სამხედრო ტყვეების სტატუსის შესახებ“.
ინფორმაცია აზერბაიჯანში მყოფი სომეხი ტყვეების შესახებ
მხარეები ტყვეების „ყველა-ყველაზე“ გაცვლის პრინციპზე შეთანხმდნენ. 44-დღიანი ომის შემდეგ, სულ სომხეთში დაბრუნდა 54 ტყვე. მაგრამ სომხური მხარის მონაცემებით, აზერბაიჯანში მყოფი სომეხი ტყვეების რიცხვი გაცილებით დიდია.
ადვოკატი სირანუშ სააკიანი, რომელიც სომეხი ტყვეების ინტერესებს ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოში წარმოადგენს, ამტკიცებს, რომ სომხეთს აქვს უტყუარი მტკიცებულებები აზერბაიჯანში სულ მცირე 120 სომეხი პატიმრის ყოფნის შესახებ.
თუმცა, ტყვეების საქმეთა შესახებ აზერბაიჯანის სახელმწიფო კომისია მხოლოდ 5 სომეხი პატიმრის შესახებ იტყობინება: 2 სამხედრო მოსამსახურის და 3 მოქალაქის.
სააკიანის აზრით, მხოლოდ ხუთ ტყვეზე საუბრით, აზერბაიჯანი „ბოროტად იყენებს სომხეთის ხელისუფლების უმწეო მდგომარეობას“.
