ექსპერტიზა არის, მაგრამ კანონი - არა: როგორ მუშაობს სასამართლო ფსიქიატრია აფხაზეთში
ფსიქიატრია აფხაზეთში
მართალია აფხაზეთში არის ფსიქიატრიული დახმარების პრაქტიკა, არიან ფსიქიატრები და არის სპეციალიზებული საავადმყოფოც, ტარდება სასამართლო ფსიქიატრიული ექსპერტიზა, მაგრამ არ არსებობს კანონი, რომელიც არეგულირებს ამ ყველაფერს.
მარტივად რომ ვთქვათ: არ არსებობს ფსიქიკური დაავადების დიაგნოსტიკისა და მკურნალობის სამართლებრივი წესები. ექიმები და ადვოკატები ხელმძღვანელობენ ან ძველი საბჭოთა ნორმებით, ან ჯანდაცვისა და ადმინისტრაციული სამართალწარმოების შესახებ კანონებით, ან უბრალოდ “გარემოებების მიხედვით“.
როგორ აისახება ეს ადამიანის ფსიქიკურად დაავადებულად ცნობის მექანიზმზე და შესაძლებელი იქნებოდა თუ არა ზოგიერთი დანაშაულის პრევენცია ასეთი კანონის არსებობის შემთხვევაში?
- შინაგან საქმეთა სამინისტრომ ნარკოდანაშაულის ბრალდებით 270 პირი დააკავა, მათ შორის 27 ნარკორეალიზატორია
- პოლიციის სისასტიკე აფხაზეთში: როდესაც დაკავებულთა წამება ნორმაა და არა გამონაკლისი
აფხაზეთში სასამართლო ფსიქიატრიული ექსპერტიზა ტარდება დაახლოებით იმავე სქემით, როგორც მსოფლიოს სხვა ქვეყნებში – ერთადერთი გამონაკლისი არის ის, რომ ეს სქემა, ისევ და ისევ, კანონით არ არის დამტკიცებული.
დანაშაულის ჩადენაში ბრალდებულის დაკავების შემდეგ გამოძიება უფლებამოსილია დაუნიშნოს მას ფსიქიატრიული ექსპერტიზა, რომელიც ტარდება ფსიქიატრიული საავადმყოფოს ბაზაზე. როგორც Абаза-ТВ-თან ინტერვიუში ჰოსპიტალის მთავარმა ექიმმა ირინა ანუამ განაცხადა, გამოძიება ექსპერტებისთვის კითხვების სახით აყალიბებს დავალებას, რათა გაირკვეს, რამდენად პასუხისმგებელია ბრალდებული მის ქმედებებზე.
ყოვლისმომცველი გამოკვლევები სასამართლო ფსიქოლოგებთან და სასამართლო ექიმებთან ერთად ტარდება. ექსპერტთა შემადგენლობას განსაზღვრავს კომისიის თავმჯდომარე. სასამართლო ფსიქიატრიული ექსპერტიზის ჩატარებისას გამოიყენება სხვადასხვა მეთოდი. ძირითადი მეთოდი კლინიკურია – პაციენტის ისტორიის ნახვა და მასთან გასაუბრება.
კვლევის შემდეგ ექსპერტები ადგენენ ანგარიშს შედეგებისა და დასკვნების მიხედვით, რომელიც მიუთითებს დიაგნოზის არსებობაზე ან არარსებობაზე. თუ ბრალდებულს დაუდგინდა ფსიქიკური დაავადება, ეს გამორიცხავს მის სისხლის სამართლებრივ პასუხისმგებლობას.
წინასწარი დაკავების ადგილის ნაცვლად საავადმყოფო
აფხაზეთის ადვოკატთა პალატის თავმჯდომარე კონსტანტინე ჩაგავა მრავალწლიანი პრაქტიკის განმავლობაში, ფსიქიკურ აშლილობებთან დაკავშირებულ სხვადასხვა საქმეს წააწყდა:
“ადამიანი, ვინც დანაშაული ჩაიდინა, შეიძლება იყოს ფსიქიკურად არასტაბილური, მაგრამ არ იცოდეს ეს. ადამიანს ფსიქიკური აშლილობა შეიძლება დაემართოს დანაშაულის ჩადენის დროს ან მის შემდეგ, უკვე ციხეში.
არ ვიტყვი, რომ ხშირად ვითხოვთ სასამართლო ფსიქოლოგიურ და ფსიქიატრიულ ექსპერტიზას, მაგრამ დროდადრო მაინც ვაკეთებთ. ყველაფერი დამოკიდებულია სიტუაციაზე, საქმის მასალებზე. როდესაც საქმეს ვიღებთ, ჩვენ ვსწავლობთ ყველაფერს ადამიანზე: რას აკეთებდა დანაშაულამდე, როგორ იქცეოდა, ეპყრობოდნენ თუ არა ცუდად და ა.შ.“
თუ დანაშაულის ჩადენილი პირი ფსიქიურად დაავადებულია, მას ათავსებენ საავადმყოფოში, და გადაწყვეტილებას იმაზე, თუ რამდენ ხანს გაატარებს იქ, მხოლოდ ექიმები იღებენ – ამ პროცესში არც სასამართლო ერევა და არც პროკურატურა.
ზოგჯერ ბრალდებულს ათავსებენ საავადმყოფოში ექსპერტიზის ჩატარებამდეც, თუ ცხადია, რომ ასეთი დანაშაული არ შეიძლება ჩადენილი იყოს საღი გონებით. მაგალითად, როცა საქმე კანიბალიზმს ეხება. შედარებით ცოტა ხნის წინ კონსტანტინე ჩაგავა შეეხო ასეთ საქმეს.
“ვიღაც ხალილმა, სირიის მოქალაქემ, ოთახი იქირავა სოხუმში; იმავე სახლში სხვა ქალმაც იქირავა ოთახი. არ ვიცი, იქ რა მოხდა, მაგრამ მან მოკლა ეს ქალი და შეჭამა. ის დანაშაულის ადგილზე დააკავეს. თითქმის 80 წლის ვარ და მსგავსი რამ აქამდე არ განმიცდია. ესკორტით გადაიყვანეს საავადმყოფოში და მხოლოდ ამის შემდეგ დაადასტურა, რომ ავად იყო“, – ამბობს ადვოკატი.
ადვოკატების თქმით, ასევე იყო შემთხვევა, როცა ერთმა ადამიანმა დანაშაული ორჯერ, ან თუნდაც სამჯერ ჩაიდინა და ყოველ ჯერზე ექსპერტიზამ შეურაცხადად მიიჩნია.
აფხაზურ საზოგადოებაში არსებობს მოსაზრება, რომ ავტორიტეტულ ან მდიდარ კრიმინალებს შეუძლიათ წინასწარი დაკავების ცენტრის ალტერნატივად ფსიქიატრიული საავადმყოფო „აირჩიონ“, და ეს არ არის მხოლოდ ჭორები. ჩვენი ერთ-ერთი თანამოსაუბრე, ანონიმურობის პირობით, აღიარებს, რომ რამდენიმე წლის წინ სრულიად ჯანმრთელი კრიმინალური ავტორიტეტი საავადმყოფოში აღმოჩნდა და როცა თავად მოუნდა, მაშინ დატოვა ის.
ტრაგედია, რომლის თავიდან აცილებაც შეიძლებოდა
აფხაზეთში დროდადრო პრევენციული ფსიქიატრიის ნაკლებობაზე საუბრობენ. ის ფაქტი, რომ საზოგადოებაში ზოგიერთი ადამიანის ქცევა ნათლად მიუთითებს იმაზე, რომ მასთან პრევენციულადაა სამუშაო, სანამ რამეს დააშავებს, ბევრზე მეტყველებს.
ფსიქიატრი გვანცა მაჭავარიანი მუშაობს ნარკომანიის ცენტრში და პარალელურად ეწევა კერძო პრაქტიკას. იგი წუხს, რომ აფხაზურ საზოგადოებაში ფსიქიატრების დახმარება კვლავ სამარცხვინოდ ითვლება. ხშირად, ფსიქიკურად დაავადებული ადამიანების ახლო ნათესავებიც კი თავს აჩვენებენ, რომ ყველაფერი ნორმალურია. დოქტორი მაჭავარიანი ამ შემთხვევას თავისი პრაქტიკიდან იხსენებს:
“ერთმა ბიჭმა იგრძნო, რომ მას უთვალთვალებდნენ და მისი მოკვლა სურდათ. ის მეუბნება ამის შესახებ ერთ-ერთ ვიზიტზე, მისი და ზის მის გვერდით და იწყებს იმის მტკიცებას, რომ მას ვერ წარმოუდგენია ეს ყველაფერი – დამ ყველა არგუმენტს რაციონალური ახსნას უპოვა. რაღაც მომენტში ვკითხე: თუ მთელი ეს დევნის ამბავი მართალია, მაშინ რატომ მოვიდნენ ჩემთან?
ამიტომ იმ ბიჭს წამალი დავუნიშნე და შევთანხმდით, რომ ერთ კვირაში მოვიდოდა. მაგრამ ერთი კვირის შემდეგ ის არ მოვიდა, ორი კვირის შემდეგ ის არ მოვიდა… და ერთი თვის შემდეგ გავიგე, რომ მან კიდევ ერთი ადამიანი მოკლა და მერე თავი მოიკლა, რადგან მას სჯეროდა, რომ დემონებს სურდათ ამ მოკლული ადამიანებიდან მასში გადასვლა. ძალიან ვწუხვარ, რადგან მივხვდი, რომ მედიცინას შეეძლო მას დახმარებოდა ეს და ტრაგედიაც არ მოხდებოდა.“
აფხაზი ფსიქიატრები დარწმუნებულნი არიან, რომ ფსიქიატრიული დახმარების გაწევის შესახებ კანონის მიღება და მის უზრუნველყოფაში მოქალაქეთა უფლებების გარანტიები აუცილებელია.
სტატია მომზადებულია სოხუმის რედაქციის მიერ და პროექტის პირობების თანახმად, დაბეჭდილია უცვლელად. ტექსტში გამოყენებული ტერმინები და ტოპონიმები, ასევე მოსაზრებები და იდეები, გამოხატავს სტატიის ავტორის პირად პოზიციას და ყოველთვის არ ემთხვევა JAMnews-ის და მისი ცალკეული თანამშრომლების მოსაზრებებსა და პოზიციას. JAMnews-ი იტოვებს უფლებას წაშალოს პუბლიკაციის ქვეშ დატოვებული კომენტარები, რომლებიც შეფასდება, როგორც შეურაცხმყოფელი, მუქარის შემცველი, ძალადობის წამქეზებელი და ასევე ეთიკურად მიუღებელი სხვა მიზეზების გამო
