"ჩემი მიზანი ნარჩენების "დაპატიმრება" და ცირკულარული აზროვნების ხელშეწყობაა" - ეკა ასათიანი
ეკა ასათიანი
ჩანთები, საწვიმრები, ქუდები, მაგიდის გადასაფარებლები – ეს იმ უნიკალური დიზაინის ნივთების მცირე ჩამონათვალია, რომლებსაც ეკა ასათიანი პლასტიკის ნარჩენებისგან ქმნის.
არცერთი ნივთი ერთმანეთის იდენტური არ არის. და, ერთი შეხედვით, ძნელი წარმოსადგენია, რომ ისინი გადაყრილი პოლიეთილენის პარკების, მაისურების, ბანერების თუ პლასტმასის ბოთლებისგან იქმნება.
- ხის ნარჩენების ახალი სიცოცხლე – როგორ ეხმარება CENN სოციალურ და მწვანე მეწარმეებს
- ბიოდეგრადირებადი ხელსახოცები ნინოწმინდიდან – როგორ მართავს 30 წლის ქალი საოჯახო ბიზნესს
- როგორ ებრძვიან ახალგაზრდები რეგიონებში კლიმატის ცვლილებით გამოწვეულ პრობლემებს
ნარჩენებს აგროვებს თვითონაც და უგროვებენ სხვებიც – მეგობრები, ახლობლები, კომპანიები. ხუმრობს “მენაგვე ვარ და ჩემი მიზანი ნარჩენების დაპატიმრებააო”.
ერთდროულად, ეს მისი პროტესტიცაა და სხვებისთვის მაგალითის მიცემაც.
ეს ეკასთვის ბიზნესი არ არის. ნივთები, რომლებსაც ქმნის, მისი საკომუნიკაციო საშუალებაა. ამით გზით გულისტკივილს გამოხატავს და სხვების დაფიქრებას ცდილობს.
ამ სტატიაში მოგიყვებით, საიდან დაიბადა პლასტმასის ნარჩენების უნიკალურ ნივთებად გარდაქმნის იდეა. რა არის და როგორ გაჩნდა Plasticwatcher.ge და რატომ არის მნიშვნელოვანი ჩვენ თვითონ დავიწყოთ ზრუნვა ნარჩენების შემცირებაზე.
“ვინ ვარ მე? მენაგვე”
“ვინ ვარ მე? მენაგვე. ვაგროვებ ნარჩენებს და ვქმნი ნივთებს, “ვაპატიმრებ” ნაგავს”
– მეუბნება ეკა ასათიანი, როცა ვთხოვ, რამდენიმე სიტყვით მის შესახებ მომიყვეს.
თბილისში, ეკას ინა ბიცოლას სახლში ვართ. დეკემბრის მზით განათებული პატარა ოთახის შუაგულში ორი ორიგინალური სავარძელი დგას. ორივე ნარჩენებისგანაა შექმნილი.
ოთახის კუთხეში, ხის ძველებური საკიდი, უნიკალური დიზაინის ჩანთებითა და სხვა ნივთებითაა სავსე. საკიდის სიღრმიდან ძაღლის ფორმის ჩანთა მოჩანს.
სამზარეულოში, სკამის შემოსატანად გავდივარ. მაგიდაზე უზარმაზარი ყუთით პლასტმასის ბოთლებისგან გაკეთებული ნაძვისხის სათამაშოები მხვდება.
ერთი სული მაქვს გავიგო, როგორ შეიძლება იმ პარკებისა და ბოთლებისგან, დღეში ათობით რომ ვყრით, ასეთი ჯადოსნობები შეიქმნას.
ეკა ასათიანი არც ეკოლოგია, არც გარემოსდამცველი და არც დიზაინერი. პირველი პროფესიით ინგლისური ენის ფილოლოგია. მეორე პროფესიად სახელმწიფო მართვა აირჩია. ახლა ერთ-ერთ საერთაშორისო ორგანიზაციაში მუშაობს.
არ მიყვარს მასწავლებლური ტონით საუბარი. მგონია, რომ მაგალითი უფრო გადამდებია და ვცდილობ, მე თვითონ ვიყო მოსაწონი ამ კუთხითო, – მეუბნება საუბრის დასაწყისში:
“თუ ერთ ადამიანს მაინც მოეწონება ჩემი ცხოვრების ფილოსოფია და მკითხავს, აბა შენ როგორ ცხოვრობ, რამდენად ბევრ ნარჩენს აკუმულირებ, რა არის შენი ყოველდღიური არჩევანიო, მე ბედნიერი ვიქნები”.
საქართველოში ყოველწლიურად, დაახლოებით 1.1 მილიონი ტონა მყარი მუნიციპალური ნარჩენი წარმოიქმნება. ნარჩენების გადამუშავება საქართველოში ჯერ დიდი პრობლემაა. ხეებზე შეფენილ პოლიეთილენის პარკებს, პლასტმასის ბოთლების გროვებს ხევებსა თუ მდინარეებში, საქართველოს თითქმის ყველა კუთხეში ნახავთ. პლასტმასა ყველაზე დიდ წილს შეადგენს საქართველოს პლაჟებზე დაგროვილ ნარჩენებშიც. ბოლო პერიოდში საუბარი ნარჩენების სეპარირებასა და გადამუშავებაზე, სულ უფრო ხშირად ისმის. ბევრმა ორგანიზაციამ თუ მოხალისეთა ჯგუფმა დაიწყო ნარჩენების დახარისხება, ერთჯერადი გამოყენების პლასტმასის შემცირება, მაგრამ, ეს, პრობლემის საერთო მასშტაბის გათვალისწინებით, ჯერ მაინც “ზღვაში წვეთია”.
მისი ცხოვრების ფილოსოფია, გარემოს ნარჩენებისგან დაცვაა. ეს ფილოსოფიაცაა, ცხოვრების სტილიც და წესიც. ეკა ყველა ნაბიჯით ცდილობს ეს დაამტკიცოს.
უკვე წლებია პლასტმასის ნარჩენებს აგროვებს, ამუშავებს და მათგან მრავალმხრივი გამოყენების ნივთებს ქმნის.
მის საქმიანობას რამდენიმე მიზეზი აქვს. პირველ რიგში, ეს მისი ერთგვარი პროტესტია:
“რადგან ჩვენს ქვეყანაში არ არსებობს ნარჩენების არც სეპარაციის, არც გადამუშავების კულტურა, მინდა ამ გზით ადამიანებზე გავლენა მოვახდინო, დავაფიქრო ისინი. ძალიან დიდი ზიანის მიყენება შეუძლია ადამიანს ერთი დაუფიქრებელი ქცევით, როგორიცაა მაგალითად, პლასტმასის ბოთლით წყლის მირთმევა, რომელსაც მერე გარემოში გადააგდებს”.
მართალია, პროფესიით ეკოლოგი არაა, მაგრამ შესანიშნავად იცის, როგორ არღვევს ბიომრავალფეროვნების ჯაჭვს გარემოში მოხვედრილი პლასტმასის ბოთლი თუ პოლიეთილენის პარკი:
“თუ გარემოს დაბინძურება ასე გაგრძელდა, ნიადაგის დეგრადაცია გარდაუვალია და შესაბამისად, სასურსათო უსაფრთხოებაზე ამას შეიძლება ძალიან დიდი გავლენა ჰქონდეს”.
როგორ დაიწყო ყველაფერი
არსებულის გადაკეთება ეკას ბავშვობიდან უყვარდა:
“დედა საზღვარგარეთ მუშაობდა და მქონდა ბევრი ტანისამოსი, მისი ჩამოტანილი. მახსოვს, რომ სულ ვცდილობდი რაღაც გადამეკეთებინა, შემეხამებინა. ეს უნარი საკუთარ თავში ახლა არ აღმომიჩენია. მერე საზღვრები რომ გაიხსნა, მაღაზიები გაჩნდა და უკვე ჩვენთანაც ყველაფერი იყო, უფრო მომხმარებლური ინტერესი გამიჩნდა”.
მერე გაიაზრა, რომ ლამაზი ტანისამოსი უფრო წუთიერ სიამოვნებას ჰგავდა. მის უკან კი გარემოზე მიყენებული უზარმაზარი ნეგატიური კვალი იყო, “ამიტომ, უკან, ბავშვობასთან დაბრუნდა”.
მოდის ინდუსტრია ქმნის სამუშაო ადგილებს, აწყობს სანახაობებს, გვაცმევს და გვანიჭებს სიამოვნებას. თუმცა ეს ყველაფერი ძვირი უჯდება გარემოს. მოდის სექტორი ითვლება მეორე ყველაზე დამაბინძურებელ ინდუსტრიად პლანეტაზე. იმ შემთხვევაში, თუკი ტანსაცმლისა და ფეხსაცმელების დიდი მწარმოებლები არაფერს შეცვლიან, სამომავლოდ ისინი ეკოლოგიური კატასტროფის “შემოქმედებს” შორის იქნებიან.
პლასტიკის ნარჩენების შეგროვება და მათთვის მეორე სიცოცხლის მიცემა, ხუთი წლის წინ დაიწყო. თავდაპირველად ნარჩენებს თავად აგროვებდა. მისი დილა თბილისის შემოგარენის შემოვლით იწყებოდა:
“ჯერ სახლში დავიწყე პარკების და შესაფუთი ცელოფნებისგან ექსპერიმენტები. საკმაოდ საინტერესო მასალა მივიღე, რისგანაც შეიძლებოდა მდგრადი მოდის ნივთების გაკეთება”.
ყველაფერი, რაც ამ დრომდე შეუქმნია, მისი წარმოსახვის ნაყოფია. ნარჩენის შეგროვების შემდეგ ფიქრობს, რა შეიძლება გაკეთდეს მისგან, დიზაინს და კონცეფციას აყალიბებს და შემდეგ, თანამოაზრეების დახმარებით, ხორცს ასხამს.
ტექნოლოგიებიც თავად აღმოაჩინა და შეისწავლა. ამბობს, რომ ეს ყველაფერი ექსპერიმენტია, ზოგ ნარჩენს თერმული პრესი სჭირდება, ზოგი უნდა დაშალო და მისგან ქსოვილი შექმნა.
რაც მთავარია, მისი არცერთი ნივთი შემთხვევით არ იქმნება. რასაც გააკეთებს, პირველ რიგში თავად უნდა მოსწონდეს.
ცდილობს, ისეთი ნივთები შექმნას, რომელიც მალევე უკან, ნაგავსაყრელზე არ მოხვდება. რომელსაც ადამიანები იქამდე გამოიყენებენ, ვიდრე ის სრულად არ გაილევა და გამოსაყენებლად უვარგისი არ გახდება.
“ჩემთვის მნიშვნელოვანია რაც შეიძლება დიდხანს შევაკავო ნარჩენი. ამიტომ, ვფიქრობ ხოლმე რომ მაგალითად, გავაკეთო ყვავილი, რომელიც რაც შეიძლება დიდხანს იცოცხლებს და დაახლოებით სამი პარკი აღარ მოხვდება ნიადაგში. საწვიმარს თუ ვაკეთებ, მოჰყვება ანოტაცია, რომ თუ დაზიანდა, კი არ გადააგდო, შეაკეთო, მოხატო, მოქარგო, წებვადი ლენტი გამოიყენო და ისევ გააცოცხლო”.
ეს ცირკულარული ეკონომიკის პრინციპია.
Plasticwatcher.ge და ეკას ნივთები საქართველოს ფარგლებს გარეთ
2019 წელს ეკამ სოციალური საწარმო Plasticwatcher.ge შექმნა.
Plasticwatcher.ge პოლიეთილენის გამოყენებული პარკების შეგროვება/გადამუშავებასა და მდგრადი გამოყენების ნივთების შექმნაზეა ორიენტირებული.
Plasticwatcher.ge-ს უკვე აქვს რამდენიმე ჯილდო. საქართველოს ბანკისგან მიღებული გრანტით ეკამ ის დანადგარები იყიდა, რომლებიც კერვისთვის სჭირდება.
Plasticwatcher.ge TBC ბანკის ბიზნესდაჯილდოების გამარჯვებულიც გახდა “გამორჩეული სოციალური პასუხისმგებლობისთვის“. აქ ეკას საიტის გაკეთება დაუფინანსეს.
როგორი უნდა ყოფილიყო საიტი, ეკა ამაზე დიდხანს ფიქრობდა. “მასწავლებლური” არც ეს საიტი უნდა ყოფილიყო. ეკას წარმოდგენით, ესეც საკომუნიკაციო და შთამაგონებელი სივრცე უნდა ყოფილიყო. თან, მარტივი და მოხერხებული, თუ ვინმეს ამ საიტზე განთავსებული ნივთის ყიდვა მოუნდებოდა.
“გადავყევი ამ ვებსაიტს, რათა მთელი მსოფლიოს მასშტაბით ყოფილიყო ხელმისაწვდომი”, – იცინის ეკა.
და, მისი ნივთები მართლაც წავიდა სამოგზაუროდ მსოფლიოში.
ეკა ასათიანის Plasticwatcher.ge იტალიური კონკურსის, www.guiltlessplastic.com -ის კონკურსში მოკლე სიაში (ე.წ. Short List) მოხვდა. ეკას ნივთები მილანში გამოიფინა. იქიდან კი, მისმა უნიკალურმა ნივთებმა მსოფლიოს მასშტაბით დაიწყო მოგზაურობა. ეკას ნივთები წაიღეს ამერიკაში, იტალიაში, ინგლისში და კიდევ არაერთ ქვეყანაში.
Guiltlessplastic by Rossana Orlandi – არის საერთაშორისო პროექტი, რომლის მიზანია, მოიზიდოს მსოფლიოს მასშტაბით ისეთი დიზაინერები და კრეატიული საზოგადოებები, რომლებიც პლასტმასის და ყველა სხვა სახის ნარჩენებს მეორე სიცოცხლეს აძლევენ.
შეამცირე, შეაკავე, გადაამუშავე პოლიეთილენი და სხვა ნარჩენი მდგრადი მოდის ნივთებად – ეს ეკას დევიზია და საიტზე შესულსაც პირველი ეს წარწერა გხვდება.
“ჩვენ ვცდილობთ გარემოს დაცვას, პოლიეთილენის პარკების და საოჯახო პროდუქტების შესაფუთი ნარჩენებით დაბინძურებისგან. მნიშვნელოვანია, რომ ადამიანები ჩვენ გვერდით მიხვდნენ ნარჩენების გარემოში უკონტროლოდ განთავსების უბედურ შედეგს. მათ უნდა აღზარდონ საკუთარ თავში ნარჩენების სეპარირების კულტურა”, – წერს ეკა საიტზე.
Plasticwatcher.ge -ს უკვე თავისი დონორების ქსელი ჰყავს, – ადამიანების,ოჯახების, რომლებიც ეკასთვის ნარჩენებს აგროვებენ, მათ შორის არიან მისი მეგობრებიც, უცხო ადამიანებიც, კომპანიები და ორგანიზაციებიც.
“თავიდან რომ დავიწყე ამის კეთება, იყო, “ვაიმე, ეს რას აკეთებ!” ახლა ყველა შეეჩვია და მოლოდინია, რომ აბა კიდევ რას გააკეთებს”, – მეუბნება და მაჩვენებს საწვიმარს, რომელიც პოლიეთილენის პარკებისა და გადაყრილი, სათხილამურო მაისურებისგანაა შექმნილი.
ეს მაისურები, რომლებზეც ოლიმპიელების სანომრე ნიშნებია, თავად სათხილამურო ფედერაციამ შეუგროვა.
Plasticwatcher.ge –ს საშუალებით ეკას შექმნილი ნივთების ყიდვა ნებისმიერ ადამიანს შეუძლია. Plasticwatcher აქვს Instagram გვერდიც.
რა იქნება შემდეგი?
“ჩემი გეგმა არის ის, რომ ბევრ კონკურსში მივიღო მონაწილეობა, ბევრ ადამიანს ვაჩვენო ის ნივთები, რასაც ვაკეთებ. მინდა, რომ როდესაც ხელში რაიმე ნარჩენი ექნებათ, გაახსენდეთ, რომ ამისგან რამის გაკეთება შეიძლება”, – ამბობს ეკა.
სამომავლოდ ფიქრობს ისეთი სივრცე მოაწყოს, რომელსაც საგანმანათლებლო დატვირთვა ექნება. სადაც ადამიანები მივლენ და ნახავენ, რა ჯადოსნობების შექმნა შეიძლება ნარჩენებისგან და ეს მათთვის ინსპირაცია იქნება.
და, რა თქმა უნდა, ისევ გაგრძელდება ძიებისა და ექსპერიმენტების ეტაპი.
რამდენი ნივთი აქვს უკვე შექმნილი Plasticwatcher-ს, ეკას არ დაუთვლია, მაგრამ, დათვლილი აქვს, რომ ამ დროში დაახლოებით ნახევარი ტონა ნარჩენი შეაკავა და გადაამუშავა.
“მე მინდა ცირკულარული ეკონომიკის, ამ აზროვნების წინ წამოწევა და ადამიანებამდე მიტანა. ის, როგორც ახლა ვცხოვრობთ – რაღაცას იყიდი, გამოიყენებ და გადააგდებ, არის სწორხაზოვან ეკონომიკაში. ცირკულარული ეკონომიკა ბევრ რამეს გიიოლებს, სახალისო და საინტერესოა ამ მიდგომით საქმის კეთება”.
ცირკულარული ეკონომიკა ისეთი ეკონომიკური სისტემაა, რომლის მიზანსაც ნარჩენების აღმოფხვრა და უკვე მოხმარებული რესურსების მუდმივი გამოყენება წარმოადგენს. ცირკულარული სისტემის მთავარი პრინციპებია ხელახალი მოხმარება, გადამუშავება, შეკეთება და რეაბილიტაცია, ანუ ყველა ის ხრიკი, რითაც კონკრეტულ ნივთსა და მასალას კვლავ ვარგისს ხდის გამოსაყენებლად.
მეც ადამიანი ვარ, ანგელოზი კი არა, მაგრამ ვცდილობ ყველა ჩემი ქცევა, შესყიდვა, გააზრებული იყოსო, ამბობს. ამიტომ, მაგალითად, ტანსაცმლის ყიდვის დროსაც კი ფიქრობს და ურჩევნია იყიდოს ერთი და კარგი, რომელსაც ბევრი წელი გამოიყენებს. ან, თუ მაგალითად თუ ავეჯი დაზიანდა, მაშინვე კი არ ცვლის, პირველი მისთვის მეორე სიცოცხლის მიცემაზე ფიქრობს.
ეკამ იცის, რომ ხუთი კაცი გაზაფხულს ვერ მოიყვანს, მაგრამ, დარწმუნებულია, რომ თუ სურვილი გაჩნდება ნარჩენების შეკავება-გადამუშავების, მაშინ გზაც გამოჩნდება.
ეკა ასათიანი
ისტორია მომზადებულია პროექტის “საზოგადოების გაძლიერება ცირკულარული გადაწყვეტების დანერგვისათვის საქართველოში” ფარგლებში, რომელსაც ახორციელებს CENN, USAID-ის ეკონომიკური უსაფრთხოების პროგრამის მხარდაჭერით.
