ცხოვრება შეზღუდული შესაძლებლობებით: რა დაბრკოლებების წინაშე დგას შშმ ბავშვი საქართველოში?
ფეფიკოსთვის, რომელიც საქართველოში პოსტსაბჭოურ პერიოდში იზრდებოდა, ადვილი არ იყო სახელმწიფო საგანმანათლებლო სისტემაში საკუთარი ადგილის პოვნა, რადგან იგი სპეციალური საჭიროების მქონე ბავშვად ითვლებოდა.
„საბჭოთა პერიოდში ხალხი ცდილობდა შშმ პირების გადამალვას. ბევრი პრობლემის გადალახვა მომიწია სკოლაში შესასვლელად “, – ჰყვება ის.
ფეფიკოს ცერებრალური დამბლის დიაგნოზი აქვს. ცერებრული დამბლა ნევროლოგიური დარღვევაა, რომელიც თავის ტვინის დაზიანებითაა გამოწვეული. ის გავლენას ახდენს მოძრაობის და სხვადასხვა ყოველდღიური აქტივობის განხორციელების უნარზე.
ამ დიაგნოზს ხშირად თან ახლავს სხვა გართულები, როგორიცაა კრუნჩხვები, მხედველობის პრობლემა, სმენისა ან მეტყველების დაქვეითება.
ცერებრალური დამბლა შეიძლება განვითარდეს ორსულობის დროს, მაგალითად გადატანილი ინფექციის გამო. ასევე რთული მშობიარობის დროს ან ბავშვის ცხოვრების პირველი ექვსი თვის განმავლობაში.
ეს დაავადება სხვადასხვა ადამიანთან განსხვავებული სიმპტომებით გვხვდება.
ფეფიკოსთვის მთავარი პრობლემაა გადაადგილებაა. დაავადების გამო, მას შეიძლება გაუჭირდეს, მაგალითად, კიბეზე ასვლა ან დიდ მანძილზე სიარული.
„ბავშვობის დიდი ნაწილი საავადმყოფოებში მაქვს გატარებული. იმ პერიოდში სკოლაში სიარული ძალიან რთული იყო, მაგრამ გამიმართლა, რომ ჩემს გარშემო საოცარი ხალხი მყავდა: ჩემი მეგობრები, ოჯახი, სკოლის მასწავლებლები. ყველა მათგანი მეხმარებოდა სირთულეებთან გამკლავებაში,” – ამბობს ფეფიკო.
წარუმატებლობის შიშის დაძლევა
ფეფიკოს თქმით, ყველაზე მნიშვნელოვანია შშმ პირებს თავდაჯერებულობის გაზრდაში დავეხმაროთ, რათა მათ იცოდნენ, რისი გაკეთება შეუძლიათ. არ აქვს მნიშვნელობა, რა სახის შეზღუდული შესაძლებლობები აქვთ – გამოსავალი ყოველთვის არსებობს.
მაგალითად, ფეფიკომ, რომელსაც ორიენტაციის დიდი პრობლემა აქვს, დედის დახმარებით დაამარცხა დაკარგვის შიში.
„ადგილებს ვერ ვიმახსოვრებ, ამიტომ ადვილად ვიკარგები. განსაკუთრებით ახალი ადგილებში მიჭირს. ამიტომ ადგილის დასამახსოვრებლად ყოველთვის მჭირდება რაიმე თვალსაჩინო შენობა. თუმცა, დედა ყოველთვის მეუბნებოდა, რომ ყველგან მარტო წავსულიყავი. ის მხარს მიჭერდა, რომ ყველაფერი ჩემით გამეკეთებინა და ვფიქრობ, ეს დამეხმარა უფრო დამოუკიდებელი გავმხდარიყავი. ჩემნაირი ხალხისთვის ძალიან კარგია, როცა გვერდით ყოველთვის ვიღაც გყავს, ვინც მხარს გიჭერს საკუთარი გზის პოვნაში.”
ფეფიკომ საქართველოს ევროპული უნივერსიტეტი დაამთავრა.
მას ბაკალავრის დიპლომი აქვს ჟურნალისტიკაში და ასევე აქვს სოციალური მედია მენეჯერის დიპლომი პროფესიული კოლეჯიდან.
მიუხედავად ამისა, მას ექვსი წელი დასჭირდა, რომ სამსახურის ეშოვა.
მისი თქმით, სამსახურის ძებნისას არაერთ სირთულეს წააწყდა. ეს სირთულეები უკავშირდებოდა როგორც საზოგადოებაში არსებულ სტიგმას შშმ პირების მიმართ, ისე თავად შშმ პირებს შორის გავრცელებულ შიშებს.
„როდესაც სამუშაოს ვეძებდი, სულ ვფიქრობდი: ვაი თუ შენობა არ არის ადაპტირებული შშმ პირთათვის, ვაი თუ იქ ბარიერები შემხვდება.”
სამსახურის ძებნის პარალელურად ფეფიკო მოხალისეობრივი საქმიანობით ცდილობდა თავის დაკავებას.
„ჩემი მეგობრები ამაზე ყოველთვის ხუმრობდნენ: კიდევ მოხალისე ხარ? Შეწყვიტე! მაგრამ ჩემთვის მნიშვნელოვანი იყო რაიმე ღირებული საქმის გაკეთება. დღეს 32 წლის ვარ და, როგორც იქნა, მივაღწიე იმ ეტაპს, რომ ხალხი თავისით მირეკავს სამუშაო შეთავაზებით.”
ამჟამად ფეფიკო განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს ინკლუზიური განათლების განყოფილების ვებ-გვერდის Inclusive.ge ადმინისტრატორად მუშაობს.
გარდა ამისა, ის მუშაობს ტრენერად, განსაკუთრებით ეხმარება მშობლებს, რომლებსაც შშმ ბავშვი ჰყავთ.
„ის, რაც ჩემს ბავშვობაში განვიცადე, ახლა შემიძლია სხვა ადამიანების დასახმარებლად გამოვიყენო. თითქმის ყველაფრის გადატანა მომიწია”.
როგორ შეგვიძლია დავეხმაროთ შშმ ბავშვებს საქართველოში
2012 წლიდან საქართველოში ყველა საჯარო სკოლაში სპეციალური საჭიროების მქონე ბავშვების მიღება სავალდებულო გახდა.
მიუხედავად იმისა, რომ კანონმდებლობა წინ წავიდა, დღემდე პრობლემად რჩება საზოგადოებაში გამჯდარი შეხედულებები. გარკვეული დარღვევების მქონე ადამიანების სტიგმატიზაცია დღესაც აქტიურად ხდება, განსაკუთრებით სოფლებში.
ფეფიკო ყველაზე დიდ პრობლემას იმ ოჯახებში ხედავს, რომლებსაც არ სურთ თავიანთი შვილების ან ოჯახის სხვა წევრების განსაკუთრებული საჭიროებების აღიარება.
2010 წელს, როდესაც თბილისში აუტიზმის პირველი ცენტრი დაარსდა, დამფუძნებლებს პრობლემა ჰქონდათ, რომ მოეძიებინათ ბავშვები, რომლებსაც ქცევის თერაპიას ჩაუტარებდნენ.
“სტიგმა იმდენად ძლიერი იყო, რომ მხოლოდ 15 ბავშვი ვიპოვეთ აუტისტური სპექტრით,” – ამბობს აუტიზმის ასოციაციისა და ბავშვის განვითარების ინსტიტუტის აუტიზმის ცენტრის ხელმძღვანელი სოფიო კერესელიძე.
იმ დროს, ეს 15 ბავშვი ყოველდღე გადიოდა ექვსსაათიან ქცევით თერაპიას. მომსახურება უფასო იყო, რადგან აუტიზმის ცენტრის თანამშრომლები ჯერ კიდევ სტუდენტები იყვნენ და არ იღებდნენ ანაზღაურებას.
კერესელიძე ფიქრობს, რომ ეს საუკეთესო დრო იყო ამ ბავშვებისთვის, რადგან მათ საკმარისი ყურადღება ჰქონდათ და პროგრესიც სახეზე იყო – ისინი ძალიან სწრაფად აუმჯობესებდნენ მეტყველებას, ქცევას.
დღესდღეობით თბილისში აუტიზმის დაახლოებით შვიდი ცენტრი ფუნქციონირებს. იზრდება მოთხოვნა პროფესიულ დახმარებაზე, იზრდება ასევე მომსახურების ღირებულებაც.
ქცევითი თერაპიის ერთი საათი დაახლოებით 35 ლარი ღირს, რადგან აუტიზმის ცენტრში ბავშვებთან მუშაობენ პროფესიონალი ქცევითი ფსიქოლოგები.
ეს დიდი თანხაა, რადგან სპეციალური საჭიროების მქონე ბავშვის მშობლებს მთავრობისგან შეუძლიათ მიიღონ მხოლოდ 250 ლარის ფინანსური დახმარება ყოველ თვე.
”ყოველი ბავშვი დიაგნოზით, ავტომატურად იღებს პენსიას 18 წლამდე, მაგრამ ეს პენსია არ არის საკმარისი იმისათვის, რომ დაფაროს სარეაბილიტაციო თერაპიის ხარჯები. აუტიზმის დიაგნოზით მოზრდილ ადამიანს კვირაში 10 საათი თერაპია ესაჭიროება, ბავშვისთვის მინიმუმ კვირაში 20-25 საათია რეკომენდებული. თუმცა, საქართველოში სარეაბილიტაციო სახელმწიფო პროგრამა მხოლოდ თვეში 20 საათს თერაპიას მოიცავს, ”- განმარტავს კერესელიძე.
ქცევითი თერაპიის გარდა, შეიძლება ბავშვს ასევე სჭირდებოდეს ფიზიკური თერაპია, ლოგოპედი და ა.შ.
სახელმწიფოს ფინანსური მხარდაჭერა და მის მიერ დაფარული თერაპიის საათები არ არის საკმარისი.
კერესელიძის თქმით, მნიშვნელოვანია ასევე მშობლების აქტიურობა – მათ უნდა გადადგან პირველი ნაბიჯი და დაიწყონ დახმარების ძებნა.
”პირველი ნაბიჯი არის იმის დადგენა, აქვს თუ არა ბავშვს განვითარების დარღვევა. ეს შეიძლება გაკეთდეს ზოგადი პრაქტიკოსი ექიმის მიერ ჯანმრთელობის ცნობის შევსებით. მხოლოდ ამის შემდეგ მიენიჭება ბავშვს შესაბამისი სტატუსი, ”– ამბობს კერესელიძე.
საზოგადოებაში ცნობიერება ნელ-ნელა იცვლება.
„გასული წლების განმავლობაში, ჩვენ ინტენსიურად ვმუშაობდით მდგრადი ღირებულების სისტემის დანერგვაზე, რომლის ფარგლებში ვებრძვით საქართველოში გავრცელებული მითებს, არასწორ წარმოდგენებსა და სტიგმას. შშმ პირთა სტიგმა 2015-2017 წლებში 41 პროცენტიდან 28 პროცენტამდე შემცირდა. ეს ნიშნავს, რომ პროგრესი არსებობს, მაგრამ მაჩვენებელი მაინც მაღალია,” – აღნიშნავს მაია ყუფარაძე, გაეროს ბავშვთა ფონდის სპეციალისტი განათლების საკითხებში.
ფეფიკოს თავისი ცხოვრების მიზნად მიაჩნია სოფლებში შშმ ბავშვებისთვის განათლების შესაძლებლობების შესახებ ცოდნის გავრცელება.
გარდა განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროში მუშაობისა, იგი მონაწილეობას იღებს საქართველოს არასამთავრობო ორგანიზაციების პროექტებში, რომლებიც მუშაობენ ინკლუზიური განათლების საკითხებზე. მაგალითად, ზაფხულის განმავლობაში, ის შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ქალთა კავშირთან ერთად ვებინარებზე მუშაობდა.
„როცა შემიძლია, ყოველთვის დავდივარ სოფლებში, სადაც გაცილებით გავრცელებულია სტიგმა გარკვეული დაავადებების მქონე ადამიანების გარშემო. კოვიდის გამო, გასულ ზაფხულს დისტანციურად ვმუშაობდი, რაც რეალურად დიდი შესაძლებლობა იყო ჩემთვის, რადგან გაცილებით მეტი დრო მქონდა. დაახლოებით ხუთი ვებინარი მოვამზადე, რაც მოიცავს ტრენინგებს შშმ ბავშვების მშობლებისთვის. ძალიან აღფრთოვანებული ვიყავი ვებინარით, რადგან ამ პროცესში მათ გონებას შევეხე და ტრენინგს მერე ისინი უკვე ცოტა განსხვავებულად ფიქრობდნენ.”
იგი ცდილობს ყველანაირი დახმარება გაუწიოს მშობლებს, რომლებიც განიხილავენ თავიანთი ბავშვისთვის სპეციალური საგანმანათლებლო დახმარების საჭიროებას. ასეთ შემთხვევაში, მათ უნდა შეავსონ განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს ვებ-გვერდზე განთავსებული ფორმა.
ფორმის შევსების შემდეგ, სამინისტროს სპეციალისტები ცალკე განიხილავენ თითოეული ბავშვის მდგომარეობას, აფასებენ ბავშვის საჭიროებებს და სთავაზობენ რეკომენდაციებს მასწავლებლებსა და მშობლებს. განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო საქართველოში ამ შესაძლებლობას ყველა სკოლის ასაკის ბავშვს სთავაზობს.
აღნიშნული ფორმა კონფიდენციალურია, ხოლო მასში მითითებული ნებისმიერი ინფორმაცია ხელმისაწვდომია მხოლოდ სამინისტროს ზოგადი განათლების დეპარტამენტის თანამშრომლებისთვის. საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო სპეციალურ პროგრამას 5-დან 17 წლამდე ასაკის ბავშვებს სთავაზობს.
თითოეული მასწავლებლის პასუხისმგებლობა
პრობლემას წარმოადგენს სკოლებში შესაბამისი სპეციალობის თანამშრომლების ნაკლებობა, რომლებიც სპეციალური საჭიროების მქონე ბავშვებს ინდივიდუალურად დაეხმარებოდნენ.
გარდა იმისა, რომ პირად ასისტენტებს ცოტას უხდიან, ძალიან ცოტა პროგრამა არსებობს, სადაც მასწავლებლები უფასოდ შეძლებენ გადამზადებას სპეციალური პროგრამების დახმარებით. შესაბამისად, ეს პროფესია არ არის მოთხოვნადი და მიმზიდველი ბევრი მასწავლებლისთვის.
თუმცა გაბრიელა ტერნერის, თბილისის ბრიტანეთის საერთაშორისო სკოლის დაწყებითი სკოლის მასწავლებლის აზრით, ყველა სპეციალური საჭიროების მქონე მოსწავლე არ საჭიროებს ინდივიდუალურ სპეციალისტს.
„მასწავლებლის სამუშაო აღწერილობა მოიცავს იმის უზრუნველყოფას, რომ განათლება ხელმისაწვდომი იყოს ყველა მოსწავლისთვის. შესაბამისად, გაკვეთილების დაგეგმვა და ჩატარება თავისთავად მოიცავს ინდივიდუალურ მიდგომას.”
მეორე მხრივ, გაბრიელა ეთანხმება იმ მოსაზრებას, რომ თუ შეზღუდული შესაძლებლობები გავლენას ახდენს ქცევაზე, შესაძლოა პრობლემატური გახდეს ასეთი ბავშვისთვის სწავლების შეთავაზება ისე, რომ სხვა ბავშვებს არ შეეშალოთ ხელი.
„სპეციალური საჭიროების მქონე ზოგიერთ მოსწავლეს სჭირდება ინდივიდუალური სპეციალისტი, ზოგისთვის კი საკმარისია კლასის მასწავლებლისა და თანაშემწის დახმარება. როგორც მასწავლებელს, მე არ მიმაჩნია, რომ ერთ ვარიანტი მეორეზე უპირატესია; მთავარია, რომ ყველა მოსწავლეს ჰქონდეს შესაბამისი მხარდაჭერა, რომელიც მის საჭიროებებს შეეფერება”.
იქიდან გამომდინარე, რომ გაბრიელა კერძო სკოლაში მუშაობს, სპეციალური განათლების საჭიროების მქონე სტუდენტების მხარდაჭერა შესაძლოა განსხვავდებოდეს საჯარო სკოლებისგან. თუმცა კანონის თანახმად, კერძო სკოლებსაც აქვთ ვალდებულება უზრუნველყონ სპეციალური დამხმარე პედაგოგი იმ კლასებში, სადაც სპეციალური საჭიროების მოსწავლე სწავლობს. აღნიშნული ასისტენტი მასწავლებელთან ერთად მოსწავლეს ეხმარება ინტეგრაციაში, ადაპტაციასა და სწავლაში.
ამასთან, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მიერ არ არის უზრუნველყოფილი პედაგოგების გადამზადების საკმარისი ტრენინგი. ასევე არ არსებობს საკმარისი რაოდენობის აკრედიტებული არასამთავრობო ორგანიზაცია, აკადემიური თუ სხვა პროფესიონალური ორგანიზაცია, რომელიც შეძლებდა მსგავსი ტრენინგის მიწოდებას.
ინკლუზიური განათლების სისტემა ასევე განიცდის ფინანსების უკმარისობას, რათა შექმნას საკმარისი ფინანსური მოტივაცია მასწავლებლებისთვის, რომ მათ დამატებით იმუშაონ სპეციალური საჭიროებების მქონე მოსწავლეებთან ან გააუმჯობესონ საკუთარი უნარები.
დღესდღეობით, სპეციალური საჭიროების მქონე ბავშვების უმეტესობა დამოკიდებულია თავის ძირითად მასწავლებელზე და მის კეთილ ნებაზე, გამოიჩინოს მეტი ყურადღება მათ მიმართ.
გაბრიელა ტერნერის გამოცდილებით, სპეციალური საჭიროებების მქონე ბავშვებთან მუშაობისას მნიშვნელოვანია მასწავლებელს ჰქონდეს მოთმინებისა და თანაგრძნობის უნარი, მაღალი სამუშაო ეთიკა და შესაბამისი პედაგოგიური ცოდნის გაღრმავების სურვილი.
გაბრიელა ასევე თვლის, რომ სხვა მოსწავლეებისთვის კარგი არის მათგან განსხვავებულ ბავშვებთან კონტაქტი, რადგან ამ პროცესში ისინი მოთმინებასა და თანაგრძნობას სწავლობენ.
