ცხოვრება ქართულ-ოსური კონფლიქტის ზონის სოფლებში. Crisis Group-ის ფოტო რეპორტაჟი
ქართველები ქართულ-ოსური კონფლიქტის ზონაში. ორიგინალი პუბლიკაცია Crisis Group-ის ვებგვერდზე
რუსეთის შეჭრამ უკრაინაში თითქმის მთლიანად შეაჩერა ე.წ. „ბორდერიზაცია.“ ქართულ-ოსური კონფლიქტის ზონაში გამყოფი ხაზის გასწვრივ რუსული სამხედრო ბარიერების მშენებლობა ფაქტობრივად გაყინულია. მხარეებმა ეს სიმშვიდე უნდა გამოიყენონ იმ ტანჯვის შესამსუბუქებლად, რაც ამ ათწლეულების განმავლობაში მიმდინარე პროცესმა მიაყენა აქ მცხოვრებ ხალხს.
2008 წლის აგვისტოს დასაწყისში, ყირიმის ანექსიამდე ექვსი წლით და უკრაინაში სრულმასშტაბიან შეჭრამდე 14 წლით ადრე, რუსეთმა ჯარები შეიყვანა საქართველოში. ეს ომი ხანმოკლე იყო – ხუთდღიანი – მაგრამ მას დიდი მნიშვნელობა აქვს.
მისი დასრულებიდან რამდენიმე დღეში რუსეთმა აღიარა საქართველოს ორი თვითგამოცხადებული რეგიონის – აფხაზეთისა და ე.წ. სამხრეთ ოსეთის დამოუკიდებლობა.
რუსეთთან დამაკავშირებელი მცირე ზოლის გარდა, სამხრეთ ოსეთი გარშემორტყმულია საქართველოს მთავრობის მიერ კონტროლირებადი ტერიტორიით. ათ წელზე მეტია რუსეთის შეიარაღებული ძალები აშენებენ და ამაგრებენ ბარიერებს გამყოფი ხაზის გასწვრივ, კონფლიქტის ზონაში. უცხოელმა დამკვირვებლებმა ამ პროცესს „ბორდერიზაცია“ შეარქვეს.
სიტყვა ასახავს მოსკოვის მიზანს, გადააქციოს ის, რასაც საქართველო, დასავლეთი და მსოფლიოს უმეტესი ნაწილი გამყოფ ხაზად მიიჩნევს, ნამდვილ „საზღვრად“, რომელიც ჩვეულებრივ ორ სახელმწიფოს ჰყოფს.
თუმცა, ეს ბარიერები კიდევ უფრო მეტ სირთულეს უქმნის ორივე მხარეს მცხოვრებ ადამიანებს. „ბორდერიზაცია“ პოლიტიკურ კონტექსტზეც უარყოფითად მოქმედებს – რუსეთის მცდელობებს, შეცვალოს რეალობა ადგილზე, ემატება მისადმი ისედაც დაძაბული დამოკიდებულება საქართველოს ხელისუფლებისა და დასავლელი პარტნიორების მხრიდან.
ეს ფოტო რეპორტაჟი გვიჩვენებს, თუ როგორ მოქმედებს გამყოფი ხაზის მახლობლად ცხოვრება ადამიანების ყოველდღიურობაზე. ეს ასევე არის ამბავი იმის შესახებ, თუ როგორ იმოქმედა უკრაინის ომმა რუსეთის ქმედებებზე სამხრეთ ოსეთში.
ოთხი წლის წინ ქართულ სოფელ ხურვალეთში 80 წლის ნორა საუზმეს ამზადებდა, მისი შვილი კი სამზარეულოს ნიჟარასთან წვერს იპარსავდა, როცა ბაღიდან ხმაური გაიგონეს. ქუჩაში რომ გაიხედეს, დაინახეს, რომ რამდენიმე რუსი ჯარისკაცი ორმოებს თხრიდა, რომლებზეც შემდეგ მავთულხლართების ღობეები დაამონტაჟეს – ღობე პირდაპირ სახლის უკანა მხარესაა მიმაგრებული.
შემდეგ გამოჩნდა საგუშაგო კოშკიც, რომლის ტერიტორიაზეც ყოველდღიურად პატრულირებენ რუსი მესაზღვრეები. ნებისმიერს, ვინც გადაკვეთს ე.წ. საზღვარს, პატიმრობა ან ჯარიმა ემუქრება.
- ჰააგის სასამართლომ 2008 წლის ომის საქმეზე გამოძიება დაასრულა. რას ნიშნავს ეს? შეფასებები
- ნასოფლარების მხარე
ნორას ახალი ცხოვრება არ არის იზოლირების ერთი მაგალითი. ბოლო ათწლეულის განმავლობაში რუსმა სამხედროებმა სამხრეთ ოსეთსა და საქართველოს შორის გამყოფი ხაზის 80 კილომეტრზე მეტი შემოღობეს. ამ ხაზის გასწვრივ, საერთო ჯამში, დაახლოებით 60 ათასი ადამიანი (თითქმის თანაბრად ორივე მხარეს) ცხოვრობს. და ამ სიტუაციაში ყოველი, თუნდაც მცირე ქმედება იწვევს მოსახლეობის შემდგომ გადააგდილებას და ზრდის ესკალაციის რისკს.
ხურვალეთი, პატარა სოფელი, სადაც ეთნიკურად ქართველები და ოსები ცხოვრობენ, სასაზღვრო რეჟიმის მიკროსამყაროა. სოფელი თითქმის მთლიანად გარშემორტყმულია ღობეებით, ვიდეოკამერებითა და ხმის დეტექტორებით, რომლებიც აკონტროლებენ მოძრაობას სასაზღვრო ზოლის გასწვრივ
ხურვალეთის ერთადერთი სკოლის ფანჯრებიდან მესაზღვრეების რამდენიმე მწვანე ჯიხური ჩანს. რუსული სამხედრო მანქანები მიმდებარე ბორცვებზე დადიან. ხანდახან სკოლის თავზე რუსული სამხედრო ვერტმფრენიც გადაიფრენს.
რუსეთს არ შეუწყვეტია აქ მავთულხლართების გავლება მას შემდეგ, რაც 2022 წლის თებერვალში რუსეთი უკრაინაში შეიჭრა. მაგრამ, როგორც ჩანს, მისი მიდგომა შეიცვალა.
სამუშაოები შეჩერებულია მჭიდროდ დასახლებულ რაიონებში, მაგრამ გრძელდება ისეთ ადგილებში, სადაც არ არის საჭირო იქ მცხოვრები ადამიანების სხვა ტერიტორიებზე გადასახლება, რაც გამოიწვევს დაძაბულობას საქართველოს ხელისუფლებასთან.
მოსკოვის ნაკლებად კონფრონტაციული მიდგომა საზღვრის საკითხებთან დაკავშირებით შემთხვევითი არ არის, ამბობენ მთავრობასთან აფილირებული რუსი ანალიტიკოსები.
კრემლს ურჩევნია თავიდან აირიდოს სიტუაციები, რომლებიც დიპლომატიურ ან სამხედრო რესურსებს უკრაინიდან სადმე სხვაგან გადაიტანს.
ამ მოსაზრებას ამყარებს ის ფაქტი, რომ რუსეთმა სამხრეთ ოსეთიდან უკრაინაში გადაისროლა მძიმე ტექნიკისა და სამხედრო პერსონალის უმეტესი ნაწილი, მათ შორის რეგიონის მცხოვრებთაგან მობილიზებული ჯარისკაცები. ადგილობრივი მედიის ცნობით, ცხინვალის რეგიონიდან სულ მცირე ოცი მამაკაცი უკვე დაიღუპა უკრაინაში.
- ცხინვალი რუსეთისკენ მიისწრაფვის, მაგრამ მას იქ არ ელიან. რატომ და რას უნდა ველოდოთ?
- ცხინვალის სადგური მატარებლის გარეშე
ბოლო თვეების განმავლობაში, რუსი მესაზღვრეების მიერ დაკავებულთა რიცხვი შემცირდა, ხოლო ვინც საზღვრის გადაკვეთის გამო ციხეში ხვდება, უფრო სწრაფად და ნაკლები სირთულეებით თავისუფლდება, ვიდრე გასულ წლებში.
სამხედრო პოლიციის თანამშრომლები გუგუტიანთკარში დამწვარი სახლის ნანგრევების გვერდით. CRISIS GROUP/ ხორხე გუტიერესი ლუკენა; მიშელ მალანი
როდესაც რუსეთი უკრაინაში შეიჭრა, ქართული და ოსური მხარეები შეშფოთებულნი იყვნენ იმაზე, თუ როგორ იმოქმედებდა ეს კონფლიქტის მათი ურთიერთობის დინამიკაზე.
თბილისს ეშინოდა რუსეთის მხრიდან შესაძლო პროვოკაციების ან თუნდაც ახალი ომის დაწყების.
გამოყოფილი რეგიონების ლიდერებს – რომელთა მოსახლეობა დიდად არის დამოკიდებული რუსეთის სამხედრო, პოლიტიკურ და ეკონომიკურ მხარდაჭერაზე – ეშინოდათ, რომ საქართველო ისარგებლებდა მოსკოვის ფოკუსირებით უკრაინაზე და ამ შანსს მათზე თავდასხმისთვის გამოიყენებდა.
თუმცა, გაზაფხულზე ოფიციალურმა თბილისმა დაადასტურა სეპარატისტებთან კონფლიქტის მშვიდობიანი მოგვარებისთვის მზაობა.
უკრაინის მიმართ მრავალ ფორუმებზე მხარდაჭერის მიუხედავად, თბილისი მაინც არ შეუერთდა რუსეთის მიმართ დაწესებულ სანქციებს, რომელთანაც იგი ორმხრივ ვაჭრობას აწარმოებს.
თბილისის ფრთხილმა პოზიციამ და მოსკოვის უკრაინაზე ფოკუსირებამ ხელი შეუწყო სიტუაციის შედარებით დამშვიდებას საქართველოსა და სამხრეთ ოსეთს შორის გამყოფი ზოლის გასწვრივ.
ერთ-ერთმა ქართველმა ოფიციალურმა პირმა ამ პერიოდს უწოდა “თაფლობის თვეც” კი უწოდა.
ეს სტაბილურობა მკვეთრად ეწინააღმდეგება წინა წლების გამწვავებულ ურთიერთობებს.
მაგალითად, 2019 წელს, ქართული მხარის სოფელ გუგუტიანთკარის მცხოვრებლები იძულებულნი გახდნენ დაეტოვებინათ სახლები, როდესაც რუსეთმა ამ ტერიტორიაზე სასაზღვრო კონტროლის ახალი რაუნდი დაიწყო. ზოგიერთ მათგანს კიდევ უფრო ადრე მოუწია წასვლა – 2008 წელს, როდესაც ომის დროს მათი სახლები რუსულმა საოკუპაციო ნაწილებმა დაწვეს.
დღეს ამ სახლების ნანგრევებზე რუსული ღობეებია გადაჭიმული.
66 წლის ქეთევანი ერთ-ერთია, ვისი სახლიც 2008 წლის ომის დროს დაინგრა. მას შემდეგ მისი ოჯახი გუგუტიანთკარში, საბავშვო ბაღის ძველ შენობაში ცხოვრობს. პატარა, ბნელ ოთახში, რომელსაც სახურავი აქვს ჩამოშლილი.
ზოგჯერ ქეთევანი თავისი ყოფილი სახლის ნანგრევებთან მოდის – ორსართულიანი შენობა კედელზე დიდი ჯვრით, რომელიც რუსული ბარიერებიდან ერთ ნაბიჯშია.
„ხანდახან, როცა ეზოში შევდივარ, თვალებს ვხუჭავ და ბავშვების ხმას მესმის – უთხრა ქეთევანმა „კრიზის ჯგუფს“ – და ვლოცულობ, რომ ერთ დღეს, როცა თვალებს გავახელ, დავინახო ბავშვები, რომლებიც აქ თამაშობენ.”
საქართველოს ხელისუფლება გუგუტიანთკარის მსგავსი ტერიტორიების რეაბილიტაციის შესაძლო პროექტებს განიხილავს. თუმცა, სანამ რამეს დაიწყებენ, მათ დასჭირდებათ რუსეთისგან გარანტიები, რომ ე.წ. ბორდერიზაცია აღარ გაგრძელდება.
მხარეებს შორის მოლაპარაკებების გაგრძელება თბილისის მიმართ ნდობის გაძლიერების შესაძლებლობას იძლევა. უკრაინის ომმა შეაჩერა ზოგიერთი რეგიონული ფორუმი, განსაკუთრებით ის, რომელშიც მონაწილეობდნენ დასავლელი და რუსეთის წარმომადგენლები.
კერძოდ, რუსეთი, საქართველო და სამხრეთ ოსეთის დე ფაქტო ხელისუფლება აგრძელებენ რეგულარულ შეხვედრებს ინციდენტების პრევენციისა და მათზე რეაგირების მექანიზმის ჯგუფის ფარგლებში, რომელიც შეიქმნა 2008 წლის ომის შემდეგ ევროკავშირის სადამკვირვებლო მისიისა და ეუთოს ერთობლივი ეგიდით.
მხარეები ასევე ურთიერთობდნენ ჟენევის საერთაშორისო მოლაპარაკებების ფორმატში – სამხრეთ ოსეთის კონფლიქტის ყველაზე მნიშვნელოვანი ოფიციალური მოლაპარაკებების ფორმატი. უკრაინაზე რუსეთის თავდასხმის შემდეგ ეს შეხვედრები თითქმის ექვსი თვით შეჩერდა, მაგრამ ფორმატის თანათავმჯდომარეები – ევროკავშირის, გაეროს და ეუთოს წარმომადგენლები – განაგრძობდნენ მოგზაურობას სამხრეთ კავკასიაში და ინარჩუნებდნენ კონტაქტებს რუსეთის ოფიციალურ პირებთან.
ომის დაწყებიდან მოლაპარაკებების პირველი რაუნდი, სადაც რუსეთისა და შეერთებული შტატების წარმომადგენლები მონაწილეობდნენ, შედგა 2022 წლის ოქტომბრის დასაწყისში.
რუსულ და სამხრეთ ოსურ მხარეებს ასევე შეუძლიათ უზრუნველყონ გარანტიები, რომ მავთულხლართების უშუალო სიახლოვეს მცხოვრები ქართველი ფერმერები მუშაობას შეძლებენ უსაფრთხოდ და უპრობლემოდ.
ათწლეულმა ე.წ. საზღვრის კონტროლმა ასობით ქართველი დატოვა მოსავლის და შემოსავლის გარეშე.
სასაზღვრო ხაზის ქართულ მხარეს მდებარე სოფელი ქვეში ადრე განთქმული იყო ხეხილის ბაღებით, მაგრამ ახლა ასე აღარ არის.
რამდენიმე წლის წინ, როცა მავთულხლართები გივის სახლთან მივიდა, მან აღმოაჩინა, რომ მისი ვაშლის ბაღი შუაზე იყო „გაყოფილი“.
ახლა აქ რუსი ჯარისკაცები პატრულირებენ.
მავთულხლართები გივის ურთულებს ბაღის სარწყავი არხის ერთადერთ ადგილზე წვდომას, რომელიც გალავანთან ძალიან ახლოსაა. თუ მესაზღვრეები დაინახავენ მას წყაროსთან მისულს, შესაძლოა წაუყენონ ბრალი „საზღვრის“ უკანონოდ კვეთისთვის და დააკავონ.
მიუხედავად ამ გაჭირვებისა, გივი მაინც ცდილობს მიწათმოქმედებით იცხოვროს, მაგრამ მისმა ზოგიერთმა მეზობელმა უკვე დატოვა სოფელი. მხოლოდ მათი ცარიელი ბაღები დარჩა, რაც “ბორდერიზაციის” პირდაპირი შედეგია.
ბევრი ტოვებს საკუთარ სახლებს სამხრეთ ოსეთის მხარესაც. ზოგიერთ სოფელში ღამით ქუჩები სიბნელეშია ჩაძირული, რადგან იქ მცხოვრები აღარ დარჩა.
სამხრეთ ოსეთსა და საქართველოს შორის მიმოსვლა სამი წელი შეზღუდული იყო. შემდეგ დე ფაქტო ხელისუფლებამ ე.წ. საზღვარი ხელახლა გახსნა 2020 წლის აგვისტოში. ეს იყო საერთაშორისო შუამავლების ძლიერი ზეწოლისა და კონფლიქტის მხარეებს შორის ხანგრძლივი დიალოგის შედეგია.
თუმცა, სამწლიანმა დახურულმა ცხოვრებამ აიძულა სამხრეთ ოსეთის ნაწილში მცხოვრები ქართველების უმეტესობა დაეტოვებინა იქ დარჩენილი დასახლებები.
ხანდაზმულებს, რომლებსაც არ სურდათ სახლიდან წასვლა, შეზღუდული ჰქონდათ ფინანსური რესურსები და სამედიცინო დახმარება, რომელსაც, როგორც წესი, ქართული მხარე უწევდა.
საქართველოს ხელისუფლებისა და ადგილობრივი აქტივისტების ინფორმაციით, ბოლო სამი წლის განმავლობაში ათზე მეტი ხანდაზმული ადამიანი გარდაიცვალა ადეკვატური პირველადი დახმარების არარსებობის გამო.
საგუშაგოების გახსნასთან ერთად ხალხმა კვლავ დაიწყო გამყოფი ხაზის კვეთა, მაგრამ სირთულეები მაინც რჩება.
გადასასვლელები ამჟამად ღიაა ყოველი თვის ბოლოს ათი დღის განმავლობაში და მათ, ვინც საზღვრის გადაკვეთას გეგმავს, დე ფაქტო ხელისუფლების მიერ გაცემული სპეციალური საშვი სჭირდება.
კონფლიქტის მხარეთა ბოლო შეხვედრის შემდეგ, რომელიც ნოემბერში გაიმართა, საერთაშორისო შუამავლებმა მოუწოდეს სამხრეთ ოსეთის წარმომადგენლებს მოეხსნათ შეზღუდვები საგუშაგოების გახსნის საათებზე.
საზღვრის გადაკვეთის წესების შემსუბუქება ხელს შეუწყობს მივიწყებული ხშირი კონტაქტების აღდგენას საზღვრისპირა მცხოვრებ მოსახლეობას შორის.
მაგალითად, მალხაზი ქართულ მხარეს ცხოვრობს, მისი ბევრი ნათესავი და მეგობარი კი სამხრეთ ოსეთის მხარეს. ისინი წლების განმავლობაში არ უნახავს, თუმცა ზოგი მისგან სულ რამდენიმე მეტრში ცხოვრობს, ეკლიანი ღობის მიღმა.
ისინი კვლავ რეგულარულად ურთიერთობენ, მაგრამ ძირითადად ტელეფონით და სოციალური მედიით.
მალხაზი ამბობს, რომ მათი კავშირები მყარად რჩება და საჭიროების შემთხვევაში ერთმანეთს ეხმარებიან.
მაშინაც კი, თუ პოლიტიკური უთანხმოება გადაუჭრელი დარჩება, მოლაპარაკებების გაგრძელება გააუმჯობესებს ადგილზე სტაბილურობის შენარჩუნების შანსებს. ის ასევე მისცემს იმედს ადამიანებს, რომ იცხოვრებენ თუნდაც გამყოფ ხაზთან ახლოს. და იცხოვრონ მშვიდად.
