აფხაზეთისა და სამხრეთი ოსეთის პროცესებში ჩართვის შესაძლებლობა

ომის ცეცხლს გადარჩენილი ჭიქები, რომლებიც ერთ-ერთ მოსახლეს აქვს გამოფენილი. Creator: ოლიკო ცისკარიშვილი.

აფხაზეთისა და სამხრეთი ოსეთის კონფლიქტები 2008 წლის კატასტროფული ხუთდღიანი ომისა და რუსეთის მიერ ამ ორი ტერიტორიის დამოუკიდებელ სახელმწიფოებად ცნობის შემდეგ ჩაწყნარდა და დაძაბული სიტუაცია განიმუხტა.

კონფლიქტებში მონაწილე მხარეები ჟენევაში 33-ჯერ შეხვდნენ ერთმანეთს, თუმცა გარკვეული გაგებით, ამ შეხვედრების უმთავრესი მიღწევა თვით ეს შეხვედრებია და ის ფაქტი, რომ მხარეებმა ერთმანეთთან თუნდაც ძალიან უმნიშვნელო საკითხებზე მოახერხეს მოლაპარაკებათა წარმართვა.

აფხაზეთი და სამხრეთი ოსეთი პარადოქსულ მდგომარეობაში აღმოჩნდნენ. რუსეთის მიერ აღიარების შემდეგ ამ ორი რეგიონის საერთაშორისო იზოლაცია გაღრმავდა და ისინი რუსეთზე კიდევ უფრო დამოკიდებული გახდნენ. ‘რუსეთის საზიდარზე გამობმას’ აფხაზებისა და სამხრეთელი ოსებისათვის სულ უფრო მეტი უარყოფითი შედეგი მოაქვს. თვით რუსეთში ბევრი მათ აგდებით ეპყრობა და ‘კავკასიური ეროვნების პირებს’ უწოდებს, ხოლო რუსეთის ეკონომიკაში მდგომარეობის გაუარესებას მოსკოვიდან მიღებული სუბსიდიების შემცირებაც მოჰყვა.

2014 წელს უკრაინის კრიზისის დაწყების შემდეგ მდგომარეობა კიდევ უფრო გაუარესდა. შეცვლილმა საერთაშორისო ვითარებამ აფხაზეთსაც და სამხრეთ ოსეთსაც უარყოფითი შედეგები მოუტანა. ზეწოლის შედეგად მათ მოსკოვის მიერ ყირიმის ანექსიასა და აღმოსავლეთ უკრაინაში მის ინტერვენციას მხარი დაუჭირეს. სამხრეთელმა ოსებმა ამ მხრივ დიდი ენთუზიაზმი გამოიჩინეს, თუმცა აშკარა იყო, რომ აფხაზებისათვის ეს მაინცდამაინც სასიამოვნო არ ყოფილა.

რუსეთის მიერ აღიარებამ აფხაზებსა და სამხრეთელ ოსებს გარკვეული შეღავათიც მისცა. შეკითხვაზე, ‘გაუმჯობესდა თუ არა ცხოვრება 2008 წლამდე პერიოდთან შედარებით?’, ბევრი გიპასუხებთ, რომ ხალხი თავს უსაფრთხოდ გრძნობს და სოციალური დახმარებითაც სარგებლობს. ახლა იქ ისეთსავე პენსიებს იღებენ, როგორსაც რუსეთში.

ამის ფასი რუსეთის მხრიდან მცოცავი ანექსიაა.

სამხრეთელი ოსებისათვის ეს პრობლემა არ არის. სამხრეთ ოსეთის მოსახლეობა ამჟამად მცირეა, ალბათ, არაუმეტეს 30 ათასისა. უკვე მრავალი წელია, რეგიონის დედაქალაქი, ფაქტობრივად, ჩრდილოეთი ოსეთის დედაქალაქი ვლადიკავკაზია და არა ცხინვალი, ხოლო ოსების უმეტესობა გაერთიანებას უჭერს მხარს.

თუმცა მოსკოვისათვის ამ სცენარს აშკარად უარყოფითი მხარეები აქვს.

ყირიმის სცენარის სამხრეთ ოსეთში გამეორება (თუ გეგმა განხორციელდა) დასავლეთთან რუსეთის ურთიერთობებს კიდევ უფრო გაამწვავებს. დასავლეთის მიერ რუსეთისათვის სადამსჯელო სანქციების უმეტესობა ხომ სწორედ საერთაშორისო სამართლის დარღვევით ყირიმის ანექსიის გამო დაწესდა. ამას გარდა, ეს ნაბიჯი მოსკოვს თბილისთან ურთიერთობის ყოველგვარ საშუალებას მოუსპობს.

საქართველოს მისთვის საძულველი პრეზიდენტის, მიხეილ სააკაშვილის ხელისუფლებისგან ჩამოშორების შემდეგ რუსეთი საქართველოს ახალ მთავრობასთან ურთიერთობის ხელახლა დამყარებას ცდილობს, თუმცა დიპლომატიური ურთიერთობები ორ ქვეყანას შორის, მოსკოვის მიერ აფხაზეთისა და სამხრეთი ოსეთის ფაქტობრივი კონტროლის გამო, ჯერაც არ აღმდგარა. თუ რუსეთი სამხრეთ ოსეთს ყირიმის სცენარით ოფიციალურადაც მიიერთებს, საქართველო სრულიად გაუცხოებული აღმოჩნდება და მოსკოვი ბევრად მეტს დაკარგავს, ვიდრე შეიძენს.

აფხაზეთი რუსეთისთვის კიდევ უფრო პრობლემურია. რეგიონი სულ უფრო მეტ ფულს ითხოვს. ამასთან, რუსეთში ფართოდაა გავრცელებული მოსაზრება, რომ აფხაზები ‘უმადურები’ არიან და მოსკოვის მიერ გაწეულ სამხედრო და ფინანსურ დახმარებას არ აფასებენ. მიუხედავად იმისა, რომ რუსეთი აფხაზეთისათვის კვლავაც ლამის ერთადერთ პარტნიორად და მეგობრად რჩება, აფხაზეთის პოლიტიკური ელიტის უმეტესობა რუსეთს მაინც ეჭვის თვალით უყურებს. მათ არ მიიღეს 2014 წელს სურკოვის მიერ შეთავაზებული ხელშეკრულების პროექტი და დღემდე ეწინააღმდეგებიან ერთ-ერთ ცვლილებას, რომელიც მოსკოვისთვის უმნიშვნელოვანესია და უცხოელებისათვის (პირდაპირ თუ ვიტყვით, რუსებისათვის) აფხაზეთში საკუთრების შეძენის უფლებას ითვალისწინებს.

სიტუაცია ნამდვილად ისეთია, რომ ‘მოგებული არავინაა’. რა შეიძლება ასეთ სიტუაციაში გაკეთდეს?

მაღალ პოლიტიკურ დონეზე პასუხი, როგორც ჩანს, ‘არაფერი’ იქნება. ერთი მხრივ, თითქმის მთელი საერთაშორისო თანამეგობრობის მიერ მხარდაჭერილი თბილისისა და, მეორე მხრივ, მოსკოვის მიერ მხარდაჭერილი ორი ტერიტორიის პოზიციების შეთავსება შეუძლებელია.

აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთს საქართველოში ‘დაბრუნების’ არავითარი სურვილი არ აქვთ. სოხუმს, ცხინვალსა და თბილისს შორის განსხვავებები დროთა განმავლობაში იზრდება. არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ბოლოს, როცა აფხაზეთი, სამხრეთი ოსეთი და თბილისი ერთი ქვეყნის შემადგენლობაში იყვნენ, ეს ქვეყანა დამოუკიდებელი საქართველო კი არა, საბჭოთა კავშირი იყო.

საქართველომ უნდა აღიაროს, რომ აფხაზეთზე იურისდიქციას ვერ აღადგენს და, შესაბამისად, ასეთ ვითარებაში საუკეთესო გამოსავლის პოვნაზე იფიქროს.

პარადოქსულია, მაგრამ უნდა დავასკვნათ, რომ საქართველო აფხაზეთს მეტი სუვერენიტეტისა და დე ფაქტო დამოუკიდებლობის მოპოვებაში უნდა დაეხმაროს.

უფრო ძლიერი და ‘სუვერენული’ აფხაზეთი მომავალში ღია იქნება თბილისთან შეთანხმებებისა და გარიგებებისათვის, ხოლო რუსეთის მიერ შთანთქმული აფხაზეთი, სადაც რუსები მიწასა და საკუთრებასაც შეიძენენ, საქართველოსთვის სრულიად დაიკარგება და გაუცხოვდება.

პრაქტიკულად, ეს იმას ნიშნავს, რომ საქართველომ, ‘ნეიტრალური სტატუსის’ საფუძველზე, გარე სამყაროსთან აფხაზეთის ინტეგრაციისათვის ყველა ღონე უნდა იხმაროს, ამისათვის კი:

• აფხაზების უცხო ქვეყნებში მოგზაურობას არ უნდა შეეწინააღმდეგოს; 
• აფხაზ სტუდენტებს ევროკავშირის ‘ერაზმუსის’ პროგრამით ევროპაში სწავლის საშუალება უნდა მისცეს;
• თურქეთს აფხაზეთთან ზღვით ლეგალურად ვაჭრობისა და, შესაძლოა, სოხუმში საკონსულოს ან წარმომადგენლობის გახსნის ნება დართოს;
• ევროკავშირსა და გაერო-ს აფხაზეთში ‘საინფორმაციო ოფისების’ გახსნაში ხელი არ შეუშალოს.

ეს ყველაფერი აფხაზებსაც, დიდი ხანია, უნდათ. რამდენიმე წლის წინათ ასეთი ნაბიჯები ალბათ რადიკალურად იქნებოდა მიჩნეული, დღეს კი გარესამყაროსადმი აფხაზეთის გახსნისათვის შეიძლება საკმარისი არც კი აღმოჩნდეს.

მოცემული მასალა არის შემოკლებული ვერსია სტატიისა, რომელიც მომზადებულია ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის სამხრეთ კავკასიის რეგიონული ბიუროს ვებ-დოსიეს პროექტის ფარგლებში. სტატიის სრული ვერსია თავდაპირველად გამოქვეყნდა ჰაინრიჰ ბიოლის ვებ-გვერდზე. ავტორის მიერ გამოთქმული მოსაზრებები და შეხედულებები მხოლოდ მას ეკუთვნის და არ გულისხმობს ფონდის პოზიციას