თურქეთში სომხეთთან საზღვრის გახსნას ელიან
13-წლიანი პაუხის შემდეგ თურქეთსა და სომხეთს შორის მოლაპარაკებები დაიწყო ორ ქვეყანას შორის ურთიერთობების ნორმალიზაციისათვის. მიღწეული შეთანხმების თანახმად, მოლაპარაკებები წინაპირობების გარეშე გაგრძელდება. თურქეთში უმრავლესობა დადებითად არის განწყობილი ნორმალიზაციის პროცესისადმი. ამასთან, არიან თურქეთის მოქალაქეები, რომლებიც სომხეთთან საზღვრის გახსნას მოუთმენლად ელიან.
თურქეთსა და სომხეთს შორის ეკონომიკური კავშირები
მიუხედავად იმისა, რომ 1993 წელს, ყარაბაღის პირველი ომის გამო თურქეთმა სომხეთთან საზღვარი ჩაკეტა, სავაჭრო კავშირები ორ ქვეყანას შორის არ შეწყვეტილა. ტვირთბრუნვა საქართველოს გავლით ხორციელდებოდა.
თურქეთის სახელმწიფო სტატისტიკის სამსახურის მონაცემებით, სომხეთთან ტვირთბრუნვის მოცულობამ პიკს 2020 წელს მიაღწია და 4.2 მილიონი აშშ დოლარი შეადგინა. 2021 წელს, სომხეთში თურქული საქონლის იმპორტზე დაწესებული აკრძალვის მიუხედავად, ტვირთბრუნვა ქვეყნებს შორის, დაახლოებით, 3.8. მილიონი დოლარის მოცულობის იყო.
ექსპერტი: „ყველაფერი ისე მარტივად არ არის, როგორც ჩანს“
სომხეთსა და თურქეთს შორის ურთიერთობების დალაგების პროცესში წამყვანი როლი მოსკოვს ეკუთვნის, მიაჩნია Eurasia Group-ის ლონდონელ ექსპერტს (პოლიტიკური საკონსულტაციო ორგანო, რომლის შტაბბინაც აშშ-შია), თურქული წარმოშობის ემრე ფექერს.
- კომენტარი ბაქოდან: თურქეთისა და აზერბაიჯანის ალიანსი, ნატო და რუსეთი
- ერევანი-სტამბოლი: „მყარდება სატრანსპორტო და ეკონომიკური კავშირები“
შემთხვევითი არ არის, რომ ორი ქვეყნის წარმომადგენლების პირველი შეხვედრა სწორედ რუსეთის დედაქალაქში მოხდა, ხაზს უსვამს ექსპერტი.
ფექერი დარწმუნებულია, რომ მხარეებმა ყურადღება უნდა გაამახვილონ საკითხებზე, რომელთაც მყისიერი შედეგის მოტანა შეუძლიათ და არ ჩაუღრმავდნენ თემებს, რომლებიც მტკივნეულად აღიქმება როგორც სომხეთში, ისე თურქეთში.
ექსპერტი დარწმუნებულია, რომ უახლოეს თვეებში კონტაქტები გაგრძელდება. მაგრამ ყველაფერი ასე მარტივად არ არის. „რთული წარმოსადგენია, რომ მიღწეული შეთანხმება გრძელვადიანი იქნება. ამას ძალიან ბევრი მიზეზი აქვს. და პირველი მათგანი – დაძაბული შიდაპოლიტიკური სიტუაცია ორივე ქვეყანაში. თუკი მოლაპარაკებების თემა ისტორიულ საკითხებს შეეხება, მხარეებს გაუჭირდებათ რამეზე შეთანხმება“, – აღნიშნა ემრე ფექერმა.
რას ფიქრობენ თურქეთის რიგითი მოქალაქეები?
პოლიტიკოსებისა და ექსპერტებისგან განსხვავებით, თურქეთის რიგითი მოქალაქეები საერთო ჯამში დადებითად არიან განწყობილი მეზობელ ქვეყანასთან ურთიერთობების დალაგების პროცესისადმი. ამაზე მეტყველებს გამოკითხვის შედეგები, რომელიც გამოცემა Gündem Ortadoğu-მა ჩაატარა.
კვლევის შედეგების თანახმად, რესპონდენტთა 67 პროცენტი დადებითად არის განწყობილი სომხეთთან ურთიერთობის ნორმალიზაციის პროცესის დაწყებისადმი. 13 პროცენტს მკაფიო მოსაზრება არ აქვს ამ საკითხთან დაკავშირებით, გამოკითხულთა 20 პროცენტი კი ამჯობინებს, ყველაფერი ისე დარჩეს, როგორც იყო.
„სომხეთთან საზღვრის გახსნას მოუთმენლად ველით“
აქიაქა – სოფელი თურქეთში, ყარსის პროვინციაში. აქ მდებარეობს რკინიგზის სადგური, რომელიც 1993 წლიდან უმოქმედოა. ეს სომხეთთან უახლოესი სადგურია. მატარებლით ერთსაათიანი მგზავრობის შემდეგ, შესაძლებელია მეზობელი ქვეყნის ტერიტორიაზე აღმოჩნდეთ. მაგრამ უკვე 28 წელია, რაც მატარებელმა ამ მარშრუტით მოძრაობა შეწყვიტა.
„ყოველდღიურად, დილით და საღამოს აქ სომხეთიდან მატარებელი ჩამოდიოდა. მეზობელი ქვეყნიდან ოჯახები ან აქ ჩამოდიოდნენ, ან აგრძელებდნენ მოგზაურობას ყარსამდე. ისინი ვაჭრობდნენ და მომდევნო რეისით სახლში ბრუნდებოდნენ.
ასევე იქცეოდნენ აქ მცხოვრები თურქები. მიდიოდნენ სომხეთში, ყიდულობდნენ საჭირო საქონელს და სახლში ბრუნდებოდნენ. ძალიან აქტიური ვაჭრობა მიდიოდა. მაგრამ მას შემდეგ, რაც სომხეთი მოძმე აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე შეიჭრა, საზღვრები ჩაიკეტა“, – იხსენებს მწერალი ვედათ აქჩაიოზი.
ადგილობრივების განცხადებით, სოფელ აქიაქას მოსახლეობა საგრძნობლად შემცირდა სომხეთთან საზღვრის ჩაკეტვის შემდეგ. მიზეზებზე ადგილობრივი მეწარმეების პროფკავშირების თავმჯდომარემ, ენგინ ილდირიმმა ისაუბრა:
„აქ სოფლის გარდა, კიდევ 27 დასახლებაა. 1993 წელს აქ 17-18 ათასი ადამიანი ცხოვრობდა. დღეისათვის მოსახლეობის რაოდენობა 10 ათასამდე შემცირდა. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მოსახლეობა 70-80 პროცენტით შემცირდა.
მიზეზი ერთია: ეს თურქეთის ბოლო წერტილია. სომხეთთან საზღვრის ჩაკეტვის შემდეგ, სოფელი „შავ ხვრელად“ გადაიქცა. ინვესტიციები არ არის, აქედან სადმე გასვლა შეუძლებელია. აი, თუკი საზღვარი გაიხსნება, სოფელი მაშინვე გაცოცხლდება“.
„არსებობს რკინიგზა და საავტომობილო მაგისტრალი, რომელიც სომხეთისკენ მიდის. მაგრამ ჩვენ არ შეგვიძლია მათთან ვაჭრობა ვაწარმოოთ, რადგან საზღვარი ჩაკეტილია. ყარაბაღის საკითხის მოგვარებამ იმედი მოგვცა. მოუთმენლად ველოდებით სომხეთთან მოლაპარაკებების შედეგებს“, – ამბობს გაფარ დემირი, სასტუმროს მეპატრონე სოფელ აქიაქაში.
„ვის არ უნდა ვაჭრობის განვითარება, სარგებლის გაზრდა? მე ძალიან მინდა. დაე ჩამოვიდნენ, იყიდონ ჩვენთან, ჩვენც წავალთ, იქ ვივაჭრებთ.
ევროპის შორეულ სახელმწიფოებთან ხომ ვვაჭრობთ. აქ კი ქვეყანა გვერდზეა. სულ რაღაც ერთი საათის სავალ გზაზე. წარმოიდგინეთ, ერთი საათი მატარებლით და უკვე იქ ხარ. დილით წახვალ, საღამოს დაბრუნდები“, – ამბობს ყველის მწარმოებელი ყარსიდან, ჰუსეინ ქანიქი, რომელიც საზღვრის გახსნას ელოდება.
ჟურნალისტებს, როგორც ყოველთვის, მეტი მონაცემები აქვთ. ადგილობრივი ტელევიზიის, Sehrat TV-ის მფლობელის, ალიჯან ალიბეიოღლუს თქმით, მოსახლეობა თურქეთისა და სომხეთის დამაკავშირებელი გზის გახსნის მოლოდინშია:
„აზერბაიჯანსა და სომხეთს შორის 2020 წელს ომის დაწყებამდე, ადგილობრივ მოსახლეობას შორის გამოკითხვა ჩავატარეთ. იმ დროს აბსოლუტური უმრავლესობა მხარს უჭერდა საზღვრების ჩაკეტვის შესახებ გადაწყვეტილებას.
მაგრამ ყარაბაღის საკითხის გადაწყვეტასთან ერთად, დამოკიდებულება მკვეთრად შეიცვალა. ახლა თითქმის ყველა მოუთმენლად ელის დადებით გადაწყვეტილებებს თურქეთისა და სომხეთის სპეციალური წარმომადგენლების ორმხრივი მოლაპარაკებებისგან“.
„დღეისათვის თურქეთსა და სომხეთს შორის დიპლომატიური ურთიერთობები არ არსებობს. ოფიციალურად ასეა. მაგრამ როგორც კი დიპლომატები შეთანხმდებიან, ჩვენი დელეგაცია პირველივე დღეს ჩავა სომხეთში.
ჩვენი რეგიონიდან პროდუქციის ყველა იმპორტიორი ერთად წავა ერევანში. და იმედი მაქვს, სავაჭრო ურთიერთობების აღდგენა ძალიან ცოტა დროის წაიღებს. ეს ჩემი ოცნებაა. ველით დადებით გადაწყვეტილებებს“, – აღნიშნა ეთჰემ თანრივერტმა, აღმოსავლეთ ანატოლიის იმპორტიორთა გაერთიანების ხელმძღვანელმა.
