შეუმჩნეველი ძალადობა: რატომ არ იხსნება ტრეფიკინგის შემთხვევები სომხეთში
ბავშვთა ექსპლუატაცია – ყველაზე გავრცელებული, მაგრამ ამავდროულად ტრეფიკინგის ყველაზე დაფარული სახეობაა, რომელშიც ხშირად ჩართული არიან თავად მშობლები ან მეურვეები. ანდაც, ექსპლუატაცია ხდება მათი საქმის კურსში ჩაყენებით. და მსხვერპლმა ბავშვმა არ იცის, ვის მიმართოს დახმარებისთვის. ცოტა ხნის წინ, სომხეთში ბავშვებზე ძალადობისა და მათი ექსპლუატაციის ერთდროულად სამი შემთხვევა გახსნეს.
30 და 54 წლის ქალები საკუთარ ბავშვებს მოწყალების თხოვნას აიძულებდნენ, უარის გამო კი სცემდნენ, მათ შორის, ორი წლის გოგონას. 35 წლის მამაკაცი კი სამოქალაქო ქორწინებაში მყოფი ცოლის შვილის ექსპლუატაციას ეწეოდა და ამ შემთხვევაშიც ლაპარაკია მუდმივ ცემაზე.
მსოფლიოში ტრეფიკინგის მსხვერპლთა 30 პროცენტი – ბავშვია. სომხეთში, ბოლო წლებში, გახშირდა სწორედ ბავშვების იძულებით მუშაობის შემთხვევები.
სომხეთში არსებული სიტუაციის ყველა დეტალი, ასევე, გოგონას ისტორია, რომელიც მრავალი წლის განმავლობაში იყო ექსპლუატაციის მსხვერპლი და გვიყვება, რა გამოიარა და როგორ მოახერხა სირთულეების გადალახვა.
- მარტოხელა დედები სომხეთში. ქალების ისტორია, რომლებმაც ეს გაბედეს
- სკანდალური ისტორია სომხეთში: ქალი ამტკიცებს, რომ შვილი გაუყიდეს და მის დაბრუნებას ითხოვს
„ხიდზე ვიდექი და ვფიქრობდი: „ღმერთო, ნიშანი მომეცი“
„მამაჩემზე ბევრი არაფერი ვიცი. დედა ამბობს, რომ ის ჩემი დაბადებიდან მალევე გარდაიცვალა. ბავშვობიდან კარგი მოგონებები ფაქტობრივად არ მაქვს, ცუდი – რამდენიც გინდათ. დედაჩემს ფსიქიკური პრობლემები აქვს. ის ძალიან კარგია, კეთილია, მაგრამ ბავშვივითაა, ადვილად ექცევა სხვა ადამიანების გავლენის ქვეშ. არც კი მახსოვს, რამდენი წლიდან ვმათხოვრობდი მასთან ერთად, მაგრამ მახსოვს, რომ შეგროვებული ფული მას ყოველდღიურად მიჰქონდა ქალისთვის, რომლის სახლშიც ვცხოვრობდით – ბინის ქირის სახით“, – იხსენებს ლუსინე (სახელი შეცვლილია).
ყველაფერი მას შემდეგ დაიწყო, რაც დედა მშობლიური სახლიდან წამოვიდა და ბავშვთან ერთად ერევნის გარეუბანში, სარდაფში მდებარე ოთახში დასახლდა. მათხოვრობის იდეა მას ბინის მეპატრონემ მიაწოდა, რათა მდგმურებს ქირა გადაეხადათ.
„ეს იყო ხანშიშესული ქალი, რომელსაც გარკვეული პერიოდი ბებიას ვეძახდი. დარწმუნებული ვარ, ჩვენ გაცილებით მეტ ფულს ვაგროვებდით, ვიდრე ის ოთახი ღირდა, მაგრამ ის მუდმივად უკმაყოფილო იყო, შეურაცხყოფას გვაყენებდა მე და დედაჩემს და ყოველდღიურად მათხოვრობას გვაიძულებდა. მე უკვე სკოლაში დავდიოდი იმავე რაიონში, მაგრამ ხშირად ვაცდენდი გაკვეთილებს, რადგან ის დედასთან ერთად ქუჩაში სიარულს მაიძულებდა.
ძალიან მრცხვენოდა, როდესაც მასწავლებლები ან თანაკლასელები მხედავდნენ, როგორ ვითხოვდი მოწყალებას. დღე არ მახსოვს, დედასთან ამ თემაზე რომ არ მეკამათა. სკოლაში სიარული მინდოდა, მომწონდა სწავლა, მაგრამ დედა ამბობდა, რომ „ბებია“ ამდენ რამეს აკეთებდა ჩვენთვის, მასთან ცხოვრების ნებას გვაძლევდა და ეს მისთვის საფასურის გადახდის შესაძლებლობა იყო“, – იხსენებს ლუსინე.
მაღალ კლასებში ის ახერხებდა დედა დაეყოლიებინა, რომ სკოლაში წასულიყო. ფრიადოსანი გოგონა ყველა მასწავლებელს უყვარდა, მაგრამ არავინ აყენებდა ხშირი გაცდენების, სასწავლო პროცესიდან ამოვარდნის ან ექსპლუატაციის პრობლემას. სიტუაცია კიდევ უფრო გაუარესდა, როდესაც დედის ცხოვრებაში მამაკაცი გამოჩნდა:
„როდესაც ის ჩვენს სახლში გამოჩნდა, მივხვდი – ეს ხსნა კი არა, ტანჯვის ახალი წრე იყო. ის დედაჩემის ჩემ წინააღმდეგ განწყობას ახერხებდა. უკვე ვეღარ ვახერხებდი სკოლაში სიარულს, მიუხედავად იმისა, რომ დამამთავრებელ კლასში ვიყავი. ვხვდებოდი, რომ განათლება – ერთადერთი შანსი იყო, თავი დამეღწია ამ უფსკრულისთვის.
ერთხელ, როდესაც კიდევ ერთხელ ვთქვი, რომ არ წავიდოდი ფულის სათხოვნელად, რომ მრცხვენოდა, ამ ადამიანმა მითხრა: „ე.ი. სხვანაირად გამოიმუშავებ ცხოვრების საფასურს. ამ სახლში უფასოდ ვერავინ იცხოვრებს“. მაშინვე ვერ მივხვდი, რა ჰქონდა მხედველობაში, მაგრამ საღამოს, როდესაც სახლში დაბრუნდა და თქვა, რომ რაღაც ადგილას წამიყვანდა, ყველაფერს მივხვდი. შიშისგან გავქვავდი, სიკვდილი მინდოდა.
არ ვიცი, როგორ მოვახერხე სახლიდან გაქცევა. მახსოვს, წვიმა მოდიოდა. ერთადერთი ადგილი, სადაც შემეძლო წავსულიყავი – თანაკლასელის სახლი იყო. დავურეკე, მათთან ღამის გათენების უფლება ვთხოვე, მაგრამ თანაკლასელის დედამ თქვა, რომ ბინის მეპატრონე სავარაუდოდ არ მისცემდათ ამის უფლებას. როდესაც ეს გავიგე, მივხვდი, რომ სხვა გამოსავალი არ იყო, ხიდზე წავედი და გავიფიქრე, რომ მხოლოდ ერთი ნაბიჯი მაშორებდა თავისუფლებასა და იმ ცხოვრებას, რომელზეც არასოდეს დავთანხმდებოდი.
ვიდექი ხიდზე და ვფიქრობდი: „ღმერთო, ნიშანი მომეცი, მხოლოდ ერთი ნიშანი“. უცებ, ტელეფონი რეკავს. ეს თანაკლასელის დედა იყო, მითხრა, რომ ბინის მეპატრონემ მათთან ღამის გათენების ნებართვა მომცა“.
იქ ლუსინემ ბინის მეპატრონე გაიცნო. გარეგნულად მკაცრი ქალი, რომელმაც მისი ისტორიის მოსმენის შემდეგ, გოგონას მასთან ცხოვრება შესთავაზა იმდენ ხანს, რამდენიც საჭირო იქნებოდა. მისი რჩევითა და დახმარებით, ლუსინემ პოლიციას მიმართა, განცხადება დაწერა იმ მამაკაცზე, რომელიც მისსა და დედამისის ექსპლუატაციას ეწეოდა. სისხლის სამართლის საქმე აღიძრა, მამაკაცი დააპატიმრეს.
ლუსინე დიდხანს ცხოვრობდა ამ სახლში – დაამთავრა სკოლა, მოძებნა ორგანიზაცია, რომელიც ტრეფიკინგის მსხვერპლებს ეხმარება, უნივერსიტეტში ჩააბარა, მოძებნა სამსახური და შემდეგ უკვე ახალი საცხოვრებელი.
ზღვარი გულგრილობასა და უცოდინრობას შორის
სომხეთში ტრეფიკინგის ყველაზე გავრცელებული სახეობებია – სექსუალური და შრომითი ექსპლუატაცია. ბოლო წლებში იზრდება შრომითი ექსპლუატაციის შემთხვევების რაოდენობა.
მათი უმრავლესობა არ ფიქსირდება და არ ხდება იდენტიფიცირება, რადგან ტრეფიკინგის მსხვერპლები ძირითადად არ საუბრობენ ძალადობის შესახებ, რადგან ეს ჩვეულებრივ ფაქტად მიაჩნიათ.
პოლიციის მონაცემებით, ტრეფიკინგის ფაქტზე, 2021 წლის პირველ კვარტალში, უკვე ექვსი სისხლის სამართლის საქმე აღიძრა. გასულ წლებში, სიტუაცია ასე გამოიყურებოდა:
- 2020 წელს სისხლის სამართლის 10 საქმე აღიძრა
- 2019-ში – რვა
- 2018-ში – 10
- 2017-ში – 17
აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის 2019 წლის ანგარიშში ნათქვამია, რომ მიუხედავად ტრეფიკინგთან ბრძოლის კუთხით სახელმწიფოს ძალისხმევისა, სომხეთში რეგრესი დაფიქსირდა. ანგარიშის თანახმად, პრობლემა განსაკუთრებით აქტუალურია სოფლად მცხოვრები მამაკაცებისთვის, ასევე, სხვადასხვა სახელმწიფო სამეურვეო დაწესებულებაში – ინტერნატებსა და ბავშვთა სახლებში მყოფი ბავშვებისთვის. როგორც წესი, მათ მეცხოველეობისა და სასოფლო-სამეურნეო ფერმებში მუშაობას აიძულებენ.
ასეთი შემთხვევების უმრავლესობა გაუხსნელი რჩება, რადგან საზოგადოების ნაწილი მათდამი გულგრილია, ასევე, არის არასაკმარისად ინფორმირებულობის ფაქტორიც.
მაგალითად, ბავშვი, რომელიც მათხოვრობს ან მძიმე ფიზიკური შრომით არის მაღაზიაში დაკავებული, არ აღიქმება ტრეფიკინგის მსხვერპლად, ფერმაში უხელფასოდ მუშაობა, მხოლოდ საცხოვრებლის სანაცვლოდ კი ბევრისთვის ექსპლუატაციად არ ითვლება.
ტრეფიკინგსა და ექსპლუატაციასთან ბრძოლის 2020-2022 წლების სახელმწიფო პროგრამაში, პირველად არის აღნიშნული ბავშვთა ტრეფიკინგთან ბრძოლის პროცედურა. გათვალისწინებულია მათი განსაკუთრებული მოწყვლადობა, მათ წინააღმდეგ დანაშაულის განგრძობითობა, ასევე, სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა მათთან მიმართებით.
ვინ და როგორ ეხმარება ტრეფიკინგის მსხვერპლებს
სომხეთში მსხვერპლის იდენტიფიკაციით დაკავებულია მხოლოდ ტრეფიკინგის მსხვერპლთა და ადამიანებით ექსპლუატაციის საიდენტიფიკაციო კომისია. მის მუშაობაში ჩართულია სამი სახელმწიფო სტრუქტურა – პოლიცია, გენერალური პროკურატურა და შრომისა და სოციალური საკითხების სამინისტრო, ასევე, სამი ორგანიზაცია სამოქალაქო სექტორიდან.
სახელმწიფო ტრეფიკინგის მსხვერპლთა მხარდაჭერის ორ პროგრამას ახორციელებს, აცხადებს შრომის სამინისტროს, ტრეფიკინგისა და ქალთა პრობლემების საკითხების სამმართველოს უფროსი, სოფი ბოსტანჩიანი:
„ერთ-ერთი მათგანი, სოციალურ და ფსიქოლოგიურ რეაბილიტაციაში ეხმარება. 2020 წლიდან, პროგრამა სრულად ფინანსდება სახელმწიფოს მიერ. გასულ წლებში, პროგრამა პარტნიორი არასამთავრობო ორგანიზაციების მხრიდან ფინანსდებოდა.
მნიშვნელოვანია, რომ ეს დახმარება ეძლევათ არა მხოლოდ ტრეფიკინგის მსხვერპლებს, არამედ შესაძლო მსხვერპლებს, ანუ ადამიანებს, რომლებიც კომისიის მიერ არ იყვნენ იდენტიფიცირებულები, როგორც მსხვერპლი. ეს იმის გათვალისწინებით ხდება, რომ კომისიის დასკვნისთვის შესაძლოა საჭირო იყოს გარკვეული დრო, ადამიანებს კი დახმარება დაუყოვნებლივ ესაჭიროებოდეთ“.
ტრეფიკინგის მსხვერპლებს ეძლევათ:
- თავშესაფარი
- მატერიალური დახმარება
- აუცილებლობის შემთხვევაში – სამედიცინო დახმარება
- აღადგენენ ან გასცემენ ახალ აუცილებელ დოკუმენტებს.
ტრეფიკინგის მსხვერპლებს უწევენ ასევე იურიდიულ დახმარებას, ადვოკატისა და ფსიქოლოგის დახმარებას, აგრეთვე, ეხმარებიან განათლების მიღებაში იმ ბავშვებს, რომელთა მშობლებიც ტრეფიკინგის მსხვერპლი გახდნენ და თავშესაფარში იმყოფებიან.
სოფი ბოსტანჩიანი ამბობს, რომ მსხვერპლის სურვილის შემთხვევაში, სამინისტრო ეხმარება მათ სამუშაოს მოძებნაში, რადგან თავშესაფრიდან გამოსვლის შემდეგ, ისინი რეინტეგრაციის პრობლემის წინაშე დგებიან.
მეორე პროგრამის ფარგლებში, სახელმწიფო ტრეფიკინგის მსხვერპლებს სთავაზობს ერთჯერად ფინანსურ დახმარებას 250 ათასი დრამის (დაახლოებით 509 დოლარის) ოდენობით – პირველადი აუცილებლობის ხარჯებისთვის. 2020 წლიდან ფინანსური დახმარების მიღება შეუძლიათ იმ ბავშვებს, რომლებიც ტრეფიკინგის მსხვერპლი გახდნენ.
„წავედი სათქმელად, რომ ის დავამარცხე“
„მეჩვენება, რომ ამ ერთმა ზარმა შეცვალა ჩემი ცხოვრება, გახდა პასუხი ჩემს ტანჯვაზე. არ ვიცი, რა მომივიდოდა, იმ ქალს რომ არ შევხვედროდი, თუკი იმ დღეს გადავწყვეტდი, რომ გაურკვევლობაში გადამებიჯებინა. მან გადამარჩინა“, – ამბობს ლუსინე საკუთარი ცხოვრების ყველაზე საშინელი დღის გახსენებისას.
ის აგრძელებს დედასთან ურთიერთობას, რომელიც მასზე ნაწყენია იმის გამო, რომ ქალიშვილმა „მისი ქმარი დააჭერინა“. ურთიერთობა აქვს იმ ბინის მეპატრონესთანაც, რომელიც მას მათხოვრობას აიძულებდა.
„როდესაც უნივერსიტეტში ჩავაბარე, პირველი, რაც გავაკეთე, იყო ის, რომ ამ ქალთან წავედი. ის მთელი ცხოვრება მეუბნებოდა, რომ ვერაფერს მივაღწევდი, რომ დედაჩემის ბედის გამეორება მელოდა. წავედი მისთვის იმის სათქმელად, რომ ცდებოდა, რომ ის დავამარცხე“, – ამბობს გოგონა.
ლუსინეს მეგობარმა ბიჭმა მისი წარსულის შესახებ იცის, მაგრამ მისმა ოჯახმა – ჯერჯერობით არა. ლუსინე ცდილობს, უკან არ იყუროს, იცის, რომ საუკეთესო წინ ელოდება. მაგრამ წუხს, რომ წარსულმა არ შეაფერხოს მისი მომავალი.
