საინფორმაციო იარაღი ყარაბაღის მეორე ომში - მოსაზრება აზერბაიჯანიდან
ყალბი ახალი ამბები ყარაბაღის მეორე ომის დროს
ბევრი ექსპერტი მიიჩნევს, რომ ყარაბაღის მეორე ომი, რომელიც 2020 წლის შემოდგომაზე მოხდა, უპრეცედენტოა საინფორმაციო სივრცეში პროპაგანდისტული თავდასხმების მასშტაბის თვალსაზრისით, რაც თან ახლდა საბრძოლო მოქმედებებს.
მკვლევრებმა ერევნიდან და ბაქოდან გააანალიზეს „საინფორმაციო ომის“ ინსტრუმენტები, რომელსაც „მეორე მხარე“ იყენებდა. ქვემოთ მოცემულია – სომეხი ავტორის კვლევის შედეგები იმ კამპანიასთან დაკავშირებით, რომელიც აზერბაიჯანული მხრიდან მიმდინარეობდა.
ორივე პუბლიკაციაში გამოყენებული ავტორების მიერ შერჩეული ტერმინოლოგია და ტოპონიმიკა.
ყარაბაღის ზონაში, შეიარაღებული კონფლიქტი აზერბაიჯანულ და სომხურ ძალებს შორის, 2020 წლის 27 სექტემბრიდან მოყოლებული, 44 დღის განმავლობაში მიმდინარეობდა. ამ პერიოდში, ორივე მხრიდან, სულ მცირე 8 ათასი ადამიანი დაიღუპა, უგზოუკვლოდ დაკარგულთა ძიება კი სტატიის გამოქვეყნების მომენტშიც გრძელდება. 10 ნოემბერს, აზერბაიჯანისა და რუსეთის პრეზიდენტებმა, სომხეთის პრემიერ-მინისტრთან ერთად, ხელი მოაწერეს საბრძოლო მოქმედებების შეწყვეტის შესახებ შეთანხმებას. აღნიშნული შეთანხმება, ძირითადი პუნქტების სახით შეიცავდა: აზერბაიჯანის მიერ კონტროლის დაბრუნება მთიანი ყარაბაღის მიმდებარე რამდენიმე რაიონზე; რეგიონში რუსი სამშვიდობოების შეყვანა; ტყვეების გაცვლა და დევნილების დაბრუნება.
2020 წლის სექტემბერ-ნოემბერში, ყარაბაღის 44-დღიანი ომის დროს, სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის არანაკლები სიმწვავით მიმდინარეობდა საინფორმაციო ომი. და თუკი აზერბაიჯანის ხელისუფლება უფრო მეტად კონცენტრირებული იყო პრევენციულ კონტროლზე (რისთვისაც ქვეყანაში შეზღუდეს სოციალური ქსელები, კერძოდ, დაიბლოკა ზოგიერთი მესენჯერი), სომხეთის ხელისუფლებამ სოციალური ქსელების თავისუფლად დატოვების პარალელურად, სისხლის სამართლის კოდექსში შეიტანა ხელისუფლებისა და არმიის თავდაცვისუნარიანობის შესახებ საჯაროდ კრიტიკული გამოსვლები.
ახალი ამბების უზარმაზარ რაოდენობაში, იმ პერიოდში, რთული იყო სრულად გამოგონილი ან ნაწილობრივ დამახინჯებული ამბების ნამდვილისგან გარჩევა.
ძირითადად, ახალი ამბები (სოციალურ ქსელებში სპეციალურად შექმნილი გვერდებიც) ასეთ ამოცანებს ისახავდნენ მიზნად:
- დამაჯერებლად ეჩვენებინა, რომ მხოლოდ კონფლიქტის ერთ მხარეს დაზარალდა მშვიდობიანი მოსახლეობა. ასეთი ყალბი ამბები მიმართული იყო საერთაშორისო აუდიტორიაზე.
- შეეშინებინა მტერი საბრძოლო დანაკარგებით. ასე გამოჩნდა „დაღუპულთა სიების“ რამდენიმე ვარიანტი, რომელსაც ყალბი „აზერბაიჯანული“ მედია (სინამდვილეში, სომხეთში შექმნილი) აწვდიდა აზერბაიჯანულ აუდიტორიას.
- დაერწმუნებინა საკუთარი საზოგადოება, რომ მტერი მარცხდება. ამისათვის ყველაზე მეტად სასარგებლო იყო „გაქცეული აზერბაიჯანული არმიის“ ამსახველი ვიდეო- და ფოტომასალა.
აი, რამდენიმე მაგალითი.
1.
ეს ახალი ამბავი სომხურ მედიასა და ასევე, Telegram-არხებზე, 8 ნოემბერს გამოჩნდა: „სომხეთის არმიის ქმედებების შედეგად, მოწინააღმდეგე ბერძორის მთების მიმართულებით გაიქცა“.
ახალ ამბავს თან ახლდა სომხეთის თავდაცვის სამინისტროს ვიდეო და ის ასეთი ტიპის ათასობით ყალბ ახალ ამბავს ჰგავდა: სინამდვილეში, მაყურებელს წარმოდგენა არ ჰქონდა, სად იყო ის გადაღებული, როდის და ვის მიერ და საერთოდ, ვინ ჩანდა ამ ვიდეოზე.
ვეძებთ თეგებით Telegram-ზე ან ვწერთ საკვანძო სიტყვებით Youtube-ზე და ვპოულობთ მსგავს ვიდეოს, რომელიც გაცილებით ადრე არის ატვირთული. რადგან ახალ ამბავში საუბარია კონკრეტულ დროზე, მისი უარყოფისთვის საკმარისია იმის დამტკიცება, რომ აღნიშნული ვიდეო ძველიდან არის დამონტაჟებული. ამის გაკეთება კი ძალიან მარტივია, თუკი ორივე ვიდეოს გადმოწერ და ყურადღებით ნახავ ყველა კადრს.
2.
ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი სომხური ყალბი ახალი ამბავი – ვებგვერდი Hamimiz.com („ჩვენ ყველა“). ახლა ის უკვე აღარ არის ქსელში, მაგრამ თუკი სერვისს Wayback Machine http://web.archive.org/ გამოვიყენებთ, შეიძლება ვნახოთ, როგორი იყო ის.
ითვლებოდა, რომ აქ იყო დაღუპული აზერბაიჯანელი სამხედრო მოსამსახურეების სახელების საძიებო სისტემა. მაგრამ, როდესაც ადამიანები მიხვდნენ, იქ საკუთარი სახელები და გვარები მოეძებნათ, აღმოჩნდა, რომ ყველა აზერბაიჯანელი მიიჩნეოდა დაღუპულად.
არსებობს მოსაზრება, რომ დაშინებასთან ერთად, ამ გვერდს ასევე უნდა შეეკრიბა საპასპორტო მონაცემები, რომელიც ადამიანებს სიაში ძიებისას შეჰყავდათ.
3.
მსგავსი ყალბი ახალი ამბების პორტალი Şəhidlər.info, რომელიც ასევე გათვლილია აზერბაიჯანულ აუდიტორიაზე და რომელიც მართლაც წარმოადგენდა დაღუპული სამხედროების შესახებ რეალურ ინფორმაციას.
აი, ეს არხი Telegram-ზე:
ამ არხის მფლობელები დაღუპულების შესახებ ინფორმაციას ოფიციალურ წყაროებზე გაცილებით ადრე წერდნენ (აზერბაიჯანმა ინფორმაცია მხოლოდ ომის შემდეგ გაასაჯაროვა), ამასთან, ახალ ამბავს აზერბაიჯანულად ჰქონდა ასეთი ტიპის წარწერები: „ღმერთო, გაანათლე მისი სული“ ან „ვამაყობთ ჩვენი გმირებით“. ანუ, აქ არ არის ის შემთხვევა, როდესაც სომხური მედიარესურსი უბრალოდ ავრცელებდა ინფორმაციას აზერბაიჯანულ ენაზე, არადა, ყოველივე ამის შემდეგ, ეფექტი გაცილებით ნაკლები იქნებოდა. ყველა არ დაუჯერებს სომხურ მედიას, აზერბაიჯანულს – კი.
და, მართალია, ტელეგრამ-არხის წარმომავლობის დადგენა ვერ მოვახერხე, არის მისი ასლი Facebook-ზე.
ბოლო პოსტი – ეს არის წინადადება, დაღუპულთა ძიების პროცესში დახმარების შესახებ. ამასთან, ეს ნომერი – აზერბაიჯანული არ არის.
„გვერდის გამჭვირვალობის“ ფუნქციის საშუალებით, შეიძლება გაირკვეს, საიდან იმართებოდა გვერდი.
გვერდს ორი ადმინისტრატორი ჰყავს და ორივე სომხეთიდან..
4.
გვერდი Hərbi Media (სამხედრო მედია) აღსანიშნავია იმით, რომ ის ჯერ კიდევ 2011 წლიდან მოქმედებს.
იგი ზემოთ აღნიშნულებისგან იმით განსხვავდება, რომ გამოჩნდა არა ომის დროს, არამედ, გაცილებით ადრე – 2011 წელს. და მუდმივად ავრცელებდა ინფორმაციას დაღუპული აზერბაიჯანელი ჯარისკაცების შესახებ.
ომის დროს, ის ყოველდღიურად აქვეყნებდა გარდაცვლილთა სიებს ასეთ ფორმატში:
ისევ ვამოწმებთ, საიდან არიან ადმინისტრატორები.
როგორც ვხედავთ, იმის გარდა, რომ მას 8 ადმინისტრატორი ჰყავს სომხეთიდან, ის 2011 წელს შეიქმნა, როგორც სომხური მედიარესურსი, მაგრამ 2017 წელს შეიცვალა მიზანი.
ახლა, მას შემდეგ, რაც დამტკიცდა, რომ ის აზერბაიჯანული არ არის, ორივე გვერდმა Şəhidlər.info და Hərbi Media შეწყვიტა საქმიანობა.
(ანალოგიური ყალბი პორტალი გარდაცვლილი სომხური ჯარისკაცების სახელებითაც იყო შექმნილი, ამის შესახებ, ერევანის მიერ მომზადებულ კვლევაში წაიკითხეთ)
5.
„არცახში, არაბი შეიხი ჩიტებზე ნადირობს“ – ასეთი ახალი ამბავი გამოაქვეყნა სომხურმა მედიარესურსმა asekose.am 2021 წლის მარტში. საინფორმაციო ომი ჯერ კიდევ გრძელდება.
ეს ახალი ამბავი, წინა ორი ყალბი ამბისგან განსხვავებით, გათვლილია სომხებზე, რომლებმაც არ იციან, რა ხდება აზერბაიჯანში.
რეალურად, მართალია, ეს ვიდეო მართლაც უკანონო ნადირობაზეა, გადაღებულია აზერბაიჯანელი ეკოაქტივისტის, ჯავიდ გარას მიერ ჩრდილო-აღმოსავლეთ აზერბაიჯანში, საიდანაც ყარაბაღამდე მთელი ქვეყნის გადაკვეთაა საჭირო.
ბმულზე არსებულ ვიდეოში ის თავად ჩანს.
ეს მოვლენა – უკანონო ნადირობა ისე ფართო განიხილებოდა და ახლაც განიხილება აზერბაიჯანულ საზოგადოებაში, რომ სახელმწიფო ტელეარხებმაც კი მოამზადეს რეპორტაჟები ამის შესახებ.
ასეთი რამ ყარაბაღში რომ მომხდარიყო, ვერც ჯავიდი შეძლებდა იქ ჩასვლას (რადგან ის სამხედრო არ არის და შესვლის უფლება არ აქვს) და არც სახელისუფლებო მედია გაავრცელებდა ამის შესახებ ინფორმაციას.
