Ermənistan-Türkiyə - sərhəd bağlı qalacaq. Yerevan Ermənistan-Türkiyə protokollarını ləğv edib
Rəsmi Yerevan məqsədi iki ölkə arasında münasibətlərin nizamlanması olan Ermənistan-Türkiyə protokollarını ləğv edib.
Ermənistan prezidenti Serj Sarqsyan bildirib ki, 2009-cu ildə imzalanan bu protokollar “əhəmiyyətsiz”, səmərəsiz olduğu üçün onlardan imtina etmək gərəkdir.
“Mən Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin ön şərtsiz nizamlanması prosesini başladanda, regionda dinc və təhlükəsiz gələcəyin yaradılması ideyasını rəhbər tutmuşdum. Ermənistan Respublikası və Türkiyə Cümhuriyyəti arasında münasibətlərin nizamlanması qayğısını gələcək nəsillərin çiyninə qoymamaq üçün Ermənistan əlindən gələni etdi.
Amma protokolların imzalandığı 9 il ərzində Ankara öz əsassız ön şərtlərinə qayıdaraq, nəinki protokolların qüvvəyə minməsindən ötrü onların ratifikasiyası üçün heç bir addım atmadı, hətta bu prosesi reallaşdırmaq niyyətinin olmadğına dair heç bir şübhə yeri qoymadı”, – Serj Sarqsyan bildirib.
Türkiyə iki ön şərt irəli sürüb:
- Ermənistan Türkiyənin ermənilərə qarşı soyqırım törətməsinin tanınmasını tələb etməkdən əl çəkməlidir. Bu şərt hələ Sürixdə protokollar imzalanmazdan əvvəl səsləndirilmişdi.
- Ermənistan-Türkiyə münasibətləri yalnız Qarabağ münaqişəsi həll olunduqdan sonra düzələ bilər. Azərbaycanın maraqlarının müdafiəsi məqsədilə irəli sürülən bu şərt isə protokollar imzalandıqdan sonra səsləndirilib.
Türkiyənin ilk ön şərtinə rəğmən Ermənistanı bu protokolları imzalamağa vadar ediblər. Amma imzalanmadan sonra ikinci şərt irəli sürüləndə protokolların ratifikasiyası küncə dirənib. Erməni ekspertləri qeyd edirlər ki, bu şərt təmin edilə bilməz və bu vəziyyətdə Ermənistanın bu prosesə son verməkdən başqa çarəsi yoxdu.
“Bu protokolları həmişəlik Türkiyə prezidenti və parlamentinin siyirməsində saxlamaq olmaz. İstənilən halda Ermənistan bu prosesdən xeyir qazanıb, çünki dünya ictimaiyyəti gördü ki, Türkiyə sözünün üstündə durmadı və beynəlxalq öhdəliklərini yerinə yetirməkdən imtina etdi”, – Ermənistanın Milli Təhlükəsizlik Xidmətinin keçmiş rəhbəri, Regional Tədqiqatlar Mərkəzinin analitiki David Şaxnazaryan bildirib.
Amma ekspert çevrəsində başqa fikirlər də səslənir: bu prosesi başlatmaq lazım deyildi, çünki başından uğursuz olacağı bəlli idi, bu prosesin səmərəli nəticəsi ola bilməzdi.
“Bu protokollar Ermənistana yalnız ziyan vurdu, Türkiyənin maraqlarına xidmət etdi və arxivdə Ermənistan əleyhinə daha bir beynəlxalq sənəd qalmış oldu. Əgər diplomatik məğlubiyyətlə qələbə qazanılırsa, o zaman bu, çox maraqlı və qabaqcıl vəziyyətdir, hansına ki, ancaq Yerevanda inanırlar. Əgər Ermənistan-Türkiyə protokollarının baniləri tarixi bilsəydilər, anlayardılar ki, Türkiyə yalnız bir prinsipə hörmətlə yanaşır – heç bir razılaşmaya hörmət etməmək prinsipinə”, – politoloq Hayk Martirosyan bildirib.
Protokolların imzalanması və ləğv edilməsinin ön tarixçəsi
2008-ci il sentyabrın 6-da Ermənistan və Türkiyə tarixində görünməmiş hadisə baş verdi: Türkiyə prezidenti Abdulla Gül Ermənistana gəldi. Ermənistan prezidenti Serj Sarqsyanla birlikdə o, iki ölkənin futbol millisinin oyununu izlədi. Bu səfərlə “futbol diplomatiyası” adını almış prosesin bünövrəsi qoyuldu.
Bundan bir il sonra protokollar imzalanıb, ratifikasiya üçün Ermənistan və Türkiyə parlamentlərinə göndərildi.
2009-cu ilin dekabrında Türkiyə baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğan bəyan etdi ki, Qarabağ münaqişəsi həll olunmayınca, Ankara protokolları ratifikasiya etməyəcək. Bununla da Türkiyə parlamentində sənədin ratifikasiyası prosesi donduruldu.
Cavabında Ermənistan tərəfi bildirdi ki, protokollar ön şərtsiz imzalnmalı idi və 2010-c il aprelin 22-də protokolların ratifikasiyasının dayandırılması qərarı alındı. Beş il sonra fevralın 16-da Ermənistan prezidenti Ermənistan-Türkiyə protokollarını Milli Məclisdən geri tələb etdi.
Bununla əlaqədar olaraq Serj Sarqsyan Ermənistan parlamentinin sədrinə bu məzmunda məktub göndərdi:
“Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin düzəldilməsi prosesini başladarkən, biz hadisələrin bütün mümkün inkişaf variantlarını təsəvvür edirdik. Biz protokolların ratifikasiyası yolu ilə münasibətlərin hərtərəfli nizamlanmasına da, uğursuz nəticəyə də hazır idik, çünki bizim gizlədəsi heç nəyimiz yoxdu, dünya ictimaiyyətinə də hansı tərəfin günahı ucbatından Avropadakı son bağlı qapının açılmadığı və bu imkanın əldən çıxdığı bəlli olacaqdı”.
Ermənistan-Türkiyə protokollarının ləğvi haqda Serj Sarqsyan artıq ötən il BMT-nin Baş Assambleyasında çıxışı zamanı bildirmişdi:
“Əlavə izahat vermək zamanı gəldi. Əgər Türkiyə rəhbərliyi bu sənədləri girov saxlayıb, özünə uyğun zamanda ratifikasiya edə biləcəyini düşünürsə, yanılır. Protokollar hazırkı şəraitdə müzakirə olunurdu ki, hazırkı problemlər həllini tapsın.
Onların reallaşdırılması istiqamətində hər hansı müsbət irəliləyişlərin olmaması şəraitində Ermənistan bu iki protokolu ləğv edəcək. Biz 2018-ci ilin yazını bu, təəssüf ki, həyatın göstərdiyi kimi, əhəmiyyətsiz protokollar olmadan qarşılayacağıq”.
