Ən qanlı toqquşma, ABŞ səfirliyinin Qüdsdə açılmasının nəticəsi olaraq 58 nəfər qətl edilib
Mayın 15-də Fələstində 58 nəfər dəfn edilib. Onların hamısı 2014-cü ildən bəri Fələstin və İsrail sərhədində baş verən ən qanlı toqquşma zamanı həlak olub.
Onsuz da narahat olan bu bölgədə vəziyyətin kəskin gərginləşməsinin səbəbi mayın 14-də Qüdsdə ABŞ səfirliyinin açılış mərasinin keçirilməsi olub.
Etirazlarda İsrail polisi və ordusu ilə qarşıdurmada 40 minə yaxın fələstinli iştirak edib, 2200 nəfər yaralanıb. İsrail tərəfindən bircə adam da nə yaralanıb, nə də həlak olub, BBC xəbər verir.
Çox sayda insan tələfatı ilə bağlı BMT, Böyük Britaniya, Fransa, Rusiya və digər ölkələr İsraili qınayıb.
İsrail ittihamları qəbul etmir və bildirir ki, hücumdan qorunmaq haqqından yararlanıb. İsrailin bu mövqeyini ABŞ da dəstəkləyir.
Nə baş verir və nə baş verə bilər? – BBC-nin məqaləsi əsasında icmal və şərhlər.
Məsələnin tarixi
Fələstinlilər 2018-ci il martın 30-da uzun müddətli aksiyaya başlayıblar. Aksiya “Altı həftə” adlandırılmışdı və mayın 15-ə, Fələstində əl-Nakba (tərcümədə “Fəlakət” mənasını verir) kimi tanınan günə gəlib çıxırdı.
1948-ci il mayın 14-də İsrail dövləti yaradılıb. Növbəti gün bir neçə ərəb ölkəsi İsrailə qarşı müharibəyə başlayıb. Müharibə nəticəsində 750 min fələstinli torpaqlarından qovulub və bu günə qədər də öz evlərinə qayıda bilmir.
Bu gün BMT beş milyon fələstinlini rəsmən qaçqın kimi tanıyır. Onların çoxu İordaniyada, Qəzza zonasında, Suriyada, Livanda və şərqi Qüdsdə yaşayır.
Fələstinin əsas tələbi qaçqınların öz evlərinə qayıtmasıdır. İsrail isə öz növbəsində bildirir ki, istənilən danışıqlar yalnız “Həmas” Fələstin rəhbərliyini tərk edəndən sonra mümkün ola bilər. Bu qurum İsrail, ABŞ və Avropa İttifaqı, həmçinin bir neçə başqa dövlət tərəfindən terror təşkilatı kimi tanınıb.
Bu il mayın 15-i hər iki tərəf üçün xüsusi gün idi. Bir tərəfdən İsrail dövlətinin yaranmasının 70 illiyi qeyd edilir, digər tərəfdən isə Fələstin fəlakət günündən, Əl-Nakbadan 70 il keçməsinin kədərini yaşayır.
Niyə ABŞ səfirliyinin Qüdsdə açılması kütləvi etirazların fitilini yandırdı?
Qüds İsrail-Ərəb münaqişəsində ən böyük problemlərdən biridir.
BMT-nin həmin 1948-ci ildə çıxardığı qətnaməyə əsasən, Qüds qərb və şərq hissələrinə bölünməlidir. Nümaqişə nizamlanmış olsaydı, şərqi və qərbi Qüds müvafiq olaraq Fələstin və İsrail dövlətlərinin paytaxtları olmalı idi.
Vəziyyət 1967-ci ilə qədər bu cür qalıb. Sonra bir neçə ərəb ölkəsinin İsrailə qarşı elan etdiyi altı günlük müharibə başladı. Həmin müharibə nəticəsində İsrail Şərqi Qüdsü işğal etdi.
BMT hələ də Şərqi Qüdsü İsrail ərazisi kimi tanımır və hesab edir ki, yerin statusu ilə bağlı məsələ sülh danışıqlarının ən son mərhələsində həll edilməlidir.
Bu gün Şərqi Qüdsdə 200 minə yaxın israilli yaşayır. BMT onların məskənlərini qeyri-qanuni elan edib və Qüdsü İsrailin paytaxtı kimi tanımır, baxmayaraq ki, ölkə rəhbərliyi məhz belə hesab edir.
Bu səbəbdən dünyanın heç bir ölkəsi İsrailin nəzarətində olan Qüdsdə səfirlik açmır, indiyə qədər onların hamısı Tel-Əvivdə yerləşirdi.
Vəziyyət 2017-ci il dekabrın 6-da dəyişdi. Həmin gün ABŞ prezidenti Donald Tramp Qüdsü rəsmən İsrail paytaxtı kimi tanıdı və seçkiqabağı kampaniyasında vəd etdiyi kimi Amerika səfirliyini ora köçürəcəyini bildirdi.
Və budur, mayın 14-ü ABŞ səfirliyi Qüdsdə açıldı.
Beynəlxalq reaksiya
Ümumilikdə ABŞ-ın bu qərarı dünyada mənfi qarşılanıb.
Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan deyib ki, bununla da “bütün region alov çevrəsinə alınmış oldu”.
Səudiyyə Ərəbistanının kralı Salman Trampa zəng vurub və deyib ki, onun qərarı “bütün dünya müsəlmanlarına qarşı təxribatdır”. İsrailin müttəfiqi olan Misir də xəbərdarlıq edib. “Bu qərar regionda sülhün bərqərar olması üçün perspektivləri məhv edir”, – Misir prezidenti Əbdül Fəttah əl-Sisi deyib.
Roma papası Fransis Qüdsdə BMT-nin yaratdığı status-kvonu saxlamağa çağırıb.
BMT-nin baş katibi Antoni Quterres bildirib ki, “prezident Tramp İsrail və Fələstin arasında sülh perspektivini təhlükə altına qoyur”.
Avropa İttifaqı bəyanatında xatırladıb ki, sülh danışıqlarının uğur qazanacağı təqdirdə Qüds iki dövlətin paytaxtı olacaq və buna görə də hər iki tərəfin arzusu nəzərə alınmalıdır.
Böyük Britaniya, Fransa və Almaniya ABŞ-ın Qüdsdə səfirlik açmaq qərarını dəstəkləmədiklərini bildiriblər və hesab edirlər ki, bu qərar regionda sülhü təhlükə altına qoyur.
Bundan sonra nə olacaq?
Beynəlxalq aləmin reaksiyası ümumilkdə hələ ki, təmkinli tənqid kimi dəyərləndirilə bilər. Əsasən İsrailin özünü hücumdan qorumaq haqqının olduğu haqda bəyanat səslənib, amma istifadə olunmuş metodlar və qurbanların sayı böyük narahatlıq doğurur.
Beynəlxalq ekspertlər güman edirlər ki, həlak olanların dəfnindən sonra fələstinlilər yenidən və yeni qüvvə ilə etiraz aksiyalarını davam etdirəcəklər.
