Ermənistandan Rusiyaya əmək miqrasiyası: səbəbləri və nəticələri
Əmək miqrasiyası
Hər il yaz aylarında minlərlə Ermənistan vətəndaşı işləmək üçün xaricə gedir. Onlar yalnız qışda evə qayıdırlar. COVID-19 pandemiyası səbəbindən bir müddət əmək miqrasiyası dayandı. Bununla belə, sərhədlər açıldıqdan sonra bir çoxları işləmək üçün xaricə, ilk növbədə Rusiyaya getməyə başladılar. Rusiyada daha sərt miqrasiya tələblərinə, rublun məzənnəsinin aşağı olmasına və Rusiya-Ukrayna müharibəsinə baxmayaraq insanlar ölkəni tərk edirlər.
Ekspertlərin izahına görə, bunun arxasında duran səbəblər çoxlu sayda insanın daim işləmək üçün miqrasiya etdiyi Ermənistandakı icmalardan birinin rəhbərinin fikirləri, eləcə də əmək miqrasiyasında uzun illər təcrübəsi olan erməni sənətkarın fikirləridir.
- Rusiya-Ermənistan gərginliyi və Azərbaycanın yeri. Bakıdan baxış
- Rusiya sülhməramlılarının minaların təmizləməsinə cəlb edilməsi onların regionda uzun müddət qalmasıyla bağlı sual doğurur
- “Moskvaya Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin davam etməsi lazımdır”. Yerevandan şərh
Ermənistanda alternativ tapa bilməyənlər işləmək üçün xaricə gedirlər
Martın əvvəlindən Hamlet Saqatelyan işləmək üçün Rusiyanın ən uzaq və ən soyuq şəhərlərindən biri olan Xabarovsk şəhərinə gedib. Onunla telefonla əlaqə saxladıq. Hamlet dedi ki, bu dəfə otuz nəfərlik bir qrupla oradadır. Onların hamısı Ermənistanın Şirak rayonunun müxtəlif kəndlərindəndir.
“Rublun aşağı məzənnəsi səbəbindən qazandığımızın təxminən yarısını itiririk. Daha çox qazanmaq üçün sağlamlığımız hesabına daha çox işləməyə məcburuq. Bəs evdə qalsaq, uşaqlarımızı necə təmin etməliyik? Kreditlərimizi necə ödəməliyik? Hər birimizin min cür problemi var”, – Hamlet Sagatelian deyir.
Onun 51 yaşı və üç övladı var. 15 ildir ki, işləmək üçün Rusiyaya gedir. O, evə payız bitəndə və ya Yeni il ərəfəsində qayıdır.
Rusiya əmək miqrasiyası üçün üstünlük təşkil edir
“Ermənistan Karitası” QHT-nin miqrasiya proqramının eksperti bildirir ki, əmək miqrantlarının sayına görə Ermənistanın üç rayonu – Şirak, Tavuş və Qeqarkunik lider regionlardır:
“Rusiya soydaşlarımızın işləmək üçün getdiyi dominant istiqamət olaraq qalır. Rusiya Federasiyasının rəsmi məlumatına görə, son altı ayda 138 min Ermənistan vətəndaşı əmək miqrantı kimi rəsmi qeydiyyatdan keçib. 300 mindən çox insan isə miqrasiya uçotuna alınıb”.
Bezhanyan builki rəqəmlərin cüzi azalmasını bir neçə səbəblə əlaqələndirir. Ermənistanda çoxları iş tapıb, bəzi miqrantlara miqrasiya qanunlarının sərtləşdirilməsi səbəbindən Rusiyaya giriş qadağan edilib. Rublun məzənnəsinin aşağı olması səbəbindən getməməyi seçənlər də var.
“Lakin əmək miqrasiyasının göstəriciləri nə qədər azalsa da, Rusiya dominant istiqamət olaraq qalır”, – ekspert vurğulayır.
“Hər bir ailə başçısı Rusiyadadır”
Şirak rayonunun Nor Kyank kəndindən hər il 200-dən çox kişi işləmək üçün gedir. 1500-dən çox əhalisi olan bir kənddən hər bir ailənin kişisi Rusiyadadır.
İcmanın rəhbəri Gevorq Petrosyanın sözlərinə görə, son illər, xüsusən də pandemiyadan sonra miqrantların sayı azalıb.
“İrəvanda iş tapanlar qalır. Daha 50 nəfər getmir, qalanları Rusiyaya gedir. Əsasən birbaşa iş tapanlar gedir. İşəgötürən onlarla birbaşa əlaqə saxlayır”.
Gevorq Petrosyan deyir ki, hətta İrəvandakı tikinti sahəsindəki artım da insanları ölkədə saxlamır.
Ötən il Ermənistanda tikinti işlərinin həcmi 36% artıb. Statistika Komitəsinin məlumatına görə, təkcə 2023-cü ilin yanvar-aprel aylarında tikinti işlərinə təxminən 95 milyard dram (237 milyon 500 min dollar) xərclənib.
“İrəvanda bacarıqlı ustalar üçün işləmək sərfəlidir. Bu isə adi işçilər üçün sərfəli deyil. Onlar hər gün İrəvana gedə bilmirlər. Buna görə də, onlar yaşayış yeri kirayə götürməlidirlər. İrəvanda isə kirayə haqqı indi 300-400 min drama (750-1000 dollar) qalxıb. Kirayə pulu və kommunal xərcləri ödəməli, yeməyə, siqaretə, nəqliyyata pul xərcləməlisən. Nəticədə, yalnız cüzi bir məbləğ qalır. Ona görə də onlar Rusiyada işləməyə üstünlük verirlər. Ermənistanda onlar gündə 8-10 min dram (20-25 dollar) qazana bilirlər. Onlar Rusiyada daha çox qazanırlar”, – Gevorq Petrosyan izah edir.
Xabarovska işləməyə gedən Hamlet Saqatelyan onun sözlərini təsdiqləyir və Rusiyada işləməkdən danışır:
“İşəgötürən bizi yaşayış və yeməklə təmin edir ki, bu da əhəmiyyətli xərclərdir. Biz komanda olaraq işləyirik. Bir nəfər evin divarlarını tikir, digəri daxili bəzək işləri ilə məşğul olur. Biz kollektiv şəkildə görülən işlərə görə müəyyən məbləğ alırıq, onu komanda üzvləri arasında bölürük. Biz Ermənistanda o qədər də qazanmırıq”.
“Ermənistan Karitası” QHT-nin miqrasiya proqramının eksperti Tatevik Bezhanyan izah edir:
“Rusiyadakı hərbi vəziyyətə görə mənzil qiymətləri kəskin şəkildə aşağı düşüb. O cümlədən Xabarovskda. Ermənistanda rublun məzənnəsi aşağı düşüb, lakin Rusiyada rublun yerli mallara alıcılıq qabiliyyəti demək olar ki, dəyişməyib. Ermənistanda rubl dramlara çevriləndə məbləğ çox az olur. Amma onlar Rusiyada yaşamağa Ermənistandan daha az pul xərcləyirlər.
Rusiyada bilavasitə tikinti meydançalarında kiçik evlər qururlar və evlər ünvan alır. İşçilər bu ünvanda qeydiyyatdadırlar. Onlar burada pulsuz yaşayırlar. Belə çıxır ki, onlar yalnız öz gəlirlərindən vergi ödəyirlər”.
Əmək bazarı qorunmur
Ermənistandan əmək miqrasiyasının əsas istiqaməti Rusiyadırsa, hindistanlılar üçün bu, Ermənistandır. Ermənistanda yaşayan əcnəbilərin siyahısında onlar Rusiya vətəndaşlarından sonra sayca ikinci yeri tuturlar. Ötən ilin dekabrına olan məlumata görə, İqtisadiyyat Nazirliyi burada 20-30 min hindlinin məskunlaşdığını bildirib.
2017-ci ildə Ermənistan hökuməti Hindistan vətəndaşları üçün giriş vizalarının alınması prosesini sadələşdirib. Və hər keçən il bu ölkədən gələn miqrantların sayı artır.
Tatevik Bezhanyan izah edir ki, Ermənistanda əmək bazarı qorunmur və işəgötürənlər dempinqlə məşğul olurlar:
“Mən işəgötürənləri başa düşürəm. Hər hansı bir işdə olan bir insan həmişə daha az ödəməyə və daha çox gəlir əldə etməyə çalışır. Amma burada dövlət tərəfindən tənzimləmə məsələsi ortaya çıxır. Bunun üçün vətəndaşların maraqları hər şeydən üstün olmalıdır. Dövlət əmək bazarında öz vətəndaşlarının maraqlarını qorumalıdır. Və bu şəraitdə vətəndaşlarımız sadəcə olaraq ölkəni tərk edirlər”.
Ekspertin fikrincə, hökumət həm də işçilər üçün təhlükəsiz və etibarlı mühit yaratmalıdır. O xatırladır ki, 2020-ci il Qarabağ müharibəsindən sonra Ermənistanın Kotayk rayonundan başqa bütün rayonları sərhədyanı ərazilərə çevrilib. Bu isə kənd sakinləri üçün çətinliklər yaratdı:
“Geqarkunik, Vayots Dzor və Sünik rayonlarının geniş əraziləri sərhəd bölgələri oldu. Təəssüf ki, əksər kəndlərdə, xüsusən Geqarkunik və Sünik bölgələrində insanlar torpaqlarını əkib-becərə bilmirlər. Traktor tarlaya çıxan kimi onlar [Azərbaycan Silahlı Qüvvələri] atəş açır. İnsanların açıq bir problemi var. Mən özüm rayonlara səfərlər zamanı belə hadisələrin şahidi olmuşam.
Bu insanlar nə etməlidirlər? Bir qayda olaraq, onların yüksək peşəkar ixtisasları yoxdur. Onlara qalıb ki, ya İrəvana köçüb tikintidə işləsinlər, ya da Rusiyaya getsinlər”.
Əmək miqrantları bir müddət əlavə vergiyə cəlb edilməyəcək
Fevral ayında işləmək üçün xaricə getmiş minlərlə vətəndaş Ermənistan Vergi Komitəsindən ödənilməmiş vergilərlə bağlı 100 min dramdan bir milyona (250-2500 dollar) qədər məktublar alıb. Ümumi gözlənilən vergi ödənişi 187 milyon dram (467 500 ABŞ dolları) olmaqla 1005 fiziki şəxsə bildiriş göndərilib.
Lakin bu yeni qərarla bağlı komitə tərəfindən vaxtında heç kimə məlumat verilməyib. Nəticədə vaxtı keçmiş vergi öhdəliklərinə görə cərimələr də tətbiq edilib.
Bu qərara əsasən, əmək miqrantları işlədikləri ölkədə ödədikləri gəlir vergisindən əlavə Ermənistanda gəlir vergisi də ödəməli idilər. Rusiyada işləyən və orada 13% gəlir vergisi ödəyən Ermənistan vətəndaşları Ermənistana qayıtdıqdan sonra əlavə 8% gəlir vergisi ödəməli idilər. Bu, Ermənistan və Rusiyada gəlir vergisi dərəcələri arasındakı fərqin ödənilməsi demək idi.
Lakin güclü etiraz dalğası və ekspertlərin tənqidi ilə əlaqədar Vergilər Komitəsi xaricdə işləyən Ermənistan vətəndaşlarından hələlik Ermənistanda vergi tutulmayacağını açıqlayıb.
İndi Ermənistan vətəndaşlarının ölkə ərazisindən kənarda əldə etdikləri gəlirlərin vergiyə cəlb edilməsi ilə bağlı qanunvericilikdə dəyişikliklər hazırlanır.
“Sadəcə bunun ümidsiz olduğunu başa düşdük. İşlədikləri ölkədə artıq gəlir vergisi ödəmiş bu şəxslərdən niyə vergi tutulur? Qeyd edək ki, miqrantlarımız Rusiyada maaşlarının 46 faizini vergiyə ödəyirlər. Bu məbləğə gəlir vergisi, həmçinin fərdi gəlir vergisi və icbari tibbi sığorta daxildir. Deməli, onlar təkcə gəlir vergisi ödəmirlər, amma biz hələ də onlardan gəlir vergisi fərqini almağa çalışırıq.
Mən əlavə vergiləri bu şəxslərə qarşı son dərəcə ədalətsiz və vicdansız hesab edirəm, xüsusən də onların zəhmətlə qazandıqları pulları Ermənistana göndərdiklərini nəzərə alsaq. Nəhayət, bu vəsaitlər Ermənistan iqtisadiyyatına töhfə verir”, Tatevik Bezhanyan deyir.
