Vordan karmir nəsli kəsilmək təhlükəsi qarşısında
Koşenilin qoruq zonasının problemləri
Armavir vilayətində iki koşenil qoruğu var: Arazap icmasında təxminən 198 hektar və 22 hektar Craratda. Problem ondadır ki, qoruq zonası iki icmanın idarəçiliyinə verilib, onlar da onun saxlanması üçün öz büdcələrindən xərcləri ödəmək iqtidarında deyillər.
İcma rəhbərləri dəfələrlə Ermənistan hökumətinə maliyyələşdirməklə bağlı xahişlə müraciət ediblər, cavabında isə ancaq problemi öyrənmək vədi alıblar. İstənilən halda heç bir icma öz kasıb büdcəsindən qoruq ətrafında hasar çəkə bilməz. Hasarsız isə qoruq zonasının funksiyalarını ancaq lövhə yerinə yetirir.
Bir qədər koşenil və karmir haqqında
Koşenil Ermənistanda Armavir və Ararat vilayətlərində olur, onların yetişdirilməsi üçün qoruqlar da yaradılıb.
Bu üstünlüyü nəzərə alan salnaməçilər qədim dövrlərdə məhz bu boyadan istifadə ediblər. Ermənistanın muzeylərində sərgilənən və indiyə qədər karminə boyanan sapların sayəsində dolğun rənglərini saxlayan xalça və parçalar da bundan xəbər verir.
Tarix elmləri namizədi, etnoqraf Svetlana Poqosyan danışır: salnaməçilərin yazdığı çoxsaylı qeydlərdə göstərilir ki, bu boyayla rənglənən xalça və paltarların gözəl və cazibəli rəngi olurdu. Təbii olan bu boya ümumi parçaya parlaqlıq verirdi və dolğun rəngini itirmirdi, zaman da ona öz təsirini göstərmirdi.
Ermənistanın etnoqrafiya muzeyində karmin vasitəsiylə boyanan böyük parça və xalça kolleksiyası saxlanılır. Svetlana Poqosyan əmindir ki, vordan karmir qırmızı rəngin müxtəlif çalarlarının alınması üçün əvəzedilməzdir. Etnoqraf təəssüflə bildirir ki, karminin əvəz edilməzliyi həşəratların yetişdirilməsi üçün tutarlı əsas deyil.
Yeri gəlmişkən, sovet dövründə koşenildən boyağın alınması üçün həşəratların dövlət səviyyəsində mühafizəsi və yetişdirilməsi təşkil olunmuşdu. Bu gün onların çoxalması üçün əlverişli mühitin olmaması səbəbindən həşəratların nəsli kəsilmək təhlükəsi var.
Həşəratlar niyə məhv olur
Koşenil qoruğu Armavir vilayətində 1985-ci ildə yaradılıb: ərazi hasarlanıb, kənar şəxslər üçünsə giriş qadağan edilib. 90-cı illərdə hasar yoxa çıxdı. İndi qoruğun varlığından xəbər verən ancaq lövhədir. Qoruğun ərazisində həşəratlardan başqa nə desən tapmaq olar, o, otlağa, ətraf kəndləri birləşdirən yolayrıcısına çevrilib. Qoruq zonasında günlərlə axtarsan belə koşenilə rast gəlməyəcəksən. Həşəratların çoxalması dövrü payızdır, bu vaxt soxulcanlar torpağın üstünə çıxır.
Ekoloq Qalust Nanyanın sözlərinə görə, həşəratlar ancaq torpağın üstündə çoxala bilər, insanlar və heyvanlar isə torpağı tapdalayır, bu səbəbdən də soxulcanlar yerin üstünə çıxa bilmirlər. Həşəratların çoxalma dövrü cəmi bir ay çəkir, təxminən 15 sentyabrdan 15 oktyabra qədər.
İcma başçıları əmindirlər ki, koşenil Ermənistanda nəsli kəsilmək üzrədir. Onların fikrincə, həşəratların xilası üçün fəal tədbirlər görmək lazımdır, özü də elə indi, bu il də gecikməmək üçün…
Yerli sakinlər danışır ki, sovet dövründə bütün ərazi həşəratların çoxluğundan qırmızı rəngə boyanırdı. Bu gün bir-iki həşərat tapmağın özü böyük uğurdur.
Payızda yeni həşəratlar dünyaya gəlməlidir. Yəni bu, nəzəri cəhətdən belədir, son illərin təcrübəsi isə buna ümid yeri saxlamır.
