“Uşağın qiyməti 15-25 min avrodur”: Ermənistanda uşaqları əcnəbilərə necə satıblar
Uşaq evindən uşaqlarının əcnəbilərə satılması
Ermənistanda uşaq evində saxlanan uşaqların əcnəbilərə satılması ilə bağlı ilkin istintaq başa çatıb. Söhbət Ermənistan vətəndaşı olan əlil uşaqlardan gedir. 2015-2018-ci illərdə ixtisaslaşmış uşaq evlərində qalan uşaqların satışı ilə bağlı cinayət sxemində iştirak edən dövlət qulluqçuları da daxil olmaqla 11 nəfərin təqsiri üzə çıxıb.
İstintaq Komitəsi bildirir ki, “cinayətkar qruplaşmanın iştirakçılarının kimliyi, bütün əlaqə zənciri, onların hər birinin rolu, uşaqların qanunsuz övladlığa verilməsi mexanizmi müəyyən edilib”.
2021-ci ilin rəsmi məlumatına görə, Ermənistanda uşaq evlərində 740 şagird saxlanılıb ki, onların da 70 faizindən çoxu sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlardır. Statistika komitəsinin məlumatına görə, il ərzində cəmi 17 uşaq övladlığa götürülüb. Sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların əksəriyyəti üçün onların uşaq evindən ailəyə aparılacağı ümidi əcnəbilərin onlara olan marağına bağlıdır.
Cinayət sxeminin necə işlədiyi, ilk şübhələrin necə ortaya çıxdığı və hər şeyin necə baş verdiyi haqqında. Ancaq əvvəlcə bir atanın yeni doğulmuş oğlunu satılmaqdan necə xilas etdiyi haqqında hekayə.
- Doğma və övladlığa götürülən əlil uşaqlar haqda
- Ermənistanda tənha analar. Buna cəsarət edən qadınların hekayələri
- Həyat əvəzinə həyat: müharibədə həlak olan erməni əsgərlərinin valideynləri üçün övlad sahibi olmaq imkanı
“Uşağım mənim xaçımdır”: xilas edilmiş körpənin hekayəsi
“Bunlar mənim uşaqlarımdır, əkizdirlər. Budur, onlar əlifba ilə vida mərasimindədirlər”, – Levon telefonunda fotoları göstərir.
Əkizlər əllərində az qala özləri boyda gül dəstəsi tutublar. Qızın saçlarına böyük ağ lentlər bağlanıb, oğlan isə əyninə böyük olduğu aşkar görünən kostyumdadır.
Səkkiz il əvvəl onlar doğulanda Levon o qədər həyəcanlı idi ki, bütün gecə gözlərini yuma bilməmişdi, uşaqları görmək üçün səbirsizlənmişdi. Ancaq səhər doğum evində ataya yalnız qızı göstəriblər.
“Palataya daxil oldum və gördüm ki, həyat yoldaşımın gözləri şişib və qızarıb. Mən dərhal başa düşdüm ki, nəsə pis bir şey olub. Həkim gəlib dedi: “Təbrik edirəm, sağlam qızınız olub”. Soruşdum: “Bəs oğlum?” O, dedi: “Bağışlayın, amma uşağın həyati problemləri var. Ondan imtina etmək daha ən doğrusu olar”.
Həyat yoldaşım dəhşət içində qışqırmağa başladı, mən isə düşündüm: “Uşağım mənim xaçımdır, sağlam və ya xəstə” və cavab verdim ki, “Biz imtina etməyəcəyik, uşağı gətirin, bacısı ilə doğulub, onunla da böyüyəcəyik”. Həkim körpənin günün sonuna qədər yaşamayacağını bildirdi. Mən ona cavab verdim ki, nə qədər yaşasa da, o mənimdir”, – Levon danışır.
Valideynlərin uşağı tərk etməyəcəyinə əmin olan həkimlər uşağı gətiriblər. Levon deyir ki, o və həyat yoldaşı oğlunun vəziyyətini daim nəzarətdə saxlamaq üçün növbəti bir neçə həftə ərzində növbə ilə yatıblar. Doğum evində onun hansı problemləri olduğunu dəqiq deməyiblər və bir neçə gündən bir tibbi sənədlər üçün gəlməyi təklif edirmişlər.
“Bu qorxunu aradan qaldırmaq üçün bizə həftələr lazım idi. Diqqət etdik ki, uşaq yemək yeyir, yatır və oyanır, bacısı kimi onunla gülümsəməyə başlayır. Hər şeyin qaydasında olduğunu başa düşdük. Səkkiz il keçdi və heç vaxt həkimə müraciət etmək üçün heç bir səbəb olmadı”, – Levon deyir.
İndi illər sonra Ermənistanda qeyri-qanuni övladlığa götürmə halları üzə çıxanda başa düşür ki, inadkarlığı olmasa, oğlu da onlardan biri ola bilərdi.
“Qanunsuz övladlığa götürmə” nə deməkdir?
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarlığının verdiyi tərifə əsasən, övladlığa götürmə bu hallarda qanunsuz sayılır:
- uşaq oğurluğu, alqı-satqı və insan alveri kimi cinayətlər nəticəsində,
- müəyyən edilmiş prosedurların pozulması, rəsmi sənədlərin saxtalaşdırılması və ya zorla baş verəndə;
- uşağın bioloji valideynlərinə lazımi xəbərdarlıq edilmədən və ya onların razılığı olmadan baş verdikdə və vasitəçilər əlavə maddi maraq göstərdikdə.
Qanunsuz övladlığa götürmə korrupsiya sxemləri əsasında həyata keçirilir, uşaq hüquqlarının norma və prinsiplərini, o cümlədən “uşağın ali maraqları” amilini pozur.
Uşağın ən yüksək maraqları “uşağın rifahını və ona zərər verməyən təhlükəsiz və sabit mühitdə inkişafını” ehtiva edən termindir. Uşaqların iştirak etdiyi bütün hallarda ən yüksək maraqlar nəzərə alınmalı əsas amildir.
Mütəxəssislər hesab edirlər ki, bu pozuntular o zaman baş verir ki, övladlığa götürmədə məqsəd uşaq üçün ailə yox, övladlığa götürənlər üçün uşaq tapmaq olur.
Övladlığa götürmə statistikası
Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin məlumatına görə, 2021-ci ildə Ermənistanda 19 uşaq 14-ü Ermənistan vətəndaşı, 5-i əcnəbilər tərəfindən övladlığa götürülüb. Əcnəbilər tərəfindən övladlığa götürülən uşaqların hamısı əlil olub.
Son on ildə bu rəqəm 10 dəfə azalıb: 2012-ci ildə xarici vətəndaşlar Ermənistan uşaq evlərindən 55 uşağı götürüblər.
Ümumiyyətlə, son illər əcnəbilər tərəfindən övladlığa götürülən uşaqların sayı xeyli azalıb. Belə çıxır ki, riskləri azaltmağın ən qısa yolu sistemli problemlərin həlli deyil, övladlığa götürmələrin, xüsusən də sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların övladlığa göürülməsinin ümumi sayını azaltmaqdır.
Uşaq satışının üstü necə açılıb?
M. yaxın vaxtlara qədər dövlət aparatında yüksək vəzifə tutub. Onun səyi nəticəsində uşaq alveri faktlarının üstü açılıb. JAMnews təhlükəsizlik səbəbi ilə onun adını açıqlamır.
M. deyir ki, Ermənistanda qeyri-qanuni övladlığa götürmə ilə bağlı söhbət uzun illər əvvəl başlayıb. Bir vaxtlar BMT-nin uşaq satışı, uşaq fahişəliyi və pornoqrafiyası üzrə xüsusi məruzəçisi Maud de Bur-Buquicchio da problemin fərqinə varmışdı. O, müxtəlif rəsmilərlə görüşlər zamanı bu məsələni müzakirə edib. Ermənistanla bağlı yekun hesabatda o, uşaqları övladlığa götürmə sistemi vasitəsilə satmağın aşkar risklərinin olduğunu da qeyd edib. Lakin bu, sistemdə heç bir islahatlara səbəb olmadı.
“İstintaq Ermənistandan nə qədər uşağın xarici vətəndaşlar tərəfindən övladlığa götürülməsi ilə bağlı sual yarandıqdan sonra başlayıb. Təbii ki, biz bütün mövcud məlumatları öyrənməyə başladıq. Məlum oldu ki, müxtəlif dövlət qurumlarının məlumat bazalarında olan məlumatlar bir-birindən fərqlənir.
Təbii ki, onların bəziləri fərqli ola bilər, çünki müxtəlif strukturlar müxtəlif mərhələlərdə statistika aparır. Amma, məsələn, Ədliyyə Nazirliyinin, qeydiyyat idarəsinin və məhkəmə idarəsinin məlumatları bir-birindən sadəcə olaraq fərqlənə bilməz. O andan bəlli oldu ki, bir problem tapmışıq”, M. deyir.
Əsas sübutlar övladlığa götürmə prosesində olan, lakin hələ uşaq evlərində qalan uşaqların şəxsi işlərinin və onların sağlamlıq vəziyyəti ilə bağlı sənədlərin həqiqiliyinin yoxlanılması nəticəsində əldə edilib.
“Məlum oldu ki, bu uşaqların şəxsi işlərində səhhətindəki problemlərlə bağlı göstərilən məlumatlar ya həqiqətə uyğun deyil, ya da şişirdilib. Qüsursuz hallar demək olar ki, yox idi. Ən kiçik problem uşağın məlumatlarının qeyri-dəqiq qeyd edilməsi idi.
Elə hallar vardı ki, bir şöbədə eyni uşaq ölü siyahısına salınıb, başqa şöbədə övladlığa verilib. Şəxsi qeydlərində dörd xəstəlik olan uşaqlar var idi, onların təsviri bölməsində isə “praktiki olaraq sağlam” yazılmışdı”, – M. danışır.
Uşaqların əcnəbilər tərəfindən övladlığa götürülməsi prosesində doğum evləri, icma qəyyumluq komitəsi, bələdiyyənin müvafiq şöbəsi, uşaq evləri, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi, Ədliyyə Nazirliyi, Vətəndaşlıq vəziyyəti aktlarının qeydiyyatı idarəsi, Ermənistan hökuməti və məhkəmələr iştirak edir.
M.-nin sözlərinə görə, uşaq alveri hallarını yalnız ona görə gizlətmək mümkün olub ki, yuxarıdakı strukturların hamısı bu prosesdə iştirak edib.
Övladlığa götürmə prosesi başa çatdıqdan sonra hər bir uşaqla bağlı vəziyyətin monitorinqi Ermənistanın konkret ölkədəki konsulluğuna və ya onun səlahiyyət verdiyi ixtisaslaşmış qurumlara həvalə edilir. Baxılan işlərin əksəriyyətində monitorinq hesabatları xarici özəl agentliklər tərəfindən hazırlanıb.
“Hesabatlar nöqsanlarla tərtib edilib və ya ümumiyyətlə olmayıb. Əslində, onların olması vacib deyil – uşaq artıq xaricdədir. Uşaqların satılması prosesində həlledici rol oynayan bu agentliklər olub”, – M.deyir
Yeri gəlmişkən, müxtəlif strukturların övladlığa götürülən uşaqların sayı ilə bağlı məlumatları indi də üst-üstə düşmür. Bu barədə Statistika Komitəsi 17, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi 19 rəqəmini açıqlayıb.
Ədliyyə Nazirliyinin məlumatına görə, 2021-ci ildə əcnəbi vətəndaşlar 12, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin məlumatına görə isə 5 uşaq övladlığa götürüblər.
Bütün qrup milyon avrodan çox qazanıb
İstintaq Komitəsi bildirir ki, İtaliyanın müxtəlif şirkətlərində işləyən və onların maraqlarını Ermənistanda təmsil edən Yerevan sakini uşaqları əcnəbilərə satmaq məqsədi ilə cinayətkar qrup yaradıb. Buraya müxtəlif sahələrdə, o cümlədən dövlət qurumlarında çalışan insanlar daxil olub. İstintaq Komitəsindən bildirirlər ki, onların şəxsiyyəti, bütün zənciri, hər birinin qanunsuz övladlığa götürmə mexanizmindəki rolu üzə çıxıb.
Uşaq alveri ilə məşğul olan təşkilatlanmalar Avropa və Asiyanın müxtəlif ölkələri üzrə fəaliyyət göstərib. Onlar hər bir regionda və ya ölkədə övladlığa götürmə üçün “xərcləri” sadalayan məlumatları öz internet saytlarında yerləşdiriblər. Ermənistan vətəndaşı olan uşaqlar 15 min avrodan 25 min avroya qədər tələb edilərək digərlərindən baha satılıb.
Ümumilikdə cinayətkar qruplaşmanın 11 üzvü 15 il ərzində bir milyon 200 min avrodan çox pul qazanıb.
Satılmış uşaqların gələcək aqibəti hələ bəlli deyil
M. istintaqın hansı nəticələrə gətirib çıxaracağını, satılan uşaqların aqibətinin necə olacağını bilmir. Uşaqların insan alverinə məruz qalması sübuta yetirilsə də, onların gələcəkdə harada yaşayacaqları ilə bağlı dəqiq hökmlər yoxdur.
“Çox güman ki, uşaqlar onları övladlığa götürən ailələrlə yaşamağa davam edəcəklər. Təbii ki, bu ailədə bir uşağın həyatının təhlükədə olduğu üzə çıxmasa.
Beynəlxalq təcrübədə uşaqların geri qaytarılması halları var, lakin başqa hallarda – məsələn, uşaqların məcburi əməyə cəlb edilməsi və s. Belə hallarda qərarlar uşağın mənafeyini rəhbər tutur. Ola bilsin ki, yetkinlik yaşına çatdıqdan sonra onlara həqiqəti söyləyəcəklər, harada və kiminlə yaşayacaqlarına özləri qərar verəcəklər, amma bundan əvvəl onun qanuni qəyyumları, bu halda övladlığa götürənlər qərar qəbul edirlər”, – deyə M. izah edir.
