İstanbulun əsas rəmzlərindən biri muzeydən məscidə çevriləcəkmi?
İstanbulun məşhur muzeyi və tarixi abidəsinin – Aya Sofyanın məscidə çevrilməsi ehtimalı Türkiyə və Yunanıstan arasında gərginliyin artmasına səbəb olub.
Zaman-zaman Türkiyədə gündəmə gələn tarixi abidənin yenidən məscidə çevrilməsi mövzusu haqda bu dəfə ölkə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan danışıb. Məsələ ilə bağlı qəti qərar iyulun 2-də verməlidir.
“Aya Sofyada Quran da oxunar, namaz da qılınar”
May ayında İstanbulun fəthinin 567-ci ili ilə əlaqədar çıxışı zamanı Ərdoğan bildirmişdi ki, Aya Sofyada Quran oxunacaq.
Həqiqətən də təntənəli mərasimlər sırasında Bizans İmperiyası dövründən qalan qədim abidənin divarları arasında uzun illərdən sonra ilk dəfə Quran ayələri səsləndirildi.
- Zorlandın? Təcavüzçü ilə evlən – Türkiyədə məhz bu cür qanun qəbul edilir
- LGBT Türkiyədə: nazir hüquqşünaslara qarşı
- İstanbul rənglərini dəyişdi
Bu, Yunanıstanın etirazına səbəb oldu.
“Bugün UNESCO tərəfindən 1935-ci ildən bəri muzey olaraq tanınan, Dünya irsi nümunəsi kimi qorunan və bəşəri bir abidə olan Ayasofyanın içində Qurandan ayələrin oxunması sadəcə buranın tarixi abidə adına qəbuledilməz bir addım deyil, eyni zamanda dünyadakı xristianların dini duyğularının təhqir olunmasıdır” , – Yunanıstan Xarici İşlər Nazirliyi məzmunda bəyanat yaydı.
Rəsmi Afina Türkiyə hakimiyyətinin bu addımını “beynəlxalq ictimaiyyətə qarşı təhqir” kimi dəyərləndirib və xatırladıb ki, Dünya Mədəniyyəti və Təbii Mirasın Qorunması Sazişinə, həm də üzvü olduğu UNESCO-ya hörmət etmək Türkiyənin öhdəliyidir.
1453-cü ildə Konstantinopolun fəthindən sonra Fateh Sultan İkinci Mehmet şəhərin əsas pravoslav məbədinin – Müqəddəs Sofiya kilsəsinin məscidə çevrilməsi və Aya Sofya adlandırılması əmrini verib. 1931-ci ilə qədər Aya Sofya məscid kimi fəaliyyət göstərib. 1934-cü ildə Türkiyə hakimiyyəti tarixi abidəni ibadətə bağlayıb və muzey statusu verib. Muzey kimi abidə 1935-ci ildə ziyarətçilərin üzünə açılıb.
Ərdoğan isə öz növbəsində bu bəyanata cavab olaraq bildirib ki, “Aya Sofyada Quran da oxunar, namaz da qılınar. Buna ancaq və ancaq əziz millətimiz qərar verər”.
Bunun ardınca da Türkiyə prezidenti Aya Sofya ilə əlaqədar yeni nizamlama üçün araşdırma aparılması təlimatı verib.
“Ayasofya məscid olaraq turistlər tərəfindən ziyarət edilə bilməyə davam edə bilər. Sultan Ahmetdə olduğu kimi”, – Ərdoğan deyib.
Bir dərnək, iki iddia
Ərdoğanın bəyanatı yaxın zamanda Dövlət Şurası tərəfindən Türkiyənin ən polulyar mədəniyyət obyekti və dünyaca məşhur tarixi abidə ilə bağlı qəti qərarın çıxarılacağı fonunda xüsusilə aktual səslənib.
Türkiyənin ali məhkəmə instansiyası olan Dövlət Şurası (Danıştay) Fondlar, Tarixi Əsərlər və Ətraf Mühitə Xidmət Dərnəyinin qaldırdığı iddiaya baxır. Dərnək Nazirlər Kabinetinin 1934-cü il qərarının ləğv edilməsini və Aya Sofyanın yenidən muzeydən məscidə çevrilməsini istəyir.
Bu, dərnəyin artıq ikinci müraciətidir.
İlk iddia 2005-ci ildə qaldırılıb. Amma Dövlət Şurası Ayasofyanın muzey kimi istifadə olunmasının hüquqa zidd olmadığı haqda qərar verib və iddianı rədd edib. Dərnək bu qərardan Konstitusiya Məhkəməsinə şikayət etsə də, yenidən eyni nəticə ilə üz-üzə qalıb.
Növbəti dəfə dərnək 2016-cı ildə yenidən Dövlət Şurasında eyni iddianı qaldırıb.
Bu dəfə iddia Ayasofyaya muzey statusunun verilməsi haqda Nazirlər Kabinetinin qərarında Atatürkün imzasının saxtalaşdırıldığı arqumenti ilə əsaslandırılıb.
Uzun araşdırmalardan sonra iddia ilə bağlı qərarın verilməsi bu il iyulun 2-ə təyin edilib.
Hüquqşünas rəyi
Hüquqşünas Yılmaz Yazıçıoğlu Dövlət Şurasının Ayasofyanın muzey statusunun ləğv olunaraq ibadətə açılması haqda qərar vermək səlahiyyətində olduğunu bildirib:
“Ayasofya 24 noyabr 1934-cü il Nazirlər Kabineti qərarı ilə muzeyə çevrilib. İnzibati qərarlar isə hər zaman geri qaytarıla bilər”, – o deyib.
Bununla belə Yazıçıoğlu hesab edir ki, qaldırılan iddianın yenə də rədd cavabı alacağı gözləniləndir. Çünki inzibati qərarın geri qaytarılması üçün hüquqa zidd olması lazımdır.
Amma Nazirlər Kabinetinin 86 il əvvəl verdiyi qərar isə hüquqa uyğundur. Amma hüquqşünas hesab edir ki, Ayasofya muzey statusu ləğv edilmədən də ibadətə açıla bilər, çünki bu da hüquqa zidd deyil.
Sosial şəbəkələrdə nə yazırlar?
Aya Sofyanın muzey statusunun ləğv edilməsi və məscidə çevrilməsi ehtimalı sosial şəbəkələrdə də fəal müzakirə olunur. Çoxluq bu ideyanı dəstəkləsə də, etiraz edənlər də var.
“Nə imiş, Yunanıstanın xoşuna gəlirmiş Aya Sofyanın muzey olması, buna görə də açılması lazımmış, qəbul, amma Yunanıstanın bizim iqtisadiyyatımızın pis olması da xoşuna gəlir, bunun tam tərsini eləməli deyilikmi?” – Twitter istifadəçilərindən biri sual edir.
“Aya Sofya möhtəşəm bir yerdir. İstanbulun ən rəmzi abidəsidir. Muzey olaraq qalmalıdır. Zatən elə də olacaq böyük ehtimalla. Sadəcə bu məsələ həm bizdə islamçılar, həm də Yunanıstanda təsirsiz bir ovuc hədsiz milliyyətçi tərəfindən siyasətə alət edilir, bu qədər”, – Ozan Avunduk adlı digər Twitter istifadəçisi belə hesab edir.
Müzakirələrə Türkiyənin etnik yunan vətəndaşları da qoşulub.
Onlardan birinin fikrincə, Aya Sofyanın məscidə çevriləcəyi halda Yunanıstan hökuməti də Selanikdəki “Mustafa Kamal evi”nin Pantos yunanlarının soyqırım muzeyinə çevrilməsi ehtimalını nəzərdən keçirə bilər.
