"Sputnik Azərbaycan" əməliyyatı: Rusiya ilə gərginliyin yeni mərhələsi
Sputnik Azərbaycan əməliyyatı
Azərbaycan Daxili İşlər Nazirliyi (DİN) Rusiyaya məxsus “Sputnik Azərbaycan” media agentliyinin Bakıdakı ofisində əməliyyat-axtarış tədbirləri həyata keçirib, hökumətyönlü media orqanları saxlanılan şəxslərin Rusiya Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin (FTX) əməkdaşları olduğu iddia edir.
İyunun 30-da keçirilən əməliyyat zamanı qurumun iki əməkdaşı, baş redaktor İqor Kartavıx və baş redaktor Yevgeni Belousov saxlanılıb.
DİN-in rəsmi açıqlamasına görə, əməliyyat “agentliyin akkreditasiyasının ləğv olunmasına baxmayaraq, qanunsuz maliyyələşmə əsasında fəaliyyətini davam etdirməsinə dair daxil olmuş əməliyyat məlumatı” əsasında aparılıb.
Bildirilir ki, keçirilən əməliyyat-axtarış tədbirləri nəticəsində 7 nəfər saxlanılıb. Onlardan 2 nəfər həbs edilib, digər 5 nəfər cinayət məsuliyyətinə cəlb edilib.
Rusiya Prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskov bildirib ki, Rəsmi Bakı ilə “Sputnik Azərbaycan”ın saxlanılan əməkdaşları məsələsini müzakirə etməyi planlaşdırırıq.
“Ümid edirik ki, ən yaxın zamanda Azərbaycan tərəfi ilə birbaşa əlaqələr zamanı onların azad edilməsinə nail ola biləcəyik”, – o qeyd edib.
Lakin hadisənin arxasında duran səbəblər və ətrafında formalaşan informasiya fonu məsələnin təkcə hüquqi yox, həm də siyasi, diplomatik və geosiyasi kontekstdə qiymətləndirilməsini aktuallaşdırır.
Akkreditasiya
Xarici İşlər Nazirliyi bu ilin fevralında “Sputnik Azərbaycan”ın akkreditasiyasının ləğv olunduğunu açıqlamışdı. Qərarın əsaslandırılmasında “media fəaliyyətində qarşılıqlı paritet prinsipi” göstərilmiş, yəni Bakıda fəaliyyət göstərən rusiyalı jurnalistlərin sayı “AZƏRTAC”ın Rusiyadakı əməkdaşlarının sayı ilə balanslaşdırılmalı olduğu bildirilmişdi.
Bildirilir ki, akkreditasiyanın ləğvinə baxmayaraq, “Sputnik Azərbaycan” fəaliyyətini davam etdirib, əməkdaşları işə çıxıb və redaksiya normal rejimdə fəaliyyət göstərib.
FTX agenti iddiaları
Əməliyyatın ilkin mərhələsində hökumətyönlü media orqanlarında saxlanılan şəxslərin Rusiya Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin (FTX) əməkdaşları olduğu iddia olundu. Lakin sonradan “Sputnik” agentliyi bu iddianı təkzib etdi və saxlanılanların jurnalist statusunda fəaliyyət göstərdiyini bəyan etdi.
Hadisədən dərhal sonra Azərbaycanın Rusiyadakı səfiri Rəhman Mustafayev Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinə çağırıldı. Kreml isə qısa və diplomatik açıqlama ilə kifayətləndi:
“Azərbaycanla münasibətlərin inkişafında maraqlıyıq. Yekaterinburq hadisələrindən sonra Azərbaycanın qəbul etdiyi qərarlardan təəssüflənirik”.
Yekaterinburq hadisəsi fonunda
Hadisənin Yekaterinburq şəhərində Azərbaycan əsilli şəxslərə qarşı keçirilən və ağır insan hüquqları pozuntuları ilə müşayiət olunan polis əməliyyatlarından sonra baş verməsi diqqətçəkicidir.
İyunun 27-də baş verən bu hadisələr zamanı bir neçə azərbaycanlı öldürülmüş, onlarla insan saxlanılmış və zorakılığa məruz qalmışdı. Səfərovlar ailəsinin ifadələrinə görə, polis tərəfindən elektroşok, alçaldıcı rəftar və fiziki təzyiqlər tətbiq olunub.
Politoloq Elxan Şahinoğlu bu hadisələrin fonunda Kremlin informasiya platformalarında Azərbaycana qarşı təzyiq ritorikasının gücləndiyini qeyd edir.
O bildirir ki, Kremlə yaxın KİV-lər Azərbaycanın Yekaterinburq hadisələrinə verdiyi reaksiyanı “qeyri-dost davranış” kimi təqdim edir və ölkəyə qarşı kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracının məhdudlaşdırılması, miqrantlara qarşı sərtləşmə kimi təhdidlər səsləndirirlər.
“Bu vəziyyətdən çıxış yolu var. Kreml Yekaterinburqda polis vəhşiliyini araşdırıb soydaşlarımızı öldürənləri həbs qərarını versə, münasibətlərdəki gərginlik nisbətən azala bilər.
Ancaq bunun baş verəcəyini proznozlaşdırmaq çətindir. Çünki, Kremlin media resursları baş verənlər barədə yalan xəbərlər yaymaqda davam edirlər, guya soydaşlarımız ürək tutmasından ölüblər və guya həbs olunanlar Yekaterinburqda kriminala başçılıq ediblər. Belə olan halda çətin ki, Kreml təyyarə olayında olduğu kimi həqiqəti etiraf etsin”.
Azərbaycan–Rusiya münasibətləri: Təyyarə vurulması ilə geosiyasi münaqişə
Qarabağ “mübahisəli ərazi”dirmi? – Kreml mesaj verir, Bakı cavab qaytarır
“Agentlər”in həbsi
Hadisəyə ictimai və hüquqi dairələrdə verilən reaksiya da birmənalı deyil.
Hüquqşünas Emin Aslanov deyir: “Əgər Azərbaycanda istintaq və məhkəmə müstəqil deyilsə, saxlanılan şəxslərin FTX əməkdaşı olub-olmamasından asılı olmayaraq, hər bir siyasi xarakterli həbs siyasi məhbus kateqoriyasına aiddir.
Sosial şəbəkələrdə daha sərt və tənqidi fikirlər də yayılıb. Bəzi istifadəçilər “agent” kimi təqdim olunan jurnalistlərin saxlanılmasını “simvolik göstəriş” adlandırır və qeyd edirlər ki, Azərbaycanda uzun illər boyunca yüksək dövlət vəzifələrində çalışmış şəxslərin bəziləri Rusiya tərəfindən təltif olunmuş, orden və mükafatlar almış, Kremlin siyasi orbitinə yaxınlığı ilə seçilmiş şəxslər olub.
Bu siyahıya Ramiz Mehdiyev (keçmiş PA rəhbəri), Yaqub Eyyubov (Baş nazirin birinci müavini), Sahibə Qafarova (Milli Məclisin sədri), Ramil Usubov (Azərbaycan Prezidenti yanında Təhlükəsizlik Şurasının katibi və keçmiş daxili işlər naziri) və digərləri daxildir.
Tarixi kontekstdə isə Heydər Əliyevin keçmiş KQB generalı olması və hakimiyyətə Rusiyanın dəstəyi ilə gəlməsi, hazırda da Əliyevlər ailəsinin Kremlin nüfuz dairəsində qalması tez-tez xatırladılır.
“AzadlıqRadiosu”nun bağlanması: eyni senarinin fərqli ünvanı?
Azərbaycan hökumətinin bu dəfə Rusiya media qurumuna qarşı bu cür addım atması “AzadlıqRadiosu”nun 2014-cü ildə bağlanmasını xatırladır. Həmin il dekabrın 26-da Baş Prokurorluq “AzadlıqRadiosu”nun Bakı ofisində reyd keçirmiş, əməkdaşları çıxarmış, avadanlıqları və sənədləri müsadirə etmiş və ofisi möhürləmişdi.
Bir neçə ay sonra radionun ofisi açılmış, lakin avadanlıq və sənədlər geri qaytarılmamışdı. Hadisədən az əvvəl araşdırmaçı jurnalist Xədicə İsmayıl həbs olunmuşdu. Xədicə İsmayıl prezident İlham Əliyev və ailəsinin adı hallanan korrupsiya araşdırmalarının müəllifi idi.
Azad Avropa və Azadlıq Radioları Korporasiyasının baş redaktoru Nenad Pejic hadisəyə belə reaksiya vermişdi:
“Bütün ittihamlar ləğv edilməli və Xədicə dərhal azad edilməlidir. Radionun fəaliyyəti tam qanuni idi. Hüquq-mühafizə orqanları sadəcə həqiqəti ört-basdır etməyə çalışır”.
Bu paralellik, “Sputnik Azərbaycan” əməliyyatının əslində media fəaliyyətindən çox, siyasi mesajlaşma və informasiya savaşı çərçivəsində həyata keçirildiyini düşünməyə əsas verir.
AZAL təyyarəsinin vurulması ilə gərginləşən münasibətlər
2024-cü il dekabrın 25-də AZAL-a məxsus sərnişin təyyarəsi Rusiyanın hava hücumundan müdafiə sistemləri tərəfindən vuruldu. 38 nəfərin həyatını itirdiyi bu insident həm Azərbaycan cəmiyyətində, həm də siyasi dairələrdə qəzəb dalğası yaratdı.
Prezident İlham Əliyev hadisəyə sərt bəyanatla reaksiya verdi:
“Rusiya tərəfi Azərbaycandan üzr istəməlidir… və Azərbaycan dövlətinə və zərərçəkən sərnişin və ekipaj üzvlərinə təzminat ödəməlidir. Bu, bizim şərtlərimizdir”.
3 gün sonra Rusiya Prezidenti Vladimir Putin telefon danışığında “hadisənin Rusiya hava məkanında baş verdiyi üçün” üzr istədi, lakin Azərbaycanın tələbləri, təzminat və məsul şəxslərin cəzalandırılması, yerinə yetirilmədi.
Hadisənin ilk günlərində Azərbaycan mediası “naməlum səbəb” versiyasına üstünlük verirdi. Lakin məsuliyyətin Rusiya tərəfində olduğu aydınlaşdıqdan sonra ton dəyişdi. Dövlətə bağlı televiziya kanalları nadir hallarda müşahidə olunan sərt ritorika ilə çıxış etməyə başladı:
- AZTV: “Rusiya tərəfi üzərinə düşən məsuliyyəti dərk etmək əvəzinə gah medianın dili ilə Azərbaycanı hədələyir, təhqir edir, gah səfirimizi XİN-ə çağırır”.
- İctimai TV: “Azərbaycan artıq Rusiyanı beynəlxalq məhkəməyə verməyə hazırlaşır. Moskvaya təzyiqlərimiz də artır”.
- İctimai TV: “Rusiya-Azərbaycan münasibətləri son 30 ilin ən gərgin dövrünü yaşayır”.
- İctimai TV: “Elə əvvəldən də həmişə Rusiya hakimiyyəti daxilində Azərbaycanla bağlı münasibətlərə birmənalı münasibət olmayıb”.
- İctimai TV: “Biz onsuz da Moskvadan müsbət addım gözləmirdik…”
Bu hadisə, Rusiya ilə münasibətlərdə susqunluğun qırıldığı ilk sarsıntı oldu. Sonrakı aylarda Yekaterinburq hadisələri ilə başlayan mədəni tədbirlərin ləğvi, “Sputnik”ə qarşı əməliyyat və digər addımlar bu böyük diplomatik silkələnmənin mərhələli davamı kimi oxunur.
Prezident təyyarəsi və GPS siqnallarının itməsi: daha geniş senari?
AZAL sərnişin təyyarəsinin vurulduğu gün Azərbaycan prezidentinin rəsmi təyyarəsi MDB-nin qeyri-rəsmi sammiti üçün Sankt-Peterburqa uçarkən Rusiya hava məkanında texniki müdaxiləyə məruz qalıb. Bu məlumat Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyinin dolayı təsdiqlədiyi rəsmi açıqlama ilə gündəmə gəldi.
Azərbaycan mediasında yer alan məlumatlara görə, Prezident İlham Əliyevin idarəsində olduğu “Bakı-1” təyyarəsi uçuş zamanı GPS siqnallarını itirib və radio-naviqasiya problemləri səbəbilə qəfil Bakıya geri dönüb.
Həmin gün oxşar problemlə üzləşən AZAL J2-8243 reysi də Rusiya hava məkanında naviqasiya imkanlarından məhrum edilib, Çeçenistan və Şimali Qafqaz üzərində “korlaşdırılıb” və sonda Qazaxıstana yönəlməyə məcbur olub.
Azərbaycan mənbələri bu təyyarənin “Pantsir-S1” zenit-raket kompleksi ilə hədəfə alındığını və Rusiya tərəfinin 05:21-də “Kover” adlı cavab planını aktivləşdirdiyini iddia edir. Bu plan çərçivəsində bölgədə bütün mülki aviasiya hərəkətinə qadağa qoyulub. Lakin Azərbaycan pilotlarının bu barədə öncədən məlumatlandırılıb-məlumatlandırılmaması hələ də bəlli deyil.
Bu hadisə ilə bağlı təhlili Turan İnformasiya Agentliyi dərc etmişdi. 2025-ci ilin yanvarında yayımlanan bu məqalədə aviasiya insidentinin arxa planı, “Kover” planının tətbiqi və Rusiya hava məkanındakı GPS müdaxilələri ətraflı şəkildə təqdim olunmuşdu. Daha sonra üzr istənilərək məqalə saytdan silindi.
Bu araşdırmadan az sonra, agentliyin baş redaktoru Mehman Əliyev Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinə (DTX) çağırıldı. Bir neçə gün sonra isə Turan “maliyyə səbəbləri ilə” fəaliyyətini dayandırdığını açıqladı.
Nəticə: hüquqi tədbir, yoxsa geosiyasi jest?
“Sputnik Azərbaycan”a qarşı keçirilmiş əməliyyat Azərbaycanda ilk dəfə deyil ki, birbaşa xarici dövlətin media strukturu və onun əməkdaşları hədəfə alınır. Lakin bu hədəfin arxasında real casusluq iddiası, media pariteti siyasəti, yoxsa geosiyasi balans oyunu durduğu hələlik açıq qalır.
Əldə olan məlumatlar, təkziblər və qarşılıqlı diplomatik reaksiyalar onu göstərir ki, bu hadisə təkcə mətbuat azadlığı və qanunsuz fəaliyyət kontekstində deyil, Rusiya-Azərbaycan münasibətlərində artan gərginliyin və qarşılıqlı inamsızlığın təzahürüdür.
Bu dəfə “agent” deyib həbs edilənlərin taleyi necə olacaq? İşgəncəyə məruz qalan soydaşlar, yoxsa qırılmaqda olan diplomatik balans daha önəmli olacaq? Bu sualların cavabını zaman göstərəcək.
Təcrübə isə deyir ki, bu iki dövlət üçün sıravi vətəndaşların taleyi heç vaxt yüksək əhəmiyyət daşımayıb.
