Rusiyadan Qərbə, Qərbdən Rusiyaya

SSRİ-nin keçmiş respublikaları müstəqillik qazanan andan seçim qarşısında qalıblar: onlar kimə yaxındılar – Qərbə yoxsa Rusiyaya? Qazaxstan və Orta Asiya ölkələrini bu sual az narahat etsə də, postsovet məkanının Avropa hissəsində yerləşən ölkələr həmişə təzyiq altında olurlar. Baltiya ölkələri Avropaya inteqrasiya ilə bağlı birmənalı qərar verdilər. Onları Rusiya əlində saxlaya bilmədi. Bunu Belarus, Ukrayna, Moldova, Gürcüstan, Ermənistan və Azərbaycan haqqında demək mümkün deyil. Rusiya bu ölkələri əldən buraxmamaq üçün hər şeyi edir. Qərb də Rusiyanı bu böyük regiondan çıxarmaq üçün əlindən gələni edir. Belarusla Ermənistan Rusiyanın müttəfiqləridir.

Onlar Rusiyanın yaratdığı bütün siyasi və iqtisadi təşkilatlara daxildirlər. Bu zaman Qərb də onları özünə cəlb etməyə çalışır. Misal üçün, NATO və ya Avropa İttifaqı yaxınlaşma proqramları çərçivəsində Ermənistanla tərəfdaşlıqdan imtina etmir. Belarusa münasibətdə də 2015-ci ildə bir sıra sanksiyalar götürüldü. Baxmayaraq ki, buna qədər prezident Lukaşenko “Avropanın son diktatoru adlanırdı. Amma çətin ki, Vaşinqton və ya Brüsseldə kimsə Yerevan və ya Minsklə tam mənalı əməkdaşlıqla bağlı illüziyalara dalır.

2009-cu ilin may ayında Avropa İttifaqının “Şərq tərəfdaşlığı proqramı təsdiq edildi, onun əsas məqsədi kimi Aİ-nin keçmiş SSRİ-nin altı respublikası: Belarus, Ukrayna, Moldova, Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstanla inteqrasiya münasibətlətinin inkişafı elan edilib. Bu proqram Rusiyanın kəskin narazılığına səbəb oldu və postosovet məkanında ciddi qarşıdurmaya gətirib çıxardı. Yuxarıda qeyd edilən ölkələrlə Qərbin yaxınlaşması, misal üçün, Ukrayna münaqişəsinə və Moldova böhranına gətirib çıxardı. Gürcüstan buna qədər artıq sarsıntı yaşadı: 2008-ci ilin avqustunda Rusiya ilə müharibə baş verdi, bunun da nəticəsində Moskva Gürcüstanın iki regionu – Abxaziya və Cənubi Osetiyanın müstəqilliyini tanıdı. Ermənistan və Belarus haqqında yuxarıda artıq yazılıb. Altı ölkə içərisində Azərbaycan fərqli bir vəziyyətə düşdü.

Karbohidratlarla dolu Azərbaycam müstəqillik əldə etdiyi vaxtdan qərb yönlü inkişaf vektorunu üstün tuturdu. Rusiyanın müqavimətinə baxmayaraq, Azərbaycan xarici şirkətlər konsorsiumu ilə müqavilə bağladı, Bakı-Tbilisi-Ceyhan boru kəmərini tikdi və böyük həcmdə Xəzər neftini dünya bazarlarına çıxardı. Hazırda Cənubi Avropaya boru kəmərinin tikintisi həyata keçirilir ki, bu da Moskvanın aqressiv qısqanclığına səbəb olub. Azərbaycan Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsinin əsas oyunçularından birinə çevrilib.

Bakı siyasət sahəsində də Qərbə açığıydı. Özünün əsas problemi olan Qarabağ münaqişəsində Azərbaycan Avropa və ABŞ-dakı tərəfdaşların vasitəçiliyinə arxayın idi. Bakı beynəlxalq terrorçuluqla mübarizədə fəal iştirak edir, Əfqanıstanda sülhün təmin olunmasında mühüm rol oynayır. 2012-2013-cü illərdə BMT Təhküləsizlik Şurasının Şərqi Avropa regionunu təmsil edən qeyri-daimi üzvü olub. “Şərq tərəfdaşlığı proqramı Bakıda böyük sevinclə qarşılandı. Tərəflər assosiyasiya haqqında sazişin imzalanmasının mümkünlüyünü nəzərdən keçirirdilər. Amma birdən hər şey dəyişdi.

“Birdən Bakıda “Evrovision mahnı müsabiqəsi keçəndə oldu. Müsabiqənin keçirilməsinə yüz milyonlarla dollar xərcləyən Azərbaycan Qərbdən özünün sosial-iqtisadi inkişafına heyranlıq gözləyirdi. Amma əksinə, ölkə Azərbaycan hökumətini özünün siyasi opponentlərinin təqib olunmasında ittiham edən beynəlxalq hüquq müdafiəsi təşkilatlarının diqqət mərkəzinə düşdü. Bakıda buna olduqca mənfi münasibət göstərdilər və Qərbi “ikili standartların tətbiqində günahlandırdılar.

Qarabağ münaqişəsinin tənzimlənməsi məsələsində Qərb institutlarının destruktiv fəaliyyəti haqqında bəyanatlar səsləndi. Qərbi Böyük Yaxın Şərq ölkələrindəki kimi “Facebook inqilabını dəstəkləmək cəhdlərində ittiham etdilər. Bir sıra hüquq müdafiəçiləri və jurnalistlər bu və ya digər ittihamlarla həbs və saxlanmaya məruz qaldılar. Bir sıra, xüsusən də ABŞ tərəfindən maliyyələşən beynəlxalq təşkilatların nümayəndələri və nümayəndəlikləri Azərbaycandan çıxarıldı.

Ukraynadakı Avropa Maydanı, Rusiyanın cavab olaraq Krımı ilhaq etməsi və Donetsk və Luqansk vilayətlərində hərbi əməliyyatlar baş verəndən sonra Azərbaycanla Qərb arasında daha böyük qırılma baş verdi. Bakıda hesab etdilər ki, Putin Rusiyası ilə daha çox hesablaşmaq və Kremli özündən çıxarmamaq, həm də Qərbin müxalifəti dəstəkləmək taktikasını nəzərə almaq lazımdır.

Azərbaycanla Qərb arasındakı dava öz zirvə nöqtəsinə 2015-ci ildə, Avropa ölkələrinin rəhbərləri Bakıda keçirilən Birinci Avropa Oyunlarının açılış mərasimində iştirak etməkdən və ATƏT Azərbaycandakı parlament seçkilərinə müşahidəçilərini göndərməkdən imtina edəndən sonra baş verdi. 2015-ci ilin nəticələrinə görə, Azərbaycanda yüzə yaxın siyasi məhbus var, onların çoxu vicdan məhbusu elan edildi və heç biri beynəlxalq hüquq müdafiəsi təşkilatlarının dəfələrlə səslənən tələblərinə baxmayaraq, bəraət almadı. Rusiyanın Ukrayna və yaxın Şərqdəki təcavüzkar siyasəti məsələni bir az da qəlizləşdirdi və Azərbaycandakı iqtidar yönlü KİV və siyasətçilər Rusiya tərəfinə reverans edərək, bir çox problemlərdə Qərbi günahlandırmağa başladılar. Azərbaycan odla su arasında qaldı. İyirmi il ərzində ölkə Qərblə tərəfdaşlığı möhkəmləndirirdi.

Azərbaycan iqtisadiyyatı məhz Qərbə enerji ehtiyatlarının təchizatına bağlıdır. Ölkə addım-addım Vaşinqton və Brüssellə, o cümlədən də hərb sahəsində yaxınlaşırdı. Azərbaycanın strateji tərəfdaşı olan Türkiyə Rusiya ilə münaqişənin kəskin dövrünü yaşayır. Amma başqa bir tərəfdən, ölkə Moskvaya boylanmalı olur, həm də ölkə hökuməti müxtəlif “Facebook inqilabları və ya “Cənubi Qafqaz baharına imkan verilməməsi məsələsində Kremlin siyasi dəstəyini almaq istəyir.
Rusiyanın postsovet məkanına İŞİD-in buraxılmaması məsələsində öz üzərinə əsas aktor rolunu götürdüyünü nəzərə alsaq, Kremlin fikri ilə hesablaşmadan Bakıya ümumiyyətlə xarici siyasət balansını qorumaq daha da çətinləşir. Misal üçün, hər şeydə Türkiyə ilə eyni mövqedən çıxış edən Azərbaycan Rusiya tərəfindən əvvəllər “sülh dənizi elan edilən Xəzərin akvatoriyasından ballistik raketlərin buraxılmasına heç bir rəsmi reaksiya vermir. Azərbaycanın sonrakı xarici siyasət istiqamətliliyi dumanlı görünür.

Hökumət həm Qərb, həm də Rusiyaya eyni dərəcədə yaxınlaşmaqla və ya uzaqlaşmaqla balanslaşdırılmış siyasət yürütməyi istərdi. Amma yaxın perspektivdə bu mümkün deyil. Hazırda daha çox Moskva ilə məcburi tərəfdaşlıq həyata keçirilir ki, bu da həmişə odla oynamağa bənzəyir. İnsan haqları sahəsində problemlər, beynəlxalq institutların tələblərinə riayət etməkdən boyun qaçırma və “bahar inqilabı qorxusu Azərbaycana Qərbə tərəf növbəti addım atmağa imkan vermir.