Riyaziyyat və iştirak fəlsəfəsi
Ermənistanda parlament seçkiləri sarsıntılar, göz deşən qanun pozuntuları və ümidverici perspektivlər olmadan keçdi. Parlament idarəçiliyi üsuluna keçid Ermənistan üçün debütdür, amma sözün əsl mənasında debüt alınmadı, çünki idarəetmə rıçaqları hakim partiyanın və iki yarı müxalif siyasi qüvvənin əlində qaldı. Parlamentdə yeni bir qüvvənin yaranması isə xoş olsa da, riyazi baxımdan həlledici amil olmadı.
Ümumiyyətlə bu, riyazi bir səsvermə oldu. Yəni səs özünün rəqəmsal məcmu ekvivalentini aldı, həm verənlər, həm də alanlar üçün məqbul sayılan rüşvət amili isə seçkiləri siyasi prosesdən adi hesablama epizoduna çevirdi.
Bu cür perspektivsiz və ümidsiz bir ab-havada səsvermə əvvəlcədən uğursuz alınacağı bilinən pyesdə iştiraka oxşayırdı. Səsinin çəkisi yoxdursa və rüşvət axını ilə rəqabət apara bilmirsənsə, sənə ancaq baş verənlərə fəlsəfi yanaşmaq qalır.
Yəni bir fərdin, həmin fərdin səsinin və onun mövqeyinin rolunu qiymətləndirmək. Teatr dili ilə desək, öz pyesini qurmaq lazımdır, hətta onun yeganə tamaşaçısı təkcə sənin özün olsan belə.
Maddi dəyərlər uğrunda kütləvi tədbirlərdən qaçırsansa, amma müqavimət və mübarizəyə hazır deyilsənsə, eyni zamanda da gələcəyin qayğısından üz döndərmək istəmirsənsə, ancaq müşahidə etmək qalır.
Bu seçkilər göstərdi ki, müstəqil müşahidəçi statusunun olması təkcə rahat deyil, həm də şəxsiyyətini saxlamaq baxımından effektivdir. Gələcəyinin qeydinə qalan və hələ də işılqı fikirlərini itirməyən insanlar müşahidəçi olmağı üstün tutdu.
Müşahidəçi olmaq özünü gözə soxmamaq, amma həm də konkret nəsə etmək imkanıdır, yəni səsvermə prosesində iştirak etmək, amma ondan daha yuxarıda olmaq.
Bu elə bir status və elə bir məntəqə, həm də elə bir düzəndir ki, bu zaman sən kim tərəfindən törədilməsindən və şəxsən sənin hansı qüvvəyə daha çox simpatiyanın olmasından asılı olmayaraq, bütün qanun pozuntularına qarşı müxalifətdə olursan.
Aprelin 2-də müşahidə missiyasını 28 661 nəfər həyata keçirirdi, onlar həm ictimai təşkilatları, həm beynəlxalq müşahidə qurumlarını, həm də özəl təşəbbüsləri təmsil edirdi.
Müşahidəçilər arasında həm də diasporun Ermənistanda sevilən və dəyər verilən məşhur erməniləri varıydı: rok musiqiçi, “System of a Down” qrupunun solisti və yaradıcısı Serj Tankyan, kinorejissor Atom Eqoyan, aktrisa Arsine Xandjyan, rejissor və ssenariçi Erik Nazaryan və başqaları. 
Bu, həmin personajlardı ki, onları Ermənistanın gələcəyi narahat edir, eyni zamanda da onlar onun problemlərində itib-batmayıblar. Onlar bu günkü perspektivsiz və asılı vəziyyətlə böyük ümidlər arasında körpüyə çevriliblər.
Atom Eqoyan , misal üçün, insanları ilhamlandırmaq üçün deyirdi ki, baş alıb gedən apatiyanın qarşısını vətəndaş məsuliyyəti və şəxsi potensialın istifadəsi sayəsində almaq mümkündür: “Seçki prosesində iştirak etmək lazımdır, çünki bu, hökumətin formalaşdırılması məsələsindən daha çox ayrı-ayrı səslərdən yaranan ölkənin gələcəyi məsələsidir”.
Arsine Xabdjyan xatırladıb: “Biz Ermənistan vətəndaşı deyilik və səs verə bilmirik. Amma sizi dəstəkləyirik və hüquqlarınızı müdafiə edəcəyik”.
“Vətəndaş-müşahidəşi” təşəbbüsü mobil qaydada işləyirdi: onun nümayəndələri müxtəlif seçki məntəqələrinə baş çəkir, müşahidə edir, nəticələr çıxarır, insidentləri qeydə alır, söhbətlər aparır, yenə də müşahidə edirdi. Bu, heç bir maddi maraq güdməyən status sanki insan mövcudluğunun ən mühüm prinsipini bərpa edirdi – lazımlılığını.
Lazımlı olmağa və ləkələnməməyə kömək edirdi.
Avtoritar ölkələrdə təsir adətən məhz bu dilemma üzərində qurulur. O, insanları lazımlılıq hissindən məhrum edir, insanı əslində heç nəyi həll etməyən və təsir rıçaqlarından məhrum olan sadəcə xidmətin bir halqası kimi qəbul edir.
Xidmət obyekti olan insan özünü istifadə olunmuş və ləkəli hiss etməlidir, çünki könülsüz şəkildə, yaranan vəziyyətin təsiri altında (yoxsulluğa, əminsizliyə, qorxuya görə) xidmətçiyə çevrilir.
Müşahidəçi rolu isə insana lazımlılıq və azadlıq kimi müsbət hisslər verir. Və ən əsası: o, daxili gücü və ləyaqəti olan insan üçün məhvedici olan iyerarxik inzibati tabelikdən kənarda olur.
Seçkilər teatr tamaşasına oxşayır, burada sözəbaxan, rüşvət alan seçici aktyorlar say üstünlüyünə malikdir və quruluşçunun (inzibati resursa malik siyasi qüvvənin) bütün göstərişlərini yerinə yetirirlər, amma seçkilər zamanı yada salmalıdırlar ki, burada tamaşaçı da var.
Və bu tamaşaçı aktyorların saxtakarlığını, qorxusunu, gizli və əbəs yerə lazımsızlıq hissinin qarşısını almaq cəhdlərini gözəl görür.
Nəhayət, hər bir seçici öz özünün müşahidəçisidir, neçə ki, hər bir aktyor öz tənqidçisidir. Və bu tənqidçi-müşahidəçi bu gün olmasa da, bir neçə gün sonra oyanacaq.
Və bu da seçkilərdən sonra yaranmış vəziyyətdə yeganə nikbin və ümid verən bir nöqtədir.
