Qüdsdəki toqquşma İsrail və Fələstin arasında necə amansız döyüşlərə gətirib çıxardı? Təhlil
İsrail-Fələstin münaqişəsində nələr baş verir?
Bir neçə həftə əvvəl Şərqi Qüdsdə yaşanan toqquşmadan sonra Qəzza zolağında İsrail və fələstinli döyüşçülər arasında uzun illərdən bəri ən amansız hərbi əməliyyatlar başlayıb.
Bu şəhərdə iudaizm, islam və xristianlıq üçün müqəddəs sayılan məkanlar yerləşir və bu üzdən də dəfələrlə münaqişə mərkəzində qalır. Amma yenə də bu, hazırkı eskalasiyaya gətirib çıxaran yeganə səbəb deyil.
Ekspertlər tərəflərin böhranın dərinləşməsinə təsir edə biləcək siyasi maraqları haqda danışırlar.
Ekspertlər tərəflərin böhranın dərinləşməsinə təsir edə biləcək siyasi maraqları haqda danışırlar.
Hazırkı gərginləşmənin əsas amillərini təhlil edəcəyik.
Münaqişə zonası haqda son informasiya, 2021-ci il 13 may səhər
Mayın 13-ü səhərə qədər Qəzza zolağında ölənlərin sayı ən azı 67 nəfərdir. İsrailin rəsmi məlumatına əsasən, orada yeddi nəfər həlak olub.
Bütün İsrail üzrə şəhər və qəsəbələrdə fələstinli və yəhudi icmaları arasında amansız toqquşmalar gedir.
İsrail hərbçiləri bildiriblər ki, mayın 12-də HƏMAS-ın yüksək rütbəli komandiri öldürülüb və Qəzza zolağında çoxmərtəbəlilər də daxil olmaqla bir neçə bina partladılıb. Bank da bombalanıb. İsrail bildirir ki, bütün bu binalardan HƏMAS istfadə edirmiş.
ABŞ prezidenti Co Bayden mayın 12-də İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu ilə telefonla danışıb. Bundan sonra Bayden bildirib ki, amansız hərbi əməliyyatlar tezliklə başa çata bilər, amma nikbinliyinin səbəbini açıqlamayıb – Reuters-in məlumatında deyilir.
Qəzza zolağından atılan raket Təl-Əviv üzərində “dəmir gümbəzi” dəlir, video mayın 13-də səhərin erkən saatlarında çəkilib:
Rocket interception over Tel Aviv a short while ago. pic.twitter.com/jyFAGvPDyX
— Michael Shuval 🏳️🌈 (@MichaelShuval) May 12, 2021
Ramazan ayında fələstinli ailələrin evlərindən çıxarılması və etirazlar
Aprelin ortalarında müsəlmanlar üçün müqəddəs sayılan Ramazan ayı başlayandan Şərqi Qüdsdə hər gecə polislə toqquşmalar baş verirdi. Səbəb Qədim Şəhərdə Dəməşq qapısı qarşısında insanların toplaşmasına imkan verməmək üçün qurulan maneələr idi.
Polis asayişin qorunmasının vacibliyi haqda, fələstinlilər isə toplaşma azadlığının məhdudlaşdırılması haqda bildirib.
İsrailli köçkünlərin yerləşdirilməsi üçün bir neçə fələstinli ailənin öz evlərindən çıxarılması məsələsinin baxıldığı məhkəmə işinin son aylarda uzanması da vəziyyəti xeyli gərginləşdirib. Məhkəmənin bu haüda ilkin qərarı artıq qəbul edilib.
Zorakılıq tezliklə bütün Qədim şəhər ərazisinə, xüsusən də Əl-Əqsa məscidi ətrafına yayılıb. Bura əhəmiyyətinə görə İslamın üçüncü böyük müqəddəs ocağıdır və eyni zamanda İsrail-Fələstin münaqişəsinin ən ağrılı yeridir.
Qüdsdə məscid ərazisində və Qədim Şəhərdə polislə toqquşmalar zamanı yüzlərlə fələstinli yaralanıb.
Qüdsdə etnik yəhudi maşın sükanı arxasındadır, etnik ərəblər onu daşlayıb. Adamı izdihamın linçindən silahlı polis xilas edib. Video İsrail XİN-in Twitter hesabındandır.
Jerusalem, a short while ago: A Jewish man narrowly escapes lynching after his car is pelted with rocks. A policeman on the scene stops the violent mob. pic.twitter.com/OmkwkfGPQv
— Israel Foreign Ministry (@IsraelMFA) May 10, 2021
“Qırmızı xətt”
Qəzza zolağını idarə edən HƏMAS islamçı qruplaşması və Fələstindəki digər silahlı qruplaşmalar dəfələrlə İsrailə xəbərdarlıq ediblər ki, Qüdsdə hərbi əməliyyatlar “qırmızı xətdir”. Əgər polis Əl-Əqsa kompleksinə reydləri dayandırmasa, onlar İsrail ərazisini raketlə vuracaqları ilə hədələyiblər.
Aprelin 10-da yüzlərlə israilli həmin gün keçirdikləri ənənəvi marş təşkil ediblər. Bu marş 1967-ci il müharibəsində İsrailin qələbəsinə və Şərqi Qüds üzərində nəzarəti ələ almasına həsr olunub.
Hər il bu marş iki icma arasında gərginləşmə mənbəyi olur. Amma bu dəfə xüsusi rol oynayıb – bundan sonra HƏMAS və “İslam cihadı” qrupları Qüdsü və şəhər ətrafını atəşə tutub.
“İsrail Qüdsü və Əl-Əqsanı alovlandırıb və atəş Qəzzaya yayılıb, buna görə də nəticələrə görə məsuliyyət daşıyır”, – HƏMAS lideri İsmayıl Haniyə bildirib.
Bir neçə saatdan sonra İsrailin hərbi təyyarələri Qəzza zolağındakı hədəfləri bombalamağa başlayıb. Bununla yanaşı hərbçilər bildiriblər ki, bu sıx məskunlaşmış ərazidə “mülki əhali arasında qurbanların olmasını istisna etmək olmaz”.
Həmin andan gərgin hərbi əməliyyatlar davam edir. Fələstinli silahlılar Təl-Əviv və ətraf şəhərlər istiqamətində artıq yüzdən çox raket buraxıb, İsrail isə Qəzza zolağına havadan yüzlərlə zərbə endirib.
Tərəflərin bu eskalasiya arxasındakı siyasi maraqları
HƏMAS Fələstin prezidenti Mahmud Abbasa qarşı
Ola bilər ki, HƏMAS eskalasiyanı nüfuz rəqabətində olduğu Fələstin prezidenti Mahmud Abbası marginallaşdırmaq və özünü Qüdsdə fələstinlilərin yeganə müdafiəçisi olaraq təqdim etmək imkanı kimi nəzərdən keçirir – Reuters yazır.
Qəzza zolağında bu miqyasda gərginləşmə 2014-cü ildə baş verib. İsrailin hərbi komandanı 2021-ci ilin fevralında brifinqdə bildirib ki, həmin vaxtdan HƏMAS 7000-ə yaxın raket, 300 tank əleyhinə və 100 zenit raketi toplayıb. “İslam cihadı” silahlı qruppları da daha 6000 raket toplayıblar.
Fələstin tərəfdən bu informasiya təkzib olunmayıb, amma təsdiq də edilməyib.
Qəzza zolağında uzun illər boyu dünyaya məhdud çıxış qalmaqdadır. Blokadanı İsrail həyata keçirir, bu tədbirləri Misir də dəstəkləyir, əsas arqument – HƏMAS qruplaşmasının əməlləri regional təhlükəsizliyi təhdid edir.
İsraildə siyasi böhran
Bəzi israilli şərhçilər bildirirlər ki, HƏMAS da İsrailə hücum üçün məqamın uyğun olduğunu hesab edə bilər, çünki ölkə siyasi böhran içindədir. Baş nazir Benyamin Netanyahunun rəqibləri onu devirəcək hökumət qurmaq istəyirlər.
Netanyahu artıq 12 ildir ki, baş nazir vəzifəsini tutur və onun partiyası 2021-ci il martın 23-də keçirilən parlament seçkilərində yenidən üstünllük əldə edib. Amma Netanyahu iqtidar koalisiyasını qurmağa və seçkidən sonra qanunla nəzərdə tutulan müddətdə – mayın 5-ə qədər hökuməti formalaşdırmağa nail ola bilməyi.
Nəticədə Netanyahu Nazirlər Kabinetinin formalaşdırılması mandatını prezidentə təhvil verib. Hazırda prezident siyasi partiyalarla danışıqlar aparır.
Böhrandan iki perspektivli çıxış yolu var:
- Bu müzakirələr zamanı partiyalar baş nazir vəzifəsinə yeni namizədi razılaşdırır və o, koalisiya dövlətinin formalaşdırılması üçün 28 günlük müddət əldə edir.
- Knessetin (parlamentin) buraxılması qərarı qəbul ediləcək və yeni parlament seçkiləri təyin ediləcək.
Netanyahuya qarşı anti-korrupsiya prosesi
İsraildə və kənarda bəzi ekspertlər Qüdsdə eskalasiyanın və daha sonra hərbi əməliyyatların Netanyahuya sərf elədiyi ehtimalı haqda danışırlar, çünki bu, diqqəti onun korrupsiyada və ictimai etibarı yanıltmaqda ittiham olunduğu məhkəmə prosesindən yayındıracaq.
Benyamin Netanyahuya qarşı proses 2020-ci il mayın 24-də eyni vaxtda üç iş üzrə başlayıb. İsrail hökumətinin qüvvədə olan başçısı ilk dəfə müttəhimlər kürsüsündə əyləşməli olub.
Bir də Qüds haqda münaqişə mərkəzi kimi
Siyasət, tarix və din Qüdsü İsrail-Fələstin münaqişəsinin mərkəzinə qoyub.
Qüdsdə Qədim Şəhərin ən mərkəzində bütün dünya yəhudilərinə Məbəd dağı kimi məlum olan iudaizmin ən müqəddəs məkanı yerləşir.
Qədim zamanlarda burada Birinci, daha sonra İkinci məbəd yerləşib. Yəhudi təliminə əsasən, Üçüncü məbəd də burada ucaldılacaq.
Düz bu yerdə müsəlmanların müqəddəs məkanları – Əl-Əqsa məscidi və Qaya Gümbəzi yerləşir.
Xristianlar da İsa peyğəmbərin dini yaydığı, vəfat etdiyi və yenidən dirildiyi Qüdsü müqəddəs hesab edir.
İsrail bütün Qüdsü özünün daimi və parçalanmaz paytaxtı hesab edir. Fələstinlilər istəyirlər ki, şəhərin şərqi hissəsi gələcək dövlətlərinin paytaxtı olsun. İsrailin Şərqi Qüdsü ilhaqı beynəlxalq aləm tərəfindən tanınmır.
