“Beynəlxalq hüquqa rəğmən”. Qərb və Azərbaycan münasibətlərinə dair Bakıdan şərh
Qərb və Azərbaycan münasibətləri haqda
Kollektiv Qərblə Azərbaycan arasında münasibətlər son zamanlar gərginliklə xarakterizə olunur. Bu baxımdan aparıcı Qərb ölkələri arasında ABŞ və Fransa xüsusilə seçilir. Bu gərginliyin kökündə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpasına Qərbin reaksiyası dayanır.
“Beynəlxalq hüquqdan və BMT-nin rəhbər strukturlarının qərarlarından irəli gələn Qarabağın Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi kimi tanınması kollektiv Qərb tərəfindən demək olar ki, həmişə praktiki deyil, daha çox deklarativ xarakter daşıyır”, – siyasi icmalçı Hacı Namazov deyir.
- Azərbaycanda 20 Yanvar şəhidlərinin xatirəsi yad edilib
- Uçurulmuş evlər, dağıdılmış məzarlıq – 32 il sonra Qaradağlıda
- Gürcüstanlı oliqarx Bidzina İvanişvili İsveçrə bankına qarşı məhkəməni uduzdu
Siyasi icmalçı Hacı Namazov Qərblə Azərbaycan arasında münasibətlərin hazırkı vəziyyəti və buna səbəb olan amilləri JAMnews-a şərh edib.
Gərginliyin səbəbləri haqda
“Qərbin Azərbaycanın bütün Qarabağ ərazisi üzərində suverenliyinin bərpasına münasibətindən danışarkən geriyə nəzər salmaq və son üç il ərzində, yəni ikinci Qarabağ müharibəsi bitəndən bəri nəyinsə dəyişib-dəyişmədiyini xatırlamaq lazımdır.
Dərhal vurğulamaq istərdim ki, beynəlxalq hüquqdan və BMT-nin rəhbər strukturlarının hökmlərindən irəli gələn Qarabağın Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi kimi tanınması kollektiv Qərb tərəfindən demək olar ki, həmişə praktik yox, deklarativ xarakter daşıyıb.
Bu, ikinci Qarabağ müharibəsi başa çatandan dərhal sonra aydın göründü. Bakıda akkreditə olunmuş diplomatik korpusun işğaldan azad edilmiş ərazilərə səfərlərini xatırlamaq kifayətdir. Hamıya məlumdur ki, ABŞ və Aİ-nin aparıcı ölkələrindən diplomatlar vaxtilə DQMV-nin tərkibində olmayan ərazilərə səfər ediblər, lakin məsələn, Şuşaya getməkdən imtina ediblər. Buradakı məntiqi başa düşmək olduqca çətindir. Ehtimal etmək olar ki, Qərb siyasətçiləri hələ də keçmiş Dağlıq Qarabağı mübahisəli ərazi kimi qəbul edirlər və bu heç bir halda beynəlxalq hüquq normalarına uyğun gəlmir.
Azərbaycan silahlı qüvvələrinin Ermənistanla bütün sərhədi nəzarətə götürməsindən və rəsmi Bakının 2023-cü ilin aprelində Laçın rayonunda nəzarət-buraxılış məntəqəsi yaratmasından sonra qəribə hallar daha da artıb.
Əslində vəziyyət son dərəcədə normaldır – dövlət öz sərhədlərinə nəzarət edir, sərhəddə keçid məntəqəsi var. Üstəlik, nəzərinizə çatdıraq ki, bu məntəqə Laçın rayonunun ərazisində yerləşir və vaxtilə Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğalına dünyada heç kim şübhə etmirdi, təbii ki, Ermənistanın özündən başqa. Yəni keçmiş DQMV-nin ərazisindən ümumiyyətlə söhbət getmir.
Bu yerdə Qərb Azərbaycan parlamenti tərəfindən heç vaxt ratifikasiya olunmayan, yəni beynəlxalq məcburi sənədin atributlarını daşımayan 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli bəyanatın bəndinə müraciət etməyə başlayıb. Halbuki, Qərb qətiyyən xəcalət çəkmədən eyni bəyanatın digər bəndlərinin Ermənistan tərəfindən pozulmasına məhəl qoymamışdı. Ermənistan silahlı qüvvələrinin Qarabağdan çıxarılmamasından tutmuş, Azərbaycanın qərb rayonlarını Naxçıvanla birləşdirən yolun təmin edilməməsinə qədər.
Getdikcə qəribəliklər daha da artır. Rusiya sülhməramlılarının yerləşdiyi hissə istisna olmaqla, Laçın keçid məntəqəsinin fəaliyyətini nəzərə alaraq Qarabağın bütün ərazisi Azərbaycanın nəzarətinə keçəndə Qərb Xankəndi ilə əlaqəni sırf Ermənistan ərazisindən keçirməyə davam etdi. Fransanın humanitar yardım adı altında göndərdiyi, lakin sərhəddə ilişib Qarabağa çatmayan yük maşınları hamının yadındadır. Hətta formal olaraq neytral olan Qızıl Xaç Cəmiyyəti son günə qədər Xankəndidə bu təşkilatın Ermənistandakı bölməsi kimi fəaliyyət göstərib.
Adi məntiq bunun əksini diktə edir: əgər Qarabağı Azərbaycanın ərazisi kimi tanıyırsansa (ki, tanımalısan, çünki bütün beynəlxalq qanunlar bunu tələb edir), o zaman Qarabağa qonşu dövlətin yox, Azərbaycanın öz ərazisindən keçməlisən. Eyni şey Qızıl Xaç Cəmiyyətinə də aiddir, o, normalda Yerevandakı yox, Bakıdakı strukturuna tabe olmalı idi”.
İkinci dalğa
“Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazisinə bu cür münasibətə reaksiyası əvvəlcə təmkinli idi. Bakı beynəlxalq hüquqa hörmətlə bağlı bəyanatlar və çağırışlarla kifayətlənib. Lakin 2023-cü il 19-20 sentyabr tarixlərində keçirilən antiterror əməliyyatından sonra Azərbaycanın Qərbə münasibəti adekvat oldu.
Hazırda Azərbaycanın Qərblə, xüsusən də ABŞ və Fransa ilə münasibətlərindəki vəziyyət qətiyyən ürəkaçan deyil.
Fransa ilə hər şey aydındır. Bu ölkə bütün diplomatik etiketləri və regionda keçmiş uzunmüddətli, nəticəsiz də olsa vasitəçiliyini bir kənara qoyub, Ermənistana açıq dəstək verməyə başlayıb. Parisin neytrallığını və ondan irəli gələn sülh çağırışlarını unutmaq olar.
Amma ABŞ da daha az təəccübləndirmir. Vaşinqton Bakı ilə Yerevan arasında vasitəçiliyi davam etdirmək cəhdlərindən əl çəkmir, sülhə və danışıqların davam etdirilməsinə çağırışlar səsləndirir, eyni zamanda, dövlətlər tərəflərdən birinə qarşı qeyri-dost münasibət nümayiş etdirir. Beləliklə, Vaşinqton birtərəfli qaydada yüksək rütbəli məmurların Azərbaycana səfərinin qeyri-mümkün olduğunu bəyan etdi (baxmayaraq ki, sonradan özü səfər icazəsi istəsə də) və çoxdan unudulmuş 907 saylı düzəlişi xatırladı. Rəsmi Bakı borclu qalmadı və adekvat cavab tədbirləri gördü.
Bu gün Bakıda görünməmiş vəziyyət yaranmışdı: ABŞ-ın yeni səfiri bir aydan çox Azərbaycanın paytaxtında olsa da, prezident İlham Əliyev tərəfindən qəbul edilməmişdi. Səfir etimadnaməsinin surətlərini ölkənin Xarici İşlər Nazirliyinin rəhbərinə təqdim etməyə nail olsa da, ən yüksək səviyyədə qəbul olunmasını çox gözləməli oldu. Preziden ancaq yanvarın 18-də ABŞ-ın yeni səfiri Mark Libbinin etimadnaməsini qəbul etdi.
Belə bir hal iki ölkə arasında münasibətlərin bütün inkişaf dövründə ilk dəfədir ki, baş verir”.
Problemin həlli haqqında
“Bakı ilə Qərb arasında münasibətlərin normallaşmasının məntiqi aydındır: bütün sivil dünya kimi Qərb dövlətləri də obyektiv reallıqla barışmalı və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıdığını bəyan etməlidir. Burada başqa yol yoxdur və ola da bilməz. Bunu bu gün mövcud dünya nizamının əsaslandığı beynəlxalq hüquq tələb edir”.
