PKK-nın buraxılması: 40 illik silahlı mübarizənin sonu
40 illik silahlı mübarizədən sonra PKK buraxıldı
2025-ci ilin may ayında PKK – Kürdüstan İşçi Partiyasının rəsmi olaraq buraxıldığı elan edildi. Bu, Türkiyədə 40 ildən çox davam etmiş silahlı mübarizənin bitməsi mənasına gəlir.
1978-ci ildə Abdullah Öcalan öncülüyü ilə qurulan PKK, Kürd xalqının Türkiyədə mədəni və siyasi hüquqlarının pozulmasına cavab olaraq yarandığı ilk illərdə müstəqil Kürd dövləti uğrunda mübarizə aparıb, sonradan istiqamətini Türkiyə daxilində Kürd avtonomiyasına çevirdi.
PKK-nın təsiri illərlər boyu regionda dəyişkən və ziddiyyətli olub. Təşkilat, Türkiyə, ABŞ, Ağ Evin əsas siyasətlərindən biri kimi, Avropa İttifaqı da daxil olmaqla çoxsaylı dövlətlər tərəfindən terror təşkilatı kimi tanınıb.
PKK-nın buraxılması
2025-ci ilin fevralında Abdullah Öcalan həbsxanadan PKK-nın buraxılması çağırışı etdikdən sonra təşkilat 5-7 may tarixlərində konqres keçirərək bu tələbi qəbul edib. 12 mayda buraxılma rəsmi elan olunub. Silahların təslim edilməsi Türkiyə hökumətinin addımlarından asılı olacaq.
Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan bu addımı “terrorizmdən azad Türkiyəyə doğru” kimi qiymətləndirib.
PKK-nın buraxılması Yaxın Şərqin geopolitik reallıqlarında əhəmiyyətli dəyişiklikdir. Bu addım Türkiyə daxilində sabitliyə, Kürd icmasının siyasi hüquqları ətrafında yeni dialoqların qurulmasına imkan yarada bilər. Ancaq prosesin davamı Türkiyə hökumətinin, özəlliklə Öcalanın rolu və beynəlxalq reaksiya ilə formalaşacaq.
PKK-nın yaranması
PKK (Kürdistan İşçi Partiyası) 1978-ci ildə qurularkən, əsasən Kürd xalqının Türkiyədəki mədəni, siyasi və sosial hüquqlarının sistematik şəkildə pozulmasına qarşı mübarizə aparmaq məqsədi güdüb.
Təşkilatın yaranma mövqeyi, Kürd milliyətçiliyi ilə Marksist-Leninist ideologiyanın birləşməsinə əsaslanır və müstəqil Kürd dövləti qurmaq kimi bir hədəfi önə çəkir.
Kürd hüquqlarının pozulmasına cavab
1970-ci illərdə Türkiyədə Kürd xalqı ayrı-seçkiliklə üzləşirdi. Kürd dili, mədəniyyəti və identikliyi dövlət tərəfindən qadağan edilmişdi. Kürdlərə “dağ türkləri” kimi istinad edilir, onların etnik kimliyi rəsmi olaraq tanınmırdı. Bu, xüsusilə 1980-ci il hərbi dövlət çevrilişindən sonra daha da şiddətlənmişdi.
Təşkilat, Kürd xalqının bu repressiyalara qarşı özünü müdafiə etmək hüququ olduğunu müdafiə edirdi. PKK, Kürdlərin öz dilində danışmaq, mədəniyyətlərini yaşatmaq və siyasi təmsilçilik əldə etmək hüquqlarının tanınmasını tələb edirdi. Dövlətin assimilyasiya siyasətinə qarşı, Kürd identikliyini qorumaq əsas məqsəd idi.
Müstəqil Kürd Dövləti hədəfi
PKK-nın yaranma mərhələsində əsas məqsədi Türkiyə, İraq, İran və Suriya ərazisindəki Kürd əhalisinin yaşadığı bölgələri birləşdirərək müstəqil bir Kürdistan dövləti qurmaq idi. Bu, “Böyük Kürdüstan” ideyasına əsaslanırdı.
Təşkilat, Marksist-Leninist prinsipləri qəbul etmiş və sinfi mübarizə ilə etnik azadlıq mübarizəsini birləşdirmişdi. PKK, Kürd xalqını həm Türkiyə dövlətinin, həm də “imperialist qüvvələrin” zülmündən azad etməyi hədəfləyirdi.
Silahlı mübarizəyə ehtiyac
PKK, Türkiyə hökumətinin Kürd məsələsini dinc yolla həll etməyə hazır olmadığını və Kürdlərin siyasi tələblərinin zorla yatırıldığını iddia edirdi. Buna görə də, təşkilat silahlı mübarizəni Kürd xalqının haqlarını əldə etmək üçün yeganə yol kimi görürdü.
1978-ci ildə qurulduqdan sonra PKK, 1984-cü ildə silahlı mübarizəyə başlayaraq qerilla döyüşləri və hücumlar təşkil etməyə başlamışdı. Bu, təşkilatın Türkiyə dövlətinə qarşı açıq müharibə elan etməsi demək idi.
Sosial və iqtisadi ədalətsizliklərə qarşı
Türkiyənin Kürd əhalisinin yaşadığı cənub-şərq bölgələri iqtisadi cəhətdən geri qalmış və dövlət investisiyalarından məhrum idi. Yoxsulluq, işsizlik və təhsil çatışmazlığı geniş yayılmışdı.
Təşkilat, bu bölgələrdəki sosial və iqtisadi ədalətsizlikləri də hədəf alırdı. PKK, Kürd xalqının yalnız etnik hüquqlarının deyil, həm də sosial-iqtisadi bərabərliyinin təmin edilməsini tələb edirdi. Marksist ideologiya, bu bərabərsizliklərə qarşı sinfi mübarizəni də təşkilatın gündəminə daxil etmişdi.
Gənclər və İntellektual Hərəkat
PKK, əsasən Abdullah Öcalan başda olmaqla, universitet tələbələri və gənc intellektuallardan ibarət bir qrup tərəfindən qurulmuşdu. Bu qrup, 1970-ci illərdə Türkiyədə solçu və milliyətçi hərəkatların yüksəlişindən təsirlənmişdi.
PKK, Kürd gənclərini və ziyalılarını birləşdirərək, Kürd xalqının öz taleyini öz əlinə alması üçün xalq hərəkatı yaratmağı hədəfləyirdi. Təşkilat, Kürd cəmiyyətini təşkilatlandırmaq və mübarizəyə cəlb etmək üçün təbliğat və təşkilatlanma fəaliyyətlərinə üstünlük verirdi.
PKK, yaranma mərhələsində yalnız Türkiyə ilə məhdudlaşmır, İraq, İran və Suriyadakı Kürd əhalisini də mübarizəyə cəlb etməyi planlaşdırırdı. Təşkilat, Kürd xalqının regionda birləşmiş mübarizəsinin müstəqil Kürdüstan üçün zəruri olduğunu müdafiə edirdi.
PKK, soyuq müharibə dövründə bəzi sosialist ölkələrdən və regional aktorlardan dəstək axtarırdı. Lakin yaranma mərhələsində bu dəstək daha çox ideoloji səviyyədə idi.
İlk silahlı hücum
1984-cü ildə PKK ilk silahlı hücumunu etdikdən sonra uzun illər davam edən toqquşmalarda hər iki tərəfdən birgə təxminən 40.000 insan ölüb.
Təşkilat 1993, 1999, 2013 və digər illərdə bir neçə tək-tərəfli atəşkəs elan etsə də, bu proseslər uzunömürlü olmayıb. 2015-ci ildə atəşkəs yenidən pozuldu və şiddətli döyüşlər əsasən Türkiyənin cənub-şərqində yenidən alovlandı.
PKK ilə bağlı həbslər və PKK bəhanəsi ilə edilən həbslər
PKK (Kürdüstan İşçi Partiyası) ilə bağlı həbslər, təşkilatın 1978-ci ildə quruluşundan bəri Türkiyə hökumətinin təşkilat üzvlərinə və ya ona bağlı olduğu iddia edilən şəxslərə qarşı apardığı genişmiqyaslı tədbirlərin bir hissəsidir.
Bu həbslər təkcə PKK-nın silahlı qanadına yönəlməyib, həm də təşkilatla əlaqəli olduğu iddia edilən siyasi fəallar, jurnalistlər, vəkillər və vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələrinə qarşı da tətbiq olunub. Bəzi hallarda isə “PKK ilə əlaqə” və ya “terror təbliğatı” ittihamları siyasi müxalifləri susdurmaq üçün bəhanə kimi istifadə edilib.
Silahlı döyüşçülərin həbsi:
Türkiyə təhlükəsizlik qüvvələri, xüsusən 1980-ci illərdən etibarən, PKK-nın qerilla döyüşçülərini həbs etmək üçün cənub-şərq bölgələrində və İraqın şimalındakı PKK bazalarında əməliyyatlar keçirib.
Məsələn, 2016-cı ildən sonra Türkiyənin pilotsuz uçuş aparatları (dronlar) və hərbi postları PKK-nın Kandil dağlarındakı bazalarına qarşı “effektiv əməliyyatlar aparmış”, bu da çoxsaylı döyüşçülərin həbsinə və ya öldürülməsinə səbəb olmuşdu.
Siyasi fəalların həbsi
PKK ilə əlaqəli olduğu iddia edilən siyasi partiyaların üzvləri də tez-tez həbs olunub.
Məsələn, Xalqların Demokratik Partiyası (HDP) və onun varisi olan Xalqların Bərabərlik və Demokratiya Partiyası (DEM) üzvləri “terror təşkilatına üzvlük” və ya “terror təbliğatı” ittihamları ilə həbs edilib.
2016-cı ildə HDP-nin həmsədrləri Səlahəddin Dəmirtaş və Figən Yüksəkdağ 2014-cü ildəki Kobani etirazlarına görə 42 və 30 il müddətinə həbs olunublar. Bu həbslər beynəlxalq tənqidlərə səbəb olub, çünki bir çox hüquq təşkilatları onların siyasi motivli olduğunu iddia edir.
2024-2025-ci illərdə DEM Partiyasından seçilmiş bələdiyyə sədrləri “terrorla əlaqə” ittihamları ilə həbs olunaraq onların yerinə hökumət tərəfindən qəyyumlar (müvəqqəti idarəçilər) təyin edilib.
Mülki şəxslərin həbsi
Türkiyənin cənub-şərq bölgələrində, xüsusən 2015-2017-ci illərdəki toqquşmalar zamanı, minlərlə vətəndaş “PKK-ya dəstək” ittihamı ilə həbs olunub. Bu həbslər çox vaxt kütləvi əməliyyatlar şəklində baş verib və bəzən sübutların zəif olduğu iddia edilib.
PKK bəhanəsi ilə edilən həbslər
Türkiyədə “PKK ilə əlaqə” və ya “terror təbliğatı” ittihamları həmçinin siyasi müxalifləri, jurnalistləri, akademikləri və vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələrini hədəf almaq üçün bəhanə kimi istifadə olunub. Bu həbslər beynəlxalq hüquq təşkilatları tərəfindən ifadə azadlığına və siyasi hüquqlara qarşı təzyiq kimi qiymətləndirilir.
Jurnalistlərin Həbsi
2023-cü ildə jurnalist Mərdan Yanardağ, Tele 1 telekanalında Abdullah Öcalanın həbs şəraitindəki “izolyasiyasını” tənqid etdiyi üçün “terror təbliğatı” ittihamı ilə həbs olunub.
Yanardağ, Öcalanın vəkilləri və ailəsi ilə görüşə bilməməsinin qanunsuz olduğunu qeyd etmişdi. Türkiyə İnsan Hüquqları Assosiasiyası (İHD) bu həbsi ifadə azadlığının pozulması kimi tənqid edib.
2022-2023-cü illərdə bir neçə Kürd mətbuat işçisi, o cümlədən Diclə Fırat Jurnalistlər Assosiasiyasının üzvləri, “PKK ilə əlaqə” ittihamları ilə həbs olunub. Bu həbslər jurnalistlərin Kürd məsələsi ilə bağlı reportajlarına görə hədəf alındığını göstərir.
Müxaliflərin həbsi
2016-cı ildəki çevriliş cəhdindən sonra Türkiyə hökuməti “terrorla mübarizə” adı altında geniş həbs kampaniyaları başlatdı. Bu kampaniyalar zamanı PKK ilə əlaqəli olduğu iddia edilən minlərlə şəxs, o cümlədən HDP və DEM Partiyası üzvləri həbs olundu. Məsələn, Selahattin Demirtaşın həbsi Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi (AİHM) tərəfindən qanunsuz elan edilsə də, Türkiyə onun yenidən məhkəməyə çıxarılmasını rədd etdi.
Vətəndaş Cəmiyyəti və akademiklərin həbsi:
2016-cı ildə “Sülh üçün Akademiklər” adlı qrupun üzvləri Kürd bölgələrindəki hərbi əməliyyatları tənqid edən bəyanat imzaladıqları üçün “terror təbliğatı” ittihamı ilə həbs olundular.
Bu həbslər beynəlxalq akademik dairələrdə etirazlara səbəb oldu.
İnsan hüquqları fəalları, xüsusən Kürd məsələsi ilə bağlı işləyənlər, dəfələrlə “PKK-ya dəstək” ittihamları ilə həbs edilib.
Abdullah Öcalanın həbsi və digər önəmli həbslər
Abdullah Öcalanın həbsi PKK tarixində ən mühüm hadisələrdən biridir və təşkilatın fəaliyyətinə böyük təsir göstərib. Digər önəmli həbslər də Kürd məsələsinin siyasi və hərbi dinamikalarını formalaşdırdı.
Abdullah Öcalanın Həbsi (1999)
Abdullah Öcalan, PKK-nın qurucusu və lideri, 1978-ci ildə təşkilatı qurduqdan sonra 1979-1998-ci illərdə Suriyada yaşayıb. 1998-ci ildə Türkiyənin Suriyaya hərbi müdaxilə təhdidi ilə Öcalan Dəməşqdən qovulub. O, Rusiya, İtaliya və Yunanıstanda sığınacaq axtarsa da, heç bir ölkə ona siyasi sığınacaq verməyib. 12 noyabr 1998-ci ildə İtaliyada saxta pasportla həbs olunsa da, Türkiyəyə ekstradisiya edilməyib. Nəhayət, 15 fevral 1999-cu ildə Türkiyə Milli Kəşfiyyat Təşkilatı (MİT) tərəfindən Keniyanın Nayrobi şəhərində tutulub və Türkiyəyə gətirilib.
Öcalan 31 may 1999-cu ildə İmralı adasında məhkəməyə çıxarılıb. Ona “vətənə xəyanət” və “separatizm” ittihamları ilə ölüm cəzası verilib. Lakin 2002-ci ildə Türkiyənin ölüm cəzasını ləğv etməsi ilə cəzası ömürlük həbsə çevrilib. Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi (AİHM) 2003 və 2005-ci illərdə Öcalanın məhkəməsinin ədalətsiz olduğunu elan edərək yenidən məhkəmə tələb etsə də, Türkiyə bu tələbi rədd edib.
Öcalanın həbsi PKK-nın hərbi strategiyasına və ideologiyasına da təsir göstərib. O, həbsdə olmasına baxmayaraq, təşkilat üzərində təsirini qoruyub və 2013-2015-ci illərdəki sülh danışıqlarında vasitəçi rolunu oynayıb. 2025-ci ildə Öcalanın PKK-nın buraxılması çağırışı da onun hələ də təşkilat üzərindəki nüfuzunu göstərir.
Öcalan 1999-cu ildən İmralı adasında təkadamlıq həbsxanada saxlanılır. Onun vəkilləri və ailəsi ilə görüşməsi ciddi şəkildə məhdudlaşdırılıb, bu da “izolyasiya” olaraq tənqid olunub. 2011-ci ildən 2024-cü ilə qədər vəkilləri ilə görüşə icazə verilməyib, yalnız məhdud ailə görüşləri olub.
Digər önəmli həbslər
Ümid Özdağ (2025): Anti-Kürd ritorikası ilə tanınan ultra-milliyətçi Zəfər Partiyasının lideri Ümid Özdağ 2025-ci ilin yanvarında “xalqı nifrət və düşmənçiliyə təhrik” ittihamı ilə həbs olunub.
Həbslərin təsirləri və mübahisələr
AİHM və Amnesty International kimi qurumlar Türkiyəni “PKK ilə əlaqə” ittihamlarının ifadə azadlığını və siyasi fəaliyyəti məhdudlaşdırmaq üçün istifadə edildiyinə görə tənqid edib. Öcalanın həbs şəraiti və digər siyasi həbslər də beynəlxalq təzyiqlərə səbəb olub.
PKK ilə bağlı həbslər Türkiyənin Kürd məsələsinə yanaşmasının mürəkkəb tərəflərini əks etdirir. Öcalanın 1999-cu ildə həbsi təşkilatın strategiyasını dəyişsə də, onun nüfuzunu tamamilə zəiflətməyib. Digər tərəfdən, “PKK ilə əlaqə” ittihamları ilə həbs olunan siyasi fəallar, jurnalistlər və vətəndaşlar Türkiyədə ifadə azadlığı və siyasi plüralizmə dair suallar doğurur.
PKK-nın 2025-ci ildə buraxılma qərarı bu həbslərin gələcəkdə azalmasına ümid yaratsa da, mövcud ittihamlar və həbslər hələ də mübahisəli olaraq qalır.
40 illik silahlı mübarizədən sonra PKK buraxıldı
