Şimali Qafqaz: vəziyyət pisləşir
2016-cı ildə Rusiya fərqli düşüncə sahiblərinə qarşı təqibləri gücləndirib, ifadə, assosiasiya və sərbəst toplaşmaq azadlığı üzərində nəzarəti gücləndirib. “Human Rights Watch” beynəlxalq hüquq-müdafiə təşkilatının hesabatında deyilir ki, Şimali Qafqazda hakimiyyətin güclü təzyiqi altına sələfi icmaları, hüquq müdafiəçiləri və jurnalistlər düşüb.
Dörd il ərzində 30 QHT bağlanıb
Yanvarın 12-də dərc olunan məruzənin müəllifləri məlumat verir ki, 2016-cı il ərzində Rusiya hakimiyyəti onlarla qeyri-hökumət təşkilatına (QHT) “xarici casus” damğası vurub, bunların arasında aparıcı hüquq-müdafiə qrupları və müstəqil analitik mərkəzlər var”.
“Bu icmalın hazırlanması zamanı Rusiyanın Ədliyyə Nazirliyinin müvafiq reyestrində 148 QHT varıdı. 2012-2016-cı illər ərzində “xarici casus” yarlığı altında mövcudluğunu mümkünsüz sayan ən azı 30 qrup bağlanıb”, – “Ümumdünya hesabatı 2017. İnsan haqlarına qarşı populizm: qlobal qarşıdurma” adlanan məruzənin “Rusiya. Hadisələr 2016-cı il” hissəsində deyilir.
Hesabat müəllifləri bununla bağlı hüquq müdafiəçisi Valentina Çerevatenkoya qarşı işi, “Aqora” ictimai hüquq müdafiə birliklərinin regionlararası assosiasiyasının ləğvi, yazılarda “xarici casus” nişanının olmadığı üçün kəsilən cərimələr, o cümlədən də “Memorial” hüquq müdafiəsi mərkəzinin ünvanına bu cür qərarın çıxarılması faktlarını xatırladır.
Bundan başqa, 2016-cı ildə Rusiya hakimiyyəti vətəndaş və siyasi müxalifətin etiraz tədbirlərinin keçirilməsinə getdikcə daha çox icazə verməyib, icazəsiz dinc aksiyaların iştirakçılarını və təkbaşına piket keçirən insanları təqib edib.
Məruzədə həm də Rusiyada 2016-cı ildə qəbul edilən qanunverici məhdudiyyətlər, o cümlədən də KİV-in üzərinə beynəlxalq mənbələrdən maliyyələşdirilməni deklarasiya etmək öhdəliyi qoyan, xəbər portalları sahiblərinin kontentə görə məsuliyyətini müəyyən edən və onların mütləq RF vətəndaşı olması şərtini qoyan “Yarovaya qanunu” haqda da söz açılır.
“2014-cü ilin ortalarından bu icmalın hazırlandığı 2016-cı ilin payızına qədər Rusiya məhkəmələri internetdə ifadə olunan fikirlərə görə separatizmlə bağlı azı beş ittiham hökmü çıxarıb, daha azı 15 iş tamamlanmamış qalıb”, – hesabatda qeyd olunur.
İŞİD-lə əlaqə və sələfilərin sıxışdırılması
Məruzənin Rusiyada 2016-cı ildə baş verən hadisələrə həsr olunan hissəsində Şimali Qafqazdakı vəziyyət haqqında ayrıca söhbət açılır. Müəlliflərin məlumatlarına görə, əsasən də Dağıstanda məxfi islamçı qruplarla güc strukturları arasında silahlı qarşıdurma davam edib.
Region sakinlərinin Rusiyada qadağan olunan “İslam Dövləti” terrorçu təşkilatına qoşulmaq üçün xaricə getməsi barədə, əlavə olaraq Şimali Qafqaz respublikalarında vətəndaşların bu təşkilatla əlaqələrdə şübhəli bilinməsi ittihamı ilə həbs olunması barədə məlumatlar gəlməkdə davam edirdi.
“Dağıstanda sələfi icmaları hakimiyyətin böyük təzyiqi altında olub və hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən təqib edilib, çünki sonuncular sələfiləri silahlı qruplaşmaların əlbirləri və tərəfdarları hesab edir. Sələfiləri ekstremizmə meylli şəxslər kimi profilaktik qeydiyyata götürüblər, dəfələrlə və heç bir konkret əsas olmadan saxlayıb, izahat alıblar. Məscidlərdə keçirilən reydlər kütləvi həbslərlə müşayiət olunub. Bir neçə sələfi məscidi kimi tanınan, o cümlədən də Maxaçkaladakı “Nadiriyə” məscidi bağlanıb”, – məruzədə deyilir.
Çeçenistan
Müəlliflərin gəldiyi nəticələrə əsasən, Çeçenistanda da analoji vəziyyət olub. Burada Ramzan Kadırov açıq bildirib ki, sələfilərə respublikada yer yoxdur, o yerli güc qurumlarından region üçün ənənəvi olan sufi islamından uzaqlaşanları cəzalandırmağı tələb edib.
“Respublikada sələfilərə qarşı çox sayda reydlər həyata keçirilib. Bundan başqa, hakimiyyət gizli silahlı qruplaşmaların ehtimal olunan iştirakçılarının qohumlarına qarşı kollektiv cəzalandırma siyasətini davam etdirib, onların evi yandırılıb”, – məruzədə deyilir”.
Çeçenistanda insan haqları ilə bağlı vəziyyət respublika rəhbərliyinə sentyabrda keçirilən seçkilər ərəfəsində gərginləşib. “Yerli hakimiyyət narazıların və “şübhəli” şəxslərin total təqibinə başlayıb. Bu, insan oğurluqları və itkin düşmə, şəxsiyyəti alçaldan davranış, fiziki zorakılıq və qohumların ünvanına təhdidlərlə müşayiət olunub. Hüquq müdafiəçiləri və tənqidçi jurnalistlər hücumlara məruz qalıb”, – sənəddə deyilir.
Məruzə müəllifi 2016-cı ilin mart ayında İnquşetiya ilə Çeçenistan sərhədində jurnalistlərin olduğu avtobusa, həm də Çeçenistanda Rusiya hüquq-mühafizə qurumlarının Azad Mobil Qrupunun rəhbərinə hücum faktlarını misal gətirir, bundan sonra təşkilat əməkdaşlarını respublikadan çıxarıb.
https://youtu.be/SIEmG1N4rEs
“May ayında Çeçenistanda cəza tədbiri olaraq yanğın törədilməsi haqqında material hazırlayan rusiyalı jurnalist polis tərəfindən saxlanılıb və təhdid edilib. Sentyabr ayında 23 yaşlı yerli jurnalist Jalaudi Qeriyev qeyri-qanuni olaraq üç il müddətinə həbs cəzası alıb. Çeçenistandakı vəziyyət haqqında tənqidi məqalələri ilə tanınan “Kavkaski uzel” informasiya portalı ilə əməkdaşlığına görə ona qarşı narkotik saxladığına dair saxta ittihamla cinayət işi açıldığı hesab olunur”, – məruzədə deyilir.
28 dekabr 2016-cı il tarixində Çeçenistanın Ali Məhkəməsi çətənə saxlamaq ittihamı ilə üç il müddətinə həbs cəzası alan Jalaudi Qeriyevin haqqında Şali rayon məhkəməsinin qərarını olduğu kimi saxlayıb. Çeçenistan məhkəməsində Qeriyev istintaqın versiyasını tamamilə təkzib edib və bildirib ki, təzyiq altında ifadə verib.
Məruzədə həm də Şimali Osetiyada, Beslanda hər il keçirilən 1 sentyabr 2004-cü il qurbanlarının xatirəsini anma mərasimində köynəklərinin üzərindəki “Putin Beslanın cəlladıdır” yazısına görə bir neçə fəalın saxlanması barədə də məlumat verilir.
“Hadisələri işıqlandıran jurnalistlər Yelena Kostüçenko (“Novaya qazeta”) və Diana Xaçatryan (“Takie dela”) yerli güc qurumlarının təhriki ilə hərəkət etdiyi ehtimal olunan bir qrup şəxs tərəfindən hücuma məruz qalıb, sonra da onları qəbiristanlıqla döyüblər, polis tərəfindən isə heç bir addım atılmayıb. Həkimlər Kostüçenkoya baş-beyin travması diaqnozu qoyublar”, – məruzədə deyilir.
Məruzənin digər hissələri əlillik, palliativ yardım, seksual oriyentasiya və gender mənsubiyyəti sahlərində problemləri olan insanlarla bağlıdır. Müəllifin fikrincə, burada da çoxsaylı problemlər mövcuddur. Məruzədə həmçinin beynəlxalq aktorların Rusiyanın qanunvericilik normaları və xarici siyəsətilə bağlı tənqidi öz əksini tapıb.
