Şərh: Niyə Qarabağda sülh etibarlı deyil və niyə Rusiyanın Qərbin dəstəyinə ehtiyacı var?
Npyabrın 10-da Qarabağ üzrə imzalanan üçtərəfli (Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya) razılaşma etibarlı konstruksiya deyil – Cənubi Qafqaz üzrə tanınmış avropalı ekspert Tom de Vaal hesab edir.
Onun analizinin qısa icmalı Carnegie Moscow Centre nəşrində
Planı reallaşdırmaq çox çətin olacaq
Qanlı toqquşmalar həftələrlə davam edib, sülh isə bir neçə saat içində əldə edilib.
Rusiya sülhməramlıları noyabrın 9-dan 10-a keçən gecədən Laçın dəhlizi ilə Qarabağa daxil olmağa başlayıb, baxmayaraq ki, bundan bir neçə saat əvvəl Ermənistan rəhbərliyi Şuşa uğrunda döyüşlərin davam etdiyini bildirmişdi.
Hər şey çox tez baş verdi, amma aydındır ki, ssenari əvvəldən hazırlanmışdı.
Son üç il ərzində Rusiya münaqişə tərəflərinə “Lavrov planını” təklif edirdi, baxmayaraq ki, ictimai şəkildə onun mövcudluğu inkar edilirdi.
Planın mahiyyəti aşağıdakı kimidir: Ermənistan silahlı qüvvələrinin Qarabağdan mərhələli şəkildə çıxarılması və regiona erməni əhalisinin təhlükəsizliyini təmin edəcək Rusiya sülhməramlılarının daxil olması.
“Bu cür həll yolu ABŞ, Fransa və digər Avropa ölkələrinə sərf etmirdi, onlar münaqişənin çoxtərfli formatda həllinə və beynəlxalq sülh sazişinin bağlanmasına israr edirdilər. Görünür ki, Rusiya planının elan edilməsi Paris və Vaşinqton üçün gözlənilməz olub”, – Tomas de Vaal yazıb.
İndi məhz Lavrovun planı həyata keçirilir – amma Bakı üçün daha sərfəli şərtlərlə. Məsələn:
- Qarabağ ərazisində yeni təmas xətti müəyyən edilir.
- Ermənistan tərəfi əraziləri, o cümlədən də Hadrut rayonunun böyük hissəsini güzəştə gedir.
- Sənəddə Dağlıq Qarabağın statusu ümumiyyətlə xatırlanmır.
- “Nə edək, Putinlə müharibə edək?” – Bakıdan şərh
- Qarabağda döyüç meydanında nə baş verib? Hərbi ekspertlərin dəyərləndirməsi
İlk baxışdan elə gələ bilər ki, Rusiya önəmli diplomatik uğura nail olub, baxmayaraq ki, əvvəlcə Azərbaycan və Türkiyə ondan daha üstün mövqedə idi.
Но на деле этот план из девяти пунктов будет очень трудно реализовать.
1.
Yaxın həftələrdə Rusiya Ermənistanın 25 ildən çox nəzarətdə saxladığı Ağdam, Kəlbəcər və Laçını (Laçın dəhlizindən başqa) azad etməsini təmin etməlidir.
İndi orada yaşayan minlərlə insan buna etiraz edə bilər.
2.
İki min sülhməramlı yerli əhalinin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün çox azdır. Onların mandatı da 5 il müddətinə nəzərdə tutulub, bu da uzunmüddətli perspektivlər məsələsini aktual edəcək.
Belə görünür ki, az saylı sülhməramlı Azərbaycanın tələbidir.
3.
Azərbaycanlı köçkünlərin Şuşaya qayıtması o deməkdir ki, 1991-ci ildən bəri ilk dəfə azərbaycanlılar və ermənilər (Stepanakertdə) yanaşı yaşayacaqlar, bir-biri ilə təmasda olacaq və eyni yoldan istifadə edəcəklər.
4.
Sazişdə nəzərdə tutulduğu kimi Stepanakertdən Laçına yeni yolun inşası ərazinin dağlıq olması səbəbilə çox çətin məsələdir.
5.
Regionda Türkiyə hərbçilərinin rolunun nədə ibarət olacağı bəlli deyil.
6.
Ermənistan ərazisindən Bakı-Naxçıvan (Ermənistan ərazisində Azərbaycan anklavı) dəhlizinin necə inşa ediləcəyi məlum deyil.
7.
Razılaşmada Dağlıq Qarabağın statusu haqda bir kəlmə də yoxdur. Bu məsələ yüz ildən çox əsas problem olub. Aydındır ki, onun üzərindən düşünülmüş şəkildə sükutla keçilib, amma bu o deməkdir ki, həll yolu hələ də tapılmayıb.
Planın reallaşdırılmasında Rusiyanın Qərbin dəstəyinə ehtiyacı olacaq
Vəziyyət elə görünür ki, Rusiya parlaq diplomatik gediş edib – amma üzərinə böyük məsuliyyət götürüb. Əgər nəsə düz getməsə, hər iki tərəf məhz onu günahlandıracaq.
Ola bilər ki, tezliklə noyabrın 10-da əldə edilən sülh razılaşmasının laxlayan konstruksiya olduğu anlaşılsın. Moskva da tezliklə belə qərara gələ bilər ki, münaqişənin tez həllinin öhdəsindən tək gələ bilməyəcək.
Ona Minsk Qrupunun (Qarabağ münaqişəsi üzrə vasitəçilik edən yeganə beynəlxalq strukturdur), ATƏT-in, BMT-nin köməyi lazım ola bilər.
Və tezliklə Qərbin praktiki dəstəyinə ehtiyac yarana bilər – Rusiyanın Gürcüstan və Ukrayna ilə bağlı Qərb ölkələri ilə arasında mövcud olan ziddiyyətlərə baxmayaraq.
Niyə prezident Əliyev Rusiya sülhməramlılarının regiona gəlişinə razı olub?
Azərbaycan aşkar qalib olub. Əgər sabah ölkədə azad seçki baş tutsaydı, prezident Əliyev əmin qələbəyə nail olardı. Bir anda o, hələ bir neçə həftə əvvəl heç düşünə bilmədiyi uğura – Dağlıq Qarabağ ətrafında yeddi rayonun və Şuşanın qaytarılmasına nail oldu.
“İndi Əliyev böyük ehtimalla aqressiv ritorikanı daha yumşaq tonla əvəz edəcək və özünü müharibə yox, sülh tərəfdarı kimi təqdim edəcək. Hərçənd, Azərbaycan müxalifətinin sıralarında böyük ehtimalla suallar yaranacaq, niyə o, bütün Qarabağı almadı və niyə Rusiya qoşunlarının yeridilməsinə imkan verdi, axı bildirildiyinə görə, 9-10 oktyabr Moskva görüşündə o, bundan imtina edib”, – Tomas de Vaal yazıb.
Buna bir neçə səbəb ola bilər – ekspert hesab edir:
- Paytaxt Xankəndiyə/Stepanakertə hücum çox sayda qurban hesabına başa gələ bilərdi və Azərbaycanın beynəlxlq nüfuzunu zədələyərdi.
- Şəhərin götürüldüyü təqdirdə, Ermənistan əhalisi Dağlıq Qarabağın bütün ərazisini tərk etməli olardı – ya da Azərbaycan onlara ən yüksək muxtariyyət təklif etməli olardı
- İkinci qərar üçün Azərbaycan konstitusiyası dəyişdirilməli olardı.
Ola bilər ki, buna görə də Bakı Qarabağdakı ermənilərin taleyinə görə məsuliyyəti Moskvanın üzərinə qoymaq istəyib – Tomas de Vaal yazır.
Ermənistanda nə olacaq?
Ermənistan tərəfi ağır məğlubiyyətə uğrayıb, bunun fəsadları hələ uzun illər özünü gpstərəcək.
Ermənistan cəmiyyəti bu nəticəyə hazır deyildi və müxalif partiyalar indi sərt şəkildə əldə edilmiş razılaşmaya etiraz edir.
“Amma Paşinyanın yerinə başqası gəlsə də, onun daha yaxşı nəticələrə nail ola biləcəyini təsəvvür eləmək çətindir”, – Tomal de Vaal hesab edir.
