Navalnının ölümü Azərbaycana təsir edə bilərmi? Bakıdan şərhlər
Navalnı və Azərbaycandakı siyasi məhbuslar
Rusiyalı müxalifətçi Aleksey Navalnının həbsxanada ölümü siyasi məhbusların olduğu qonşu ölkələrdə xüsusi narahatlıqla müzakirə edilir. Navalnıdan dörd gün sonra, fevralın 20-də belaruslu ictimai-siyasi xadim, jurnalist İqor Lednikin həbsxanada vəfat etməsi narahatlıqları daha da artırıb. 64 yaşlı Lednik 2022-ci ilin aprelində “Lukaşenkoya qarşı böhtanda” ittiham olunaraq 3 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilmişdi.
Gürcüstan müxalifəti hazırda həbsdə olan və sağlamlıq durumu çox da yaxşı olmayan ölkənin keçmiş prezidenti Mixail Saakaşvilinin taleyindən nigaranlığını ifadə edir.
Azərbaycan həbsxanalarında da yerli və beynəlxalq hüquq müdafiə təşkilatlarının “siyasi məhbus” kimi tanıdığı şəxslər var. Onların bəzilərinin səhhətində ağırlaşmalar qeydə alınıb.
Elə buna görədir ki, Rusiyada Navalnının başına gələnlər Azərbaycan cəmiyyətində bəziləri tərəfindən qorxulu tendensiyanın mümkün başlanğıcı kimi qiymətləndirilir. Hərçənd Rusiyadan fərqli olaraq Azərbaycanın dünyaya meydan oxuya bilməyəcək qədər kiçik ölkə olduğunu düşünənlər də var.
JAMnews mövzu ilə bağlı azərbaycanlı müxalifətçilər – “Müsavat” Partiyasının Divan üzvü Mustafa Hacıbəyli və Siyasi Menecment İnstitutunun təsisçisi Azər Qasımlının fikrini öyrənib.
“Opponentlərin öldürülməsi avtoritar hakimiyyətlər üçün yeni trend deyil”
Müxalif siyasətçi Azər Qasımlı Navalnının başına gələnlərin avtoritar rejimlər üçün yeni trend olmadığını xatırladır, amma bu rejimlərin son vaxtlar daha sərtləşdiyini də qeyd edir.
“Rusiyada bu, ilk dəfə baş vermir ki, iqtidar öz opponentlərini aradan götürür, öldürür. Navalnını indi həbsxanada öldürdülər, amma ondan öncə Boris Nemtsovu, demək olar ki, Kremlin yaxınlığında güllələdilər.
Opponentlərin öldürülməsi Belarusda da, Azərbaycanda da olub. Bu baxımdan bu, yeni trend deyil. Amma digər tərəfdən, avtoritar rejimlər get-gedə daha sərt avtoritarizmə meyillənirlər. Onlar çıxış yolu qalmadığını düşünəndə daha qəddar üsullara əl atırlar. Rusiyada baş verən budur.
O ki qaldı Azərbaycana, ola bilər burada da daha sərt avtoritar rejim olsun və Rusiyadan dəstək alaraq eyni xətt üzrə getsinlər. Bu istisna deyil. Çünki mahiyyətcə Əliyev və Putin rejimi aşağı-yuxarı eynidir. Onlar hər ikisi keçmiş sovet sistemindən çıxan elitalardır və düşüncə tərzləri təxminən eynidir. Yəni, çıxılmaz vəziyyətə düşsə, iqtidar öz hakimiyyətini saxlamaq üçün buna gedə bilər”, – Azər Qasımlı deyir.
Müsavatçı Mustafa Hacıbəyli isə hesab edir ki, Azərbaycan hökuməti eyni tendensiyanı davam etdirməkdən çəkinəcək.
“Birincisi, Rusiya ilə Azərbaycanı müqayisə eləmək o baxımdan doğru deyil ki, Rusiya nəhəng və qat-qat güclü dövlətdir. Bəlkə də Putin özündə güc tapır ki, bütün dünyaya meydan oxusun. Amma Azərbaycan kimi kiçik ölkələrin belə bir gücü yoxdur ki, bütün dünya ilə üz-üzə gəlsin. Bu baxımdan mən pessimist proqnozlar verməyin əleyhinəyəm”, – Hacıbəyli bildirir.
“Tofiq Yaqublu, Qubad İbadoğlu… üçün narahat olmalıyıq”
Hacıbəyli pessimist proqnozlardan uzaq durmağa çalışsa da, hesab edir ki, bəzi siyasi məhbusların taleyi narahatlıq doğurur.
“Birincisi, hazırda həbsdə olan jurnalistlərlə bağlı narahatlıq var. Hakimiyyət onlara münasibətdə çox qəddar davranır. Həmçinin, Tofiq Yaqubluya qarşı xüsusi qəddar münasibət göz önündədir. Tofiq Yaqublu dəfələrlə həbsdə olub, sonra azadlığa çıxıb. Amma hökumətin görünür ki, ona qarşı hirsi soyumayıb, yenidən həbs ediblər. Bundan başqa o fiziki işgəncəyə də məruz qalıb.
Eləcə də ADR partiyasının sədri Qubad İbadoğlu ətrafında ailəsinin çağırışları, onun səhhətindəki problemlər və ona dərmanlarının verilməməsi narahatlıq doğurur.
Bundan başqa kütləvi həbs olunan inanclı şəxslərə qarşı pis rəftar da bu qəbildən narahatlıq yaradan məqamlardandır.
Əslində mən adlar çəkməklə məhdudlaşdırmaq istəmirəm məsələni. Çünki, Rusiyadakı bu təcrübənin Azərbaycanda təkrarlanması ehtimalı olsa, deməli, bütün siyasi məhbuslar üçün real təhlükə var”, – Hacıbəyli deyir.
Qasımlı isə hazırda Azərbaycan məhbəslərində çox sayda siyasi məhbus olsa da, onların arasında Navalnının aqibətini yaşayacaq birinin olduğunu ehtimal etmir:
“Bizdə siyasi məhbuslar çoxdur, sayları 250 nəfəri ötüb. Onların arasında siyasi aktivistlər, partiya sədri və digərləri var. Onların həyatı da risk altındadır. Amma Navalnıya qarşı edilən rəftarın göstəriləcəyi ehtimal olunan biri yoxdur”, – siyasətçi deyir.
“Siyasi məhbus probleminin yeganə həll yolu siyasi sistemin dəyişməsidir”
Azər Qasımlı hesab edir ki, Azərbaycanda gündən-günə kəskinləşən siyasi məhbus probleminin yeganə həll yolu var:
“Azərbaycanda elə siyasi sistem formalaşmalıdır ki, bu sistem siyasi məhbus istehsal etməsin. Fərz edək ki, İlham Əliyev yeni əfv sərəncamı imzalaya bilər və beləliklə də, bütün siyasi məhbusları azad edər. Amma bu o demək deyil ki, ölkədə bundan sonra siyasi məhbus olmayacaq. İki yüz nəfər siyasi məhbusu buraxıb, dörd aydan sonra iki min nəfəri həbs edə bilər. Çünki sistem özü dəyişməyib. Sistemin də dəyişməsi sadəcə iqtidarın getməsi ilə yekunlaşmır. Ümumiyyətlə, köhnə sovet elitası getməlidir”, – deyə, o vurğulayır.
Mustafa Hacıbəyli Azər Qasımlı ilə həmfikirdir. Deyir ki, Azərbaycanda mövcud siyasi məhbus problemi, sistem dəyişmədikcə həllini tapmayacaq.
“Zaman-zaman biz cəmiyyət olaraq ayrı-ayrılıqda siyasi məhbusların azadlığına nail olmuşuq. Məsələn, Mehman Hüseynova qarşı həbsxanada ikinci dəfə cinayət işi qaldırılanda cəmiyyətin hər kəsimindən insanlar onun müdafiəsinə qalxdı, Bakının mərkəzində böyük mitinqlər təşkil edildi və nəticədə Mehmanla yanaşı 50 nəfər digər siyasi məhbus da azadlığa buraxıldı. Amma siyasi məhbus problemi həll olunmadı. Əksinə, vəziyyət daha da pisləşdi. Çünki, avtoritar rejimlərdə siyasi məhbus problemi labüddür və qaçılmazdır”.
