Şərh:Tbilisiyə on üç illik fasilədən sonra gəldim
Mən Tbilisiyə on üç illik fasilədən sonra gəldim. Şevardnadzenin vaxtında getmişdim, Marqvelaşvilinin vaxtında qayıtdım. Saakaşviliylə İvanişvili məndən yan keçdi.
Nə qədər çox şey qaçırdığım artıq hava limanında məlum oldu. Vizanı haradan ala bilərəm sualına rus dilində pis danışan, buna görə də qısa danışmağı üstün tutan sərhədçi qız “Yox, – deyə cavab verdi. Necə yəni yox? Niyə yox? “Yox, – o bir az da qətiyyətlə cavab verdi. Az qalmışdı bunu şəxsiyyətimə hörmətsizlik kimi qəbul edim ki, qızın iş yoldaşları mənə Rusiya vətəndaşları üçün vizaların artıq çoxdan ləğv olunduğunu başa saldılar. Özümü lap dinozavr kimi hiss etdim.
Bizim 2003-cü ildəki görüşümüz zamanı Tbilisidə “turizm sözü çox qəribə səslənirdi. Yəni söz vardı, amma turist yoxuydu. İndi isə Rustaveli prospektində izdihamın arasında yerli tbilisilini tapmaq elə də asan deyil. Çinlini tapmaq deyəsən daha asandır. Rusiyalı barədə isə ümumiyyətlə danışmağa dəyməz.
Ruslara bu şəhərdə mənim fikrimcə ayrıca diqqət yetirilməlidir. Onlar çoxdur və onlarda nəsə normal deyil. Uzun müddət nəyin normal olmadığını anlamağa çalışırdım və birdən başa düşdüm. Onlar söyüş söymürlər. Yox, o demək deyil ki, onlara bu beş söz ümumiyyətlə tanış deyil. Amma bu sözlər onlar üçün bütün qalan rus fellərini, əvəzlikləri və isimləri əvəz etmir – cana doyduran, gündəlik, murdar söyüş Tbilisidəki rusların doğma dili deyil. Qafqaz sıra dağlarının o tayındakı şəhərlərin küçələrində müşahidə olunandan fərqli olaraq.
Tbilisini hansısa qeyri-adi rusiyalılar ziyarət edir? Yoxsa ətraf reallıq xarakterin yumşalmağına xidmət edir?
Tbilisi əlbəttə ki, elə bir ziyalı yerə çevrilib ki, burada sözün əsl mənasında tüpürməyə yer yoxdur və bu da qonaqları özünü yaxşı aparmağa məcbur edir. Başqa bir tərəfdən də – bəli, Gürcüstana turist kimi gələn rusiyalılar yəqin ki, istirahət üçün Soçi və Krımı seçən həmyerlilərindən fərqlənirlər.
Təbii ki, Tbilisidə nəsə dəyişməz, autentik olaraq qalıb. Misal üçün, gürcü ilə daxili yanacaqlı mühərrikin birləşməsi əvvəlki kimi güclü effekt verir. Tbilisiyə gəlsəz, səhvimi təkrar etməyin: yerli taksi sürücüsünə əla sürdüyünü deməyin.
Sözlərinizdən məmnun olduğunu üzə vurmasa da, buna qədər olanların boş şey olduğunu göstərməyə çalışacaq ki, əsl məharətli sürücülük də bundan sonra başlayır. Onu da deyim ki, gürcü qadınları kişilərdən az deyil, amma bu, vəziyyətin dəyişməyinə gətirib çıxarmadı.
Turistin özünün yaşamadığı şəhər və ölkə ilə bağlı istənilən müşahidələri səthidir. Onun bütün heyranlıqlarına yerli sakinlər həmişə “Bilsəydin, burda nə qədər pul oğurlanıb… – cavabını verirlər. Amma əcnəbinin həmişə peşəkar fikir bildirəcəyi bir məsələ var – əcnəbilərə münasibət.
Fikrimi bildirirəm.
Gürcüstanda rusiyalılara münasibət eynən başqalarına olduğu kimidir. Və bu, prinsipial bir yenilikdir.
Nə düşmənçilik, nə də minnətdarlıq var. Nə qəzəb, nə də xüsusi qonaqpərvərlik. Nə bədxahlıq, nə də şəfqət var. Nə də ümumi keçmişlə bağlı nostalji. 2016-cı ildə tbilisililərin rusiyalılara qarşı xüsusi güclü hissləri yoxdur. Hətta ümumi mövzu da demək olar ki, qalmayıb. Mən Moskvada 1989-cu ildə Tbilisidə baş verən hadisələri müzakirə etməyə adam tapıram. Tbilisidə isə belə adam yoxdur: bu mövzu heç kimə maraqlı deyil, qatar artıq gedib.
Yox, heç kim Abxaziyanı və Cənubi Osetiyanı unutmayıb. Necə ki, səkkiz il əvvəlki hadisələrə gətirib çıxaran bir çox şeyləri. Amma ümumi anlayış var: bu problem tez və birdən həll oluna bilməz – deməli, hər gün buna görə narahat olmağa dəyməz.
İndi gürcülərlə ruslar arasında münasibətlər işgüzar formada qurulur. Turistsən? – xoş gəlmisən. Daşınmaz əmlak alıcısısan? – təkliflərimiz var (bura sadə rəsmiləşdirmə, aşağı vergilər və yaşamaq üçün icazə daxildir). Sərmayəçisən? – tez bura gəl.
Amma Moskva birdəfəlik və həmişəlik olaraq gürcülər üçün paytaxt anlayışını itirib. Bu proses çoxdan gedirdi, müstəqil Gürcüstanın mövcud olduğu bütün iyirmi beş il ərzində. Və bu dövrün on üç ilini ötürməyə dəyərdi ki, nəticəni görəsən.
Biz – Rusiya və Moskva – Gürcüstanda heç kimə maraqlı deyilik. Heç bir şəkildə. Nə siyasətimiz, nə də iqtisadiyyatımız. Nə hisslərimiz, nə də qeybətlərimiz. Nə də karbohidrogenimiz, axı azərbaycanlılar böyürlərindədi və o qədər də tələbkar deyillər. Nə də Rusiya serialları lazım deyil – öz zibili özünə bəsdir. Moskvanın həvəslə oxuduğu müəlliflər barədə Tbilisidə heç kim eşitməyib. Rusiya kinosu? – nəzakətlə (düzdür, bir az da karıxaraq) çəkilmiş çiyinlər. Putin onlara maraqlı deyil. Elə Xodorkovski də.
İş orasındadır ki, gürcüləri Rusiya və Moskva ilə indi heç nə bağlamır – nə təhsil, nə karyera, nə də biznes. Onları indi başqa yerlərdən – ilk növbədə, Rustavi və Zuqdididən, Batumi və Kutaisidən gələn xəbərlər narahat edir. Həm də Brüssel, London, Berlin və Nyu-Yorkdan. İndi onların paytaxtları oradadır. Rus dili? Hə, əlbəttə – Tbilisi əməlli-başlı rus dilli şəhərdir – amma yalnız kommunikasiya vasitələrindən biri kimi: deyək ki, sizin “Skypenız var, amma “Viber də artıqlıq etməz. Axı Rusiyada ancaq yaşlı nəslin dostları qalıb, gənc gürcülər onları haradan tapsın axı.
Elə həmin proses – keçmiş metropoliyaya praktiki marağın itirilməsi – deyəsən Bakı və Yerevanda da baş verir. Həm də Kiyev və Astanada, Kişinyov və Minskdə. Bir qədər əvvəl bu proses Tallin, Riqa və Vilnyusda gedib.
Yəqin, imperiyalar elə bu cür də yox olur – qızğın mübarizələrdə məhv olmur, yavaş-yavaş öz gərəksizliyi səbəbindən yoxa çıxırlar. Çünki onların bir vaxtlar oyatdığı nifrətin əvəzini biganəlik tutur.
Deməli, elə belə də lazımdır.
Amma bu, həqiqətən belədirsə, mən yaxın gələcəkdə moskvalının bu, əziz olsa da sadəcə qonaq kimi qəbul olunması hissini daha harada yaşaya biləcəyini bilirəm: Qroznı və Maxaçkalada, Kazan və Kalininqradda. Bu, Pskov, Xabarovsk və Yakutska qədər gəlib çıxacaq? Yaşayarıq görərik. Cəmi – tarixi nöqteyi-nəzərindən gülməli – on üç il əvvəl Gürcüstanda hadisələrin belə cərəyan edəcəyi tam mümkünsüz görünürdü.
Mixail Şevelyov
