İlham Əliyevin Şuşa Forumundakı çıxışı: regionda sülh, informasiya təhlükəsizliyi və Rusiya ilə gərginlik
İlham Əliyevin Şuşa Forumundakı çıxışı
İlham Əliyev Xankəndidə keçirilən forumdakı çıxışında regional kommunikasiyalar, Zəngəzur dəhlisi, Ermənistan və Rusiya ilə münasibətlər kimi bir sıra önəmli məsələlər barədə fikir bildirib.
Şuşa Qlobal Media Forumu artıq üçüncü ildir ki, Azərbaycan tərəfindən informasiya təhlükəsizliyi, media dayanıqlığı və kommunikasiya diplomatiyası üçün beynəlxalq platforma kimi təqdim olunur.
Tədbir 52 ölkədən 140 nümayəndənin iştirakı ilə keçirildi və forumun açılış sessiyasının əsas diqqət nöqtəsi Prezident İlham Əliyevin çıxışı və ardınca keçirilən sual-cavab sessiyası oldu. Forumun builki mövzusu “Rəqəmsal keçidlər: Süni intellekt dövründə informasiya və media dayanıqlığının gücləndirilməsi” idi.
Azərbaycan hökuməti üçün bu platforma, xüsusilə Qarabağ müharibəsindən sonra işğaldan azad edilmiş ərazilərdə beynəlxalq leqitimlik axtarışının bir vasitəsi kimi fəaliyyət göstərir. Forum həm də Azərbaycanın beynəlxalq informasiya axınında mövqe tutmaq cəhdinin bir hissəsidir.
Şuşada keçirilən bu forum Azərbaycan hakimiyyətinin mədəni-siyasi ritorikasında həm simvolik, həm də ideoloji alətə çevrilib. Builki tədbir Prezident Əliyev üçün həm beynəlxalq auditoriyaya çıxış, həm də regiondakı proseslərə dair Azərbaycanın mövqeyini sərt ritorikayla ortaya qoymaq fürsəti idi.
Regional sülh və Ermənistanla münasibətlər
Prezident Əliyev çıxışında Ermənistanla sülh danışıqları barədə texniki və hüquqi detallara toxundu. Onun sözlərinə görə, 2025-ci ilin martında sülh sazişinin ilkin mətni razılaşdırılsa da, sənədin imzalanması Ermənistanın Konstitusiyasındakı dəyişikliklər və ATƏT-in Minsk Qrupunun ləğvindən asılı qalır.
Prezident Əliyev forumda çıxışı zamanı Ermənistanın əvvəlki mövqelərinə inamsızlığını da gizlətmədi. O, konkret olaraq 2019-cu ildə Nikol Paşinyanın Şuşadakı çıxışında söylədiyi “Qarabağ Ermənistandır və nöqtə” ifadəsini xatırladaraq, Ermənistan rəhbərliyinin son açıqlamalarına ehtiyatla yanaşdığını bildirdi:
“O vaxt dedilər ki, “Qarabağ Ermənistandır”. Bu bəyanat onların özlərinin indiki çətinliklərinin başlanğıcı oldu. İndi deyirlər ki, Qarabağ Azərbaycanın bir hissəsi kimi tanınmalı idi. Bunu biz 2018-2019-cu illərdə də təklif edirdik, amma nəticəsi ortadadır”.
Əliyevin fikrincə, Ermənistanın real motivasiyası və etibarı yalnız praktiki dəyişikliklər və hüquqi öhdəliklərin yerinə yetirilməsi ilə qiymətləndirilə bilər. O, Ermənistan Konstitusiyasında Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qarşı olan ifadələrin qaldığını və bu maddələr aradan qalxmadığı müddətcə sülh sazişinin imzalanmasının qeyri-mümkün olduğunu bildirdi:
“Ermənistan tərəfi deyir ki, Qarabağ məsələsi artıq gündəmdə deyil. O zaman Minsk Qrupu da gündəmdə olmamalıdır.
Əgər bu məsələ bağlanıbsa, o zaman vasitəçilik strukturu da formal şəkildə ləğv edilməlidir”.
Əliyev sülh prosesində ABŞ-ın roluna da toxundu və xüsusilə Tramp administrasiyası ilə aparılan təmasların bu prosesin irəliləməsinə təsir etdiyini qeyd etdi:
“Mən tam əminəm ki, əgər Tramp seçilməsəydi, Ermənistan bu sazişi imzalamağa razı olmazdı.
Onlar daha çox şey tələb etmək və daxili siyasi divident toplamaq istəyirdilər”.
Prezident həmçinin Ermənistanla sərhədin delimitasiyası və nəqliyyat bağlantılarının açılması ilə bağlı razılaşdırılmış maddələrin yerinə yetirilməsinin hələ də ləngidiyini bildirdi və Ermənistanın bu məsələləri siyasi alver predmeti kimi saxladığını söylədi.
AZAL təyyarəsinin qəzaya uğraması və Rusiya ilə münasibətlər
Prezident İlham Əliyev çıxışında 2024-cü il dekabrın 25-də Aktau yaxınlığında Azərbaycanın AZAL aviaşirkətinə məxsus sərnişin təyyarəsinin vurulması ilə bağlı məsələni ilk dəfə geniş şəkildə gündəmə gətirdi. Bu hadisə rəsmi açıqlamalarda “texniki qəza” kimi təqdim olunsa da, Əliyevin bu dəfəki ritorikası təyyarənin Rusiyanın hava hücumundan müdafiə sistemləri tərəfindən vurulduğu ehtimalını açıq şəkildə ortaya qoydu.
“Bizim AZAL təyyarəmiz Qazaxıstanın Aktau şəhəri yaxınlığında raketlə vurulub. Hələ də buna görə məsuliyyəti heç kim üzərinə götürməyib. Bu, beynəlxalq hüququn kobud şəkildə pozulmasıdır”.
Əliyev bu məsələni MH17 hadisəsi ilə (2014-cü ildə Ukrayna üzərində vurulan Malayziya sərnişin təyyarəsi) müqayisə etdi və bildirdi ki, Azərbaycan beynəlxalq məhkəmə instansiyalarına müraciət etməyi nəzərdən keçirir:
“Biz MH17 hadisəsində olduğu kimi, bu məsələni də hüquqi müstəviyə çıxaracağıq. Heç kim bu cür cinayətləri unutmamalıdır. Bu, sadəcə texniki qəza deyil”.
Prezident ilk dəfə olaraq bu hadisəyə görə Rusiya Federasiyasına açıq şəkildə irad yönəltdi, baxmayaraq ki, birbaşa ad çəkmədi:
“Biz bu məsələni yaddan çıxarmayacağıq. 7 ay keçib, amma heç bir açıqlama, heç bir məsuliyyət qəbul olunmayıb.
Belə davranış strateji tərəfdaşlığa uyğun deyil”.
Bu bəyanatlar, 2020-ci ildən sonra Azərbaycan-Rusiya münasibətlərində müşahidə olunan pragmatik əməkdaşlıq modelindən uzaqlaşma tendensiyasının açıq təzahürü kimi qiymətləndirilə bilər. Azərbaycan tərəfi bu hadisəni artıq təsadüfi texniki səhv deyil, mümkün təxribat və ya siyasi mesaj kontekstində şərh edir.
Əliyev həmçinin hadisənin siyasi və hüquqi məsuliyyətinin açıq qalmasının Azərbaycanın suverenliyinə qarşı təhlükə yaratdığını vurğuladı və “səssiz qalmaq mümkün deyil” mesajı verdi:
“Biz bunu ictimailəşdirməyə və lazımi hüquqi addımlar atmağa məcburuq. Əgər beynəlxalq hüquq işləmirsə, o zaman yeni hüquqi mexanizmlər yaratmaq lazım gələcək”.
Buradan belə nəticə çıxarmaq olar ki, Azərbaycan artıq bu hadisəni təkcə təhlükəsizlik hadisəsi kimi deyil, həm də Rusiya ilə münasibətlərdə siyasi hesabatlılıq məsələsi kimi dəyərləndirir. Bu isə post-2020 dövründə Bakı-Moskva xəttində formalaşan səssiz uzlaşma modelinin davam edə bilməyəcəyini göstərir.
Zəngəzur dəhlizi və Ermənistanın təcridi
Prezident İlham Əliyev Zəngəzur dəhlizi mövzusuna da Şuşa Forumunda geniş yer ayırdı və bu layihəni artıq sırf infrastruktur təşəbbüsü kimi deyil, geosiyasi inteqrasiya və strateji təzyiq vasitəsi kimi təqdim etdi. Onun sözlərinə görə, dəhliz yalnız Azərbaycanın Naxçıvanla birləşməsi məqsədini daşımır, həm də “bütün türk dünyasını birləşdirən strateji arteriya” rolunu oynayacaq.
“Bu layihə təkcə Naxçıvanla bağlı deyil. Zəngəzur dəhlizi Orta Dəhlizin ayrılmaz hissəsidir. Bu, Türk dövlətlərini birləşdirən, böyük logistik imkanlar yaradan infrastruktur xəttidir”.
Əliyevin bəyanatında Ermənistanın bu layihəyə qoşulmaması halında regional təcrid vəziyyətinə düşəcəyi açıq şəkildə bildirildi. O, Ermənistanın hal-hazırda bu prosesdə iştirak etməməsinin iqtisadi və siyasi baxımdan özünütəcridə səbəb olacağını vurğuladı:
“Əgər Ermənistan bu layihəyə qoşulmaqdan imtina edərsə, bu, onun seçimi olacaq. Biz artıq öz ərazimizdə bu dəhlizin bütün texniki infrastrukturunu 2026-cı ilə qədər başa çatdıracağıq”.
Prezidentin bu bəyanatı iki əsas mesaj ehtiva edir:
- Azərbaycan tərəfi Zəngəzur dəhlizini Ermənistanın iştirakı olmadan da texniki cəhətdən həyata keçirmək əzmindədir;
- Ermənistan üçün bu layihədən kənarda qalmaq yalnız geosiyasi deyil, həm də iqtisadi baxımdan ciddi izolyasiya riskləri yaradacaq.
Əliyev çıxışında konkret logistika detalları da təqdim etdi: dəhlizin illik daşıma potensialı 15 milyon ton, ümumi uzunluğu isə 43 kilometr nəzərdə tutulur. Həmin yol Horadizdən Mehri istiqamətinə qədər uzanacaq və onun maliyyələşməsi Azərbaycan büdcəsindən qarşılanacaq.
“Biz öz tərəfimizdə infrastrukturun tikintisini başa çatdırırıq. Ermənistan tərəfi isə sadəcə gözləyir. Onların bu layihəyə qoşulmaq istəməməsi regional təcrid deməkdir”.
Bu ritorika, Azərbaycan tərəfindən Ermənistanın tranzit imkanlarını strateji rıçaq kimi istifadə etmə modelinin davamı kimi görünür. Bakı həm daxili auditoriya, həm də regional tərəfdaşlara göstərməyə çalışır ki, “alternativ marşrutlar və siyasi iradə” ilə layihə hər halda gerçəkləşəcək.
Bundan əlavə, Əliyev çıxışında Orta Dəhlizin ümumilikdə Avropa ilə Asiya arasında alternativ ticarət yolu kimi rolunu da qabartdı. Bu kontekstdə Zəngəzur dəhlizi sadəcə ikitərəfli Azərbaycan-Ermənistan məsələsi kimi deyil, çoxölkəli logistik və enerji təhlükəsizliyi məsələsi kimi təqdim olunur:
“Orta Dəhliz artıq Avropa və Asiya üçün enerji və ticarət baxımından alternativ yol halına gəlib. Ermənistan istəsə bu sistemin bir hissəsi ola bilər, istəməsə, özünü izolyasiya edəcək”.
Nəticə etibarilə, Prezident Əliyevin çıxışında Zəngəzur dəhlizi mövzusu nəqliyyatdan çox, geosiyasi və diplomatik təzyiq çərçivəsində təqdim olundu. Bu yanaşma, Ermənistanı konstruktiv danışıqlara məcbur etmək üçün iqtisadi layihələrin siyasi instrumentə çevrilməsi modelinin tipik nümunəsidir.
Media, süni intellekt və informasiya təhlükəsizliyi
Şuşada keçirilən Qlobal Media Forumunun rəsmi mövzusu “Rəqəmsal keçidlər: Süni intellekt dövründə informasiya və media dayanıqlığının gücləndirilməsi” qlobal səviyyədə media risklərini, texnoloji transformasiyanı və dövlətlərin informasiya təhlükəsizliyi gündəminə cavab ehtiyaclarını gündəmə gətirib. Prezident İlham Əliyevin çıxışı bu kontekstdə Azərbaycan hökumətinin media siyasətinə və informasiya suverenliyi strategiyasına dair əsas tezisləri açıq şəkildə ortaya qoydu.
Əliyevin yanaşması üç əsas istiqamətə fokuslanırdı:
⏺︎ Medianın dövlət maraqlarına xidmət funksiyası
Prezident Əliyev çıxışında Azərbaycan mediasının əsas rolunu “dövlətin informasiya suverenliyini qorumaq”, “həqiqətləri yaymaq” və “beynəlxalq informasiya hücumlarına cavab vermək” kimi müəyyənləşdirdi. Bu kontekstdə media azadlığı anlayışı faktlara əsaslanan dövlət yönümlü müdafiə siyasəti ilə əvəz olunur:
“Azərbaycan mediası dövlətin maraqlarını qoruyur.
Bizə qarşı qərəzli kampaniyalar aparılır. Media bu kampaniyalara cavab vermək üçün faktlarla silahlanmalıdır”.
⏺︎ Süni intellekt və dezinformasiyanın texnoloji transformasiyası
Əliyev çıxışında süni intellektin yaratdığı təhlükələri vurğuladı və xüsusilə deepfake texnologiyası, rəqəmsal manipulyasiya və informasiya müharibəsi alətləri kontekstində beynəlxalq birgə tədbirlərin vacibliyini qeyd etdi. Onun sözlərinə görə, yeni dövrün çağırışlarına cavab yalnız milli səviyyədə deyil, qlobal informasiya nizamı səviyyəsində verilməlidir:
“Süni intellekt imkanları artdıqca, informasiya manipulyasiyası da güclənir. Bunun qarşısını almaq üçün beynəlxalq əməkdaşlıq şərtdir. Dezinformasiyanın fəsadları real təhlükəyə çevrilə bilər”.
⏺︎ Media savadlılığı və təbliğatın leqitimləşdirilməsi
Prezident çıxışında dəfələrlə “faktlara əsaslanan yanaşma”, “media savadlılığının artırılması” və “təhsil sistemində informasiya təhlükəsizliyi tədrisi” kimi məqamları vurğuladı. O, dezinformasiyanın yayılmasında xarici aktorları, xüsusilə bəzi Qərb mediasını, hədəfə alaraq, ictimai rəyə təsir imkanlarını təhlükə kimi təqdim etdi:
“Azərbaycan haqqında yanlış məlumatlar tirajlanır. Bizim vəzifəmiz odur ki, bu informasiyalara qarşı faktlarla çıxış edək. Media təkcə informasiya yaymamalıdır, həm də vətəndaşı qorumağa kömək etməlidir”.
Bu fikirlər dövlət yönümlü informasiya siyasətinin ideoloji əsaslandırılması kimi çıxış edir. Media savadlılığı adı altında həyata keçirilən təşəbbüslərin, əslində, informasiya axınının mərkəzləşdirilməsi və tənqidi yanaşmaların neytrallaşdırılması məqsədi daşıdığına dair tənqidlər də bu kontekstdə aktuallaşır.
Şuşa Forumunda Prezident Əliyevin təqdim etdiyi modelə əsasən, Azərbaycan informasiya siyasətində artıq liberal media azadlığı konseptindən çıxaraq, informasiya suverenliyi və təhlükəsizliyi modelinə keçir. Bu modelin əsas komponentləri bunlardır:
- Media – dövlət mövqeyini təbliğ edən və informasiya hücumlarına cavab verən aktor kimi təsvir olunur;
- Süni intellekt – dezinformasiyanın yeni mərhələsi kimi təhlükələşdirilir və qlobal nizam çağırışı ilə yanaşılır;
- Tənqidlər – “qərəzli xarici təsirlər” tezisi ilə neytrallaşdırılır.
Bu yanaşma qlobal trendlərdən kənar deyil: Rusiya, Çin, Hindistan və bəzi MENA ölkələrində müşahidə olunan “media təhlükəsizliyi dövlət üçündür” modeli artıq Azərbaycanda da normallaşma yolundadır. Bununla belə, media azadlığının beynəlxalq ölçülərlə qiymətləndirilməsi bu transformasiyanın nəticələrini daha kritik baxışla izləməyə çağırır.
Ukrayna ilə bağlı mövqe
Prezident İlham Əliyev Şuşa Qlobal Media Forumunda çıxışı zamanı Ukrayna məsələsinə də vurğu edərək, Azərbaycanın bu münaqişəyə münasibətdə beynəlxalq hüquqa əsaslanan, lakin açıq şəkildə heç bir tərəfi ittiham etməyən balanslı mövqeyini ifadə edib. Bu bəyanatlar, Rusiya ilə münasibətlərin gərginləşdiyi bir dövrdə Azərbaycan hökumətinin həm Qərblə, həm də postsovet məkanındakı əsas aktorlarla münasibətlərini tarazlaşdırmaq cəhdlərinin davamı kimi şərh oluna bilər.
Əliyev konkret olaraq Ukraynanın ərazi bütövlüyünü dəstəklədiklərini vurğulasa da, bunu beynəlxalq hüququn prinsipial müdafiəsi kimi təqdim etdi, yenə konkret olaraq Rusiya adını çəkmədən:
“Biz Ukraynanın ərazi bütövlüyünü tanıyırıq və bu, Azərbaycanın beynəlxalq hüquqa olan hörmətindən irəli gəlir.
Bütün ölkələrin suverenliyi toxunulmaz olmalıdır”.
Bu bəyanat Azərbaycanın rəsmi mövqeyinin BMT-nin tanıdığı sərhədlər çərçivəsində ərazi bütövlüyünün müdafiəsi prinsipinə uyğun olduğunu göstərir. Lakin burada vacib məqam odur ki, Prezident nə Rusiyanı işğalçı adlandırdı, nə də hərbi əməliyyatlara siyasi qiymət verdi. Bu, Azərbaycanın 2022-ci ildən bəri saxladığı ehtiyatlı diplomatik xəttin davamı kimi görünür.
Əliyev çıxışının davamında qeyd etdi ki, Azərbaycan Ukraynaya humanitar yardım göstərməyə davam edir və bu yardım artıq bir neçə milyon dolları ötüb. Onun sözlərinə görə, bu həm humanist məsuliyyət, həm də beynəlxalq imic məsələsidir:
“Biz Ukraynaya humanitar yardım göstərmişik və göstəririk. Bu, həmrəylik və insani məsuliyyət məsələsidir. Tərəfsizik, amma biganə deyilik.”
Buradakı “tərəfsizik, amma biganə deyilik” formulu Azərbaycanın Ukrayna-Rusiya münaqişəsində diplomatik neytrallıqla siyasi həmrəylik arasında tarazlıq yaratmaq cəhdinin ritorik izahıdır. Eyni zamanda bu ifadə, Azərbaycan hökumətinin beynəlxalq forumlarda Rusiyaya qarşı açıq ittihamlardan çəkinmək, amma Qərb auditoriyası qarşısında legitim mövqe sərgiləmək niyyətini ortaya qoyur.
Bu çıxışda Ukrayna məsələsinin səsləndirilməsi, həm də Prezidentin daha əvvəlki çıxışlarında nadir hallarda konkret beynəlxalq münaqişələrə toxunmasından fərqli olaraq, regionun əsas böhran nöqtəsinə dair mövqeyin nümayişkəranə şəkildə beynəlxalq media qarşısında ifadəsi idi.
Bu mövqe həmçinin 2025-ci ilin siyasi kontekstində, xüsusilə Tramp administrasiyasının ABŞ-da yenidən formalaşması, Rusiyanın Qafqazdakı nüfuzunun azalması və Avropa İttifaqı ilə enerji tərəfdaşlığının genişlənməsi fonunda Azərbaycanın manevr imkanlarını qorumaq istəyini də əks etdirir.
İlham Əliyevin Şuşa Forumundakı çıxışı
