Gürcüstanın QHT və media qurumları “xarici agentlər haqqında” qanunu Strasburq məhkəməsində mübahisələndirəcəklər
Gürcüstanda xarici agentlər haqqında qanun
Gürcüstanın qeyri-hökumət təşkilatları və media qurumları “Rusiya qanunu” adlandırılan [cəmiyyətdə “xarici agentlər” haqqında qanun da deyilir] qanunu Strasburq məhkəməsində mübahisələndirəcəklər. Bu barədə Gürcüstan Gənc Hüquqşünaslar Assosiasiyasının (GYLA) sədri Nona Kurdovanidze brifinqdə məlumat verib.
Onun sözlərinə görə, bu gün “Rusiya qanunu”nun gətirdiyi ağır nəticələr səbəbilə 16 media layihəsi, 120 vətəndaş təşkilatı və 4 şəxs adından Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinə müraciət olunacaq.
“Rusiya qanunu” təkcə vətəndaş cəmiyyətinin və medianın azadlığını məhdudlaşdırmağa deyil, həm də bütün vətəndaşları bir-birindən ayırmağa, eləcə də tənqidi səsləri boğmağa yönəlib. Rusiya metodları ilə müstəqil təşkilatlara qarşı mübarizə nəinki fundamental insan hüquqlarını pozur, həm də gürcü xalqının Avro-Atlantik strukturlara inteqrasiya ilə bağlı sarsılmaz seçiminə xələl gətirir.
Konstitusiya Məhkəməsinin öz vəzifələrini yerinə yetirməməsinə baxmayaraq, bizim “Rusiya qanunu”na qarşı mübarizəmiz davam edir və o, mütləq uğurla başa çatacaq”, – Kurdovanidze bildirib.
Oktyabrın 9-da Konstitusiya Məhkəməsi “xarici agentlər haqqında” qanunun qüvvəsini dayandırmasa da, iddianı baxılması üçün qəbul edib. Hakimlər Plenumu məsləhətləşmələrdən bir ay sonra qərarını verib.
“Rusiya qanunu”nun Gürcüstan Konstitusiyasına uyğunluğu ilə bağlı Gürcüstan prezidentinin, müxalifət nümayəndələrinin, qeyri-hökumət təşkilatlarının və KİV-lərin iddiası baxılmaq üçün qəbul edilib.
Konstitusiya Məhkəməsi iş üzrə müzakirənin başlayacağını, lakin yekun qərar çıxana qədər iddiaçıların mübahisəli normaların qüvvəsinin dayandırılması barədə vəsatətinin təmin olunmayacağını bildirib.
Qərarda bir neçə hakimin, o cümlədən Giorgi Kvençhiladzenin və Teymuraz Tuquşinin mübahisəli normaların dayandırılması ilə bağlı müxtəlif fikirləri yer alıb.
Gürcüstanda “xarici agentlər” haqqında qanunun mahiyyəti:
● Xarici təsirin şəffaflığı haqqında qanun hakim “Gürcü Arzusu” partiyası tərəfindən irəli sürülüb və 28 may 2024-cü ildə parlament tərəfindən üçüncü oxunuşda qəbul edilib.
● Parlament minlərlə insanın etirazına, Gürcüstanın Qərb tərəfdaşlarının israrlı çağırışlarına və Avropa Şurasının Venesiya Komissiyasının rəyinə rəğmən bu qanunu qəbul edib.
● Qanun qəbul edildikdən sonra ABŞ “Gürcü Arzusu” hökumətinə qarşı ilk sanksiyalar paketini elan edib. Dövlət katibi Entoni Blinken “ABŞ-Gürcüstan əməkdaşlığının hərtərəfli nəzərdən keçirilməsi” haqda xəbərdarlıq səsləndirib.
● Avropa İttifaqı da cavab tədbirləri görüb. İyulun əvvəlində Aİ Gürcüstana 30 milyon avroluq yardımı dayandırıb və başqa tədbirlərin görüləcəyi barədə xəbərdarlıq edib. Bundan əvvəl yüksək rütbəli Avropa rəsmiləri bu qanunun Gürcüstanı Aİ-dən uzaqlaşdırdığını dəfələrlə qeyd ediblər.
● İyulun 11-də ABŞ Konqresinin Xarici Əlaqələr Komitəsi “xarici agentlər” qanununun qəbuluna töhfə verənlərə qarşı sanksiyaları nəzərdə tutan “Meqobari Aktı”nı qəbul edib.
Gürcüstan hökumətinin əsas arqumenti odur ki, oxşar qanunlar ABŞ və bir sıra Avropa ölkələrində, o cümlədən Fransada da tətbiq olunur. “Gürcü Arzusu”na görə, hər bir ölkənin özünü xarici təsirlərdən qorumaq və təşkilatlarından şəffaflıq tələb etmək hüququ var.
Lakin bu müqayisə düzgün deyil, çünki:
“Gürcü Arzusu”nun istinad etdiyi qanun – FARA (Xarici Agentlərin Qeydiyyatı Aktı) İkinci Dünya Müharibəsindən əvvəl, 1938-ci ildə ABŞ-da qəbul edilib və bu qanunun məqsədi Amerika əhalisini nasist təbliğatından qorumaq olub. Amma nə o vaxt, nə də indi FARA Amerikanın müttəfiqlərinə və dost ölkələrə qarşı tətbiq edilməyib.
Xarici dövlətlərin təsiri haqqında qanun bu qanunun tətbiq olunduğu ölkələrin xüsusi siyahısı ilə müşayiət olunan Fransada da eynidir. Bu siyahıya artan nüfuzu Fransanın təhlükə hesab etdiyi ölkələr daxildir. Bura Rusiya, Çin, Türkiyə və İran daxildir. Həmçinin fransızca versiyada bu qanunun Aİ ölkələrinə şamil edilmədiyini bildirən birbaşa bənd var.
Qanunun Gürcüstan variantında belə bir bənd yoxdur. Müvafiq olaraq, bu qanun birbaşa olaraq ABŞ və Avropa İttifaqı tərəfindən maliyyələşdirilən təşkilatlara, dost və tərəfdaş ölkələrə şamil olunur. Halbuki onların köməyi ilə Gürcüstanda demokratik proseslər inkişaf edir, səhiyyə və infrastrukturdan tutmuş vətəndaş cəmiyyətinin gücləndirilməsinə qədər müxtəlif sahələrdə bir çox həyati əhəmiyyətli layihələr həyata keçirilir.
Nəhayət, həmin FARA bildirir ki, bu qanun media və ya QHT-lərə deyil, yalnız lobbi təşkilatlarına şamil edilir. Gürcü versiyasında belə bir aydınlıq yoxdur.
Belə görünür ki, Gürcüstanda qəbul edilən qanun Rusiya qanununa bənzəyir, ilk növbədə mediaya və qeyri-hökumət sektoruna təsir edir. Nəticədə bu gün Rusiyada Kremlin nəzarətində olmayan bütün qeyri-hökumət və media qurumları bağlanıb. Ona görə də Gürcüstanda “Xarici təsirin şəffaflığı haqqında” qanuna “Rusiya hüququ” deyirlər.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, bu qanun Aİ qanunvericiliyinə ziddir. Macarıstanda analoji qanun qəbul ediləndə Beynəlxalq İnsan Haqları Məhkəməsi onu ləğv edib, çünki birbaşa medianı susdurmaq və QHT-ləri sıxışdırmaq məqsədi daşıyırdı.
“Gürcüstanda Xarici Təsirlərin Şəffaflığı haqqında” Qanun 2024-cü ilin sentyabrında, “xarici agent təşkilatlarının” qeydiyyatdan keçməli olduğu xüsusi reyestr hazır olacağı zaman qüvvəyə minməli idi. Maliyyəsinin 20 faizindən çoxunun xarici qrantlardan formalaşdığı bütün təşkilatları nəzərdə tutur. Gürcüstan kimi kiçik və kasıb ölkədə bu qeyri-hökumət təşkilatlarının böyük əksəriyyəti deməkdir.
Gürcüstanın bir çox QHT və KİV-ləri “xarici güclərin maraqlarını təmsil edən təşkilatlar” yarlığını özləri üçün təhqir hesab etdikləri üçün reyestrdə qeydiyyatdan keçməkdən imtina edirlər. “Ölkəmiz naminə vicdanla işləyirik, niyə bizə “xarici dövlətin maraqlarının daşıyıcısı” deyirlər?” – deyə onlar qəzəblənirlər.
Bəzi kiçik təşkilatlar artıq tezliklə bağlanacaqlarını elan ediblər, çünki onlar da “xarici gücün maraqlarının daşıyıcısı” adlandırılmaları ilə razı deyillər. Məsələn, Ədalətli Ağaclar Fondu qeyri-hökumət təşkilatı məlumat verib ki, qanunun qəbulu ilə əlaqədar pulsuz uşaq stomatoloji klinikasının layihəsi dayandırılıb.
Gürcüstanda demək olar ki, bütün heyvanların mühafizəsi təşkilatları xarici qrantlar əsasında fəaliyyət göstərir və buna görə də qanunun qəbulu onların əhəmiyyətli hissəsinin bağlanmasına səbəb ola bilər, çünki nə onlar, nə də donorları öz işlərinin bu cür dəyərləndirilməsi ilə razı deyillər.
